QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ
FERMER XOJALÍǴÍ HAQQÍNDA
(jańa redakciya)
Bul redakciya 14.05.2005-j. 37/III-sanlı QR Nızamı menen tastıyıqlanǵan
Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen
29.08.2006-j. 94/III–sanlı QR Nızamı
25.04.2009-j. 240/III–sanlı QR Nızamı
22.05.2010-j. 31/II–sanlı QR Nızamı
28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamı
30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamı
11.08.2017-j. 153/XVII–sanlı QR Nızamı
26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı
29.06.2019-j. 258/ XXVI -sanlı QR Nızamı
18.08.2020-j. 47/ VI -sanlı QR Nızamı
30.06.2021-j. 152/ XX -sanlı QR Nızamı
I. ULÍWMA REJELER
1-statya. Usı Nızamnıń maqseti
Usı Nızamnıń maqseti fermer xojalıqlarınıń shólkemlestiriliwi, jumısı, qayta shólkemlestiriliwi hám saplastırılıwı salasındaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwdan ibarat.
2-statya. Fermer xojalıǵı haqqındaǵı nızam hújjetleri
Fermer xojalıǵı haqqındaǵı nızam hújjetleri usı Nızam hám basqa da nızam hújjetlerinen ibarat.
Eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń fermer xojalıǵı haqqındaǵı Nızam hújjetlerinde názerde tutılǵanınan basqasha rejeler belgilengen bolsa, xalıq aralıq shártnamanıń rejeleri qollanıladı.
3-statya. Fermer xojalıǵı
Fermer xojalıǵı ijaraǵa berilgen jer qıytaqlarınan paydalanǵan halda awıl xojalıǵı ónimlerin jetistiriw hámde nızam hújjetlerinde qadaǵan etilmegen basqa jumıs túrleri menen shuǵıllanıwshı isbilermenlik subekti bolıp tabıladı.
Fermer xojalıǵı Qaraqalpaqstan Respublikasında awıl xojalıǵı óndirisiniń tiykarǵı subekti bolıp tabıladı.
Kóp tarmaqlı fermer xojalıǵı awıl xojalıǵı ónimlerin jetistiriw menen birge awıl xojalıǵı ónimlerin qayta islew, saqlaw hám realizaciya etiw, sanaat óndirisi, islerdi orınlaw, xızmetler kórsetiw hám nızam hújjetlerinde qadaǵan etilmegen basqa da jumıs túrleri menen shuǵıllanıwshı fermer xojalıǵı bolıp tabıladı.
Kóp tarmaqlı fermer xojalıqları reestri Qaraqalpaqstan fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri Keńesi tárepinen júrgiziledi.
Kóp tarmaqlı fermer xojalıqları reestrin júrgiziw tártibi tiyisli wákillikli uyım tárepinen belgilenedi. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
4-statya. Fermer xojalıǵınıń baslıǵı
Fermer xojalıǵınıń baslıǵı usı xojalıqtıń shólkemlestiriwshisi – fermer bolıp tabıladı. On segiz jasqa tolǵan, awıl xojalıǵında tiyisli qánigelik yamasa jumıs tájiriybesine iye bolǵan Ózbekstan Respublikasınıń puqarası fermer bolıwı múmkin.
Basqa yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar menen qatnasıqlarda fermer xojalıǵı atınan usı xojalıqtıń baslıǵı is alıp baradı. Fermer xojalıǵı baslıǵınıń huqıq hám minnetlerin basqa shaxsqa ótkeriw qadaǵan etiledi, nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi.
II. FERMER XOJALÍǴÍN ShÓLKEMLESTIRIW
5-statya. Fermer xojalıǵın shólkemlestiriw shártleri
Fermer xojalıǵı awıl xojalıǵına arnalǵan jerlerde hám rezerv jerlerde shólkemlestiriledi.
Sharwashılıq ónimlerin jetistiriwge qánigelestirilgen fermer xojalıǵı keminde 30 shártli bas sharwa malı bolǵan jaǵdayda shólkemlestiriledi. Sharwashılıq ónimlerin jetistiriwge qánigelestirilgen fermer xojalıǵına beriletuǵın jer qıytaqlarınıń eń kem ólshemi bir shártli bas sharwa malǵa esaplanǵanda suwǵarılatuǵın jerlerde tiyislisinshe, keminde 0,45 gektardı (násilli sharwashılıq fermer xojalıqları ushın 0,6 gektardı), suwǵarılmaytuǵın (qarızǵar) jerlerde bolsa keminde 2 gektardı quraydı.
Diyqanshılıq ónimlerin jetistiriwge qánigelestirilgen fermer xojalıqlarına ijaraǵa beriletuǵın jer qıytaqlarınıń eń kem ólshemi paxtashılıq hám ǵálleshilik ushın keminde 30 gektardı, ǵálleshilik hám ovoщ jetistiriw ushın keminde 10 gektardı quraydı. Ijaraǵa beriletuǵın jer qıytaqlarınıń eń kem ólshemi baǵshılıq, júzim, ovoщ hám basqa da eginlerdi jetistiriw ushın keminde 1 gektardı hámde kóbi menen 5 gektardı quraydı.
Jer qıytaqları berilgende fermer xojalıǵı óz juwapkershiligine awıl xojalıǵı eginleriniń ónimdarlıǵı (úsh jıl ushın ortasha jıllıq zúráát esabında) nızam hújjetlerinde belgilengen normativlik ónimdarlıqtan kem bolmawın támiyinlew minnetlemesin aladı. Bul minnetleme jer qıytaǵın ijaraǵa alıw shártnamasında tastıyıqlanıp qoyıladı. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
6-statya. Fermer xojalıǵın shólkemlestiriw tártibi
Fermer xojalıǵı usı xojalıq baslıǵı tárepinen shólkemlestiriledi, ol fermer xojalıǵına tiyislisinshe óz aldına múlk ajıratıp beredi hám ustavın tastıyıqlaydı.
Fermer xojalıǵın shólkemlestiriw ushın onıń baslıǵı belgilengen tártipte jer qıytaǵınalıwı kerek.
7-statya. Fermer xojalıǵın mámleketlik dizimnen ótkiziw
Fermer xojalıǵı nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte mámleketlik dizimnen ótkizilgennen keyin shólkemlestirilgen dep esaplanadı hám onıń shólkemlestiriwshisi jer qıytaqların uzaq múddetli ijaraǵa alıw tuwralı shártnama dúzedi. Fermer xojalıǵı bank mákemesinde esap-sanaq beti hám basqa da túrdegi esap betlerin ashıwǵa, óz ataması jazılǵan mórge iye bolıwǵa haqılı. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
Fermer xojalıǵın shólkemlestiriwdiń usı Nızamda belgilengen tártibi buzılǵan yamasa xojalıqtıń ustavı nızamǵa muwapıq bolmaǵan jaǵdayda fermer xojalıǵın mámleketlik dizimge alıwdan bas tartılıwı múmkin.
Mámleketlik dizimge alıwdan bas tartılǵanlıǵı, sonday-aq, dizimge alıw múddetleriniń buzılǵanlıǵı ústinen sudqa shaǵım etiliwi múmkin.
8-statya. Fermer xojalıǵınıń ustavı
Fermer xojalıǵı ustav tiykarında jumıs alıp baradı.
Fermer xojalıǵınıń úlgi ustavı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastıyıqlanadı.
9-statya. Fermer xojalıǵı ustavınıń mazmunı
Fermer xojalıǵınıń ustavında tómendegiler kórsetiliwi kerek:
fermer xojalıǵınıń ataması;
fermer xojalıǵı baslıǵınıń familiyası, atı, ákesiniń atı hám jasaw ornı;
fermer xojalıǵınıń jaylasqan ornı haqqındaǵı maǵlıwmatlar hám pochta mánzili;
fermer xojalıǵınıń qánigelesiwi hám jumısınıń tiykarǵı túrleri;
ustavlıq qorınıń muǵdarı.
Fermer xojalıǵınıń ustavında nızam hújjetlerine qayshı bolmaǵan basqa da rejeler bolıwı múmkin.
III. FERMER XOJALÍQLARÍN JÚRGIZIW UShÍN JER QÍYTAQLARÍN BERIW. JERDEN PAYDALANÍW HÁM SUW TUTÍNÍWÍ
10-statya. Fermer xojalıqların júrgiziw ushın beriletuǵın jer qıytaqları
Fermer xojalıqların júrgiziw ushın jer qıytaqları:
awısıq jerlerden;
yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa berilmegen, awıl xojalıǵına arnalǵan jerlerden;
qayta shólkemlestirilip atırǵan hám saplastırılıp atırǵan awıl xojalıǵı kooperativleriniń (shirket xojalıqlarınıń) hám basqa da awıl xojalıǵı kárxanaları, mákemeleri hám shólkemleriniń jer qıytaqlarınan;
awıl xojalıǵı kooperativleriniń (shirket xojalıqlarınıń) hám basqa da awıl xojalıǵı kárxanaları, mákemeleri hám shólkemleriniń jer qıytaqlarınan beriledi.
Fermer xojalıqlarına awıl xojalıǵı kooperativleriniń (shirket xojalıqlarınıń) hám basqa da awıl xojalıǵı kárxanaları, mákemeleri hám shólkemleriniń jer qıytaqlarınan berilgen jer qıytaqları olardıń balansınan shıǵarıladı. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-canlı QR Nızamına tiykar alıp taslandı)
Ilimiy-izertlew mákemeleri, joqarı oqıw orınları, akademiyalıq liceyler, kásip-óner kolledjleri hám ulıwma bilim beretuǵın mekteplerdiń jerleri, sonday-aq, suw qorı jerleri fermer xojalıqlarına beriliwi múmkin emes.
Ózbekstan Respublikasınıń Mámleketlik shegarasın, úlken hám kishi dáryalardı, suw háwizlerin boylap jaylasqan jer qıytaqları fermer xojalıǵın júrgiziw ushın nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte beriledi. Ózbekstan Respublikasınıń Mámleketlik shegarasın boylap bes júz metrli aymaqta jumısı haywanlardı (sharwa malları, quslar, hasıl terili hám basqa da haywanlardı, balıqlar, pal hárreleri, haywanat baǵları hám vivariylardıń haywanların hám basqa da jániwarlardı) kóbeytiw, otlatıw hám baǵıw menen baylanıslı bolǵan sharwashılıq, qusshılıq hám basqa da baǵdardaǵı fermer xojalıqlarına jer qıytaqların beriw qadaǵan etiledi.
11-statya. Fermer xojalıqların júrgiziw ushın jer qıytaqların beriw tártibi
Fermer xojalıqların júrgiziw ushın jer qıytaqları ashıq tańlaw tiykarında ijaraǵa eliw jılǵa shekem bolǵan, lekin otız jıldan kem bolmaǵan múddetke beriledi.
Fermer xojalıǵın júrgiziw ushın jer uchastkalar alıwda fermer xojalıǵı shólkemlestirilip atırǵan jerde jasawshı shaxslar basqa teń shártlerde ústin huqıqtan paydalanadı. (29.06.2019-j. 258/XXVI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
Awısıq (rezerv) jerlerden yamasa yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa berilmegen, awıl xojalıǵına arnalǵan jerlerden jer qıytaqların beriw (realizaciya etiw) máselelerin qarap shıǵıwshı rayonlıq komissiyası hámde rayon fermer, diyxan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri Keńesiniń juwmaǵına muwapıq xalıq deputatları rayonlıq Keńesiniń qararı tiykarında qabıl etilgen rayon hákiminiń qararı boyınsha beriledi.
Jer qıytaǵın ijaraǵa alıw shártnamasına fermer xojalıǵınıń baslıǵı hám rayon hákimi tárepinen qol qoyıladı.
Rayon hákiminiń fermer xojalıǵın júrgiziw ushın jer qıytaǵın beriwden bas tartıw haqqındaǵı qararı ústinen sudqa yamasa boysınıw tártibinde joqarı turıwshı uyımǵa shaǵım etiliwi múmkin.
Fermer xojalıǵın júrgiziw ushın jer qıytaqların alǵan hám awıllıq elatlıq punktte turaq jayı bolǵan shaxslardıń úy qaptalı qıytaǵı saqlanıp qaladı.
Fermer xojalıǵınıń jer qıytaǵı shegaraların naturada (jerdiń ózinde) belgilew hámde jer dúziw joybarlarına muwapıq fermer xojalıǵına jer qıytaǵın ijaraǵa beriw boyınsha hújjetlerin rásmiylestiriw jer dúziw xızmeti uyımları tárepinen Ózbekstan Respublikası mámleketlik byudjeti, sonday-aq nızam hújjetlerinde qadaǵan etilmegen basqa qarjılandırıw derekleri esabınan ámelge asırıladı. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
12-statya. Awıl xojalıǵı kooperativleri (shirket xojalıqları) aǵzaları tárepinen fermer xojalıǵın shólkemlestiriw ózgeshelikleri
Awıl xojalıǵı kooperativleriniń (shirket xojalıqlarınıń) quramınan shıǵıw hám fermer xojalıǵın biyǵárez júrgiziw tilegin bildirgen aǵzaları usı Nızamnıń 11-statyasına muwapıq jer qıytaǵın ijaraǵa alıw huqıqına iye. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar alıp taslandı)
13-statya. Jerden paydalanıw
Fermer xojalıǵınıń jer qıytaǵına iyelik etiw hám onnan paydalanıw barısındaǵı huqıq hám minnetleri nızam hújjetlerinde belgilenedi.
Fermer xojalıǵına berilgen jer qıytaqlarınan qatań belgilengen maqsette paydalanıladı. Olar menshiklestiriliwi, sonday-aq, alıw-satıw, girew, sawǵa etiw, almastırıw obekti bolıwı múmkin emes. (QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
Fermer xojalıǵına berilgen jer uchastkaları usı Nızamnıń
16-statyasınıń birinshi bólimi úshinshi abzacında názerde tutılǵan jaǵdaylarda yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa bir jılǵa shekem bolǵan múddettke ekilemshi ijáraǵa beriliwi (úshinshi shaxslarǵa beriw huqıqısız) múmkin. (QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
Jer qıytaǵın ijaraǵa alıw huqıqı kreditler alıwda fermer xojalıǵı tárepinen girewge qoyılıwı múmkin.
Fermer xojalıǵına berilgen jer qıytaǵı fermer xojalıǵı qayta shólkemlestirilgen jaǵdayda, eger jer qıytaǵınıń bóliniwi nátiyjesinde jańadan shólkemlestirilgen jer uchastkalarınıń ólshemi usı Nızamnıń 5-statyasında názerde tutılǵan eń az ólshemlerden kem bolmasa, bóliniwi múmkin.
Jer qıytaǵınıń ólshemi hám shegaraları tek ǵana fermer xojalıǵı baslıǵınıń kelisimi menen ózgertiliwi múmkin.
Fermer xojalıǵı baslıǵı qaytıs bolǵan jaǵdayda, jer qıytaǵın ijaraǵa alıw huqıqı nızam hújjetlerine muwapıq, ijaraǵa alıw shártnamasınıń háreket etiw múddetine miyras boyınsha ótedi.
Fermer xojalıǵı baslıǵı pensiya jasına tolǵanda yamasa miynet uqıbın joyıtqanda, sonday-aq múddetli áskeriy xızmetke shaqırılǵanda, joqarı oqıw orınlarına kúndizgi oqıwǵa qabıl etilgen, saylap qoyılatuǵın lawazımlarǵa saylanǵan jaǵdayda, jer qıytaǵın ijaraǵa alıw huqıqın óziniń rayon hákiminiń atına berilgen arzasına tiykar usı Nızamnıń 4-statyasınıń birinshi bólimi talaplarına juwap beretuǵın óz shańaraq aǵzalarınan birine nızam hújetlerine muwapıq ijara shártnaması háreket etetuǵın múddetke beriwi múmkin. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
Jer qıytaǵın ijaraǵa alıw shártnamasınıń háreket etiw múddeti tamamlanǵannan keyin fermer xojalıǵı ijaraǵa alıw shártnamasın jańa múddetke uzaytıw huqıqına iye. Fermer xojalıǵınıń baslıǵı qaytıs bolǵan jaǵdayda, ijaraǵa alıw shártnamasın jańa múddetke uzaytıw huqıqına onıń miyrasxorı iye boladı.
Jer qıytaǵın ijaraǵa alıw shártnaması táreplerdiń kelisiwine muwapıq, tárepler kelisimge kelmegen jaǵdayda bolsa, sud tárepinen ózgertiliwi yamasa biykar etiliwi múmkin.
Fermer xojalıǵı saplastırılǵan jaǵdayda, jer qıytaǵın ijaraǵa alıw shártnaması nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte biykar etiliwi shárt.
14-statya. QR JK 25.04.2009j.240/III Nızamı menen alıp taslandı
15-statya. Suw tutınıwı
Fermer xojalıqlarınıń suw tutınıwı olarǵa xızmet kórsetiwshi suwdan paydalanıwshılar birlespeleri tárepinen belgilenetuǵın suw obektlerinen suw alıw limitleri tiykarında belgilengen tártipte ámelge asırıladı.
IV FERMER XOJALÍQLARÍNÍŃ HUQÍQLARÍ, MINNETLERI HÁM MYLKI
16-statya. Fermer xojalıǵınıń huqıqları
Fermer xojalıǵı tómendegi huqıqlarǵa iye:
berilgen jer qıytaǵında óz ustavında názerde tutılǵan qánigelesiwge hám ijaraǵa alıw shártnamasına muwapıq, fermer xojalıǵınıń óndirislik jumısın shólkemlestiriw;
jer uchastkasın yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa awıl xojalıq eginlerin aralıq egiw ushın ekilemshi ijáraǵa beriw (úshinshi shaxslarǵa beriw huqıqısız); (QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
qánigelesiwdi esapqa alǵan halda hám dúzilgen kontraktaciya shártnamaları tiykarında awıl xojalıq eginlerin jaylastırıwdı ámelge asırıw;
satıp alınatuǵın ónimge aldın-ala haqı tólenetuǵın fyuchers kontraktların dúziw;
jetistirilgen ónimdi, sonıń ishinde usı ónimdi tutınıwshılarǵa realizaciya etiw huqıqına óz qálewine qaray biylik etiw;
jetistirip atırǵan ónimleri, orınlap atırǵan jumısları hám kórsetip atırǵan xızmetlerine baha belgilew;
elektr energiyası, janılǵı-maylaw materialları, mineral tóginlerdiń, ósimliklerdi qorǵawdıń ximiyalıq hám biologiyalıq quralları jetkerip beriliwi, suw xojalıǵı xızmetleri, texnikalıq hám basqa da xızmetler kórsetiliwi ushın shártnamalar dúziw;
isbilermenlik jumısınan nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte salıq salınatuǵın, sheklenbegen muǵdarda dáramat (payda) alıw;
alǵan dáramatlarına (paydasına), bank mákemesindegi óziniń esap betlerinde bolǵan aqsha qarjılarına biylik etiw;
akciyalar hám basqa bahalı qaǵazlar alıw;
kreditler alıw, basqa yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń aqsha qarjıların hám basqa da múlkin shártnama tiykarında tartıw hám olardı óndiriske hám takrar islep shıǵarıwǵa baǵdarlaw;
kreditler alıw ushın óz múlkin, sonday-aq jer qıytaǵın ijaraǵa alıw huqıqın girewge qoyıw;
kishi hám jeke kárxanalar ushın berilgen jeńillikler hám preferenciyalardıń barlıq túrlerinen paydalanıw;
zárúr ásbap-úskeneler, óndiris quralları hám basqa da múlkti alıw, ijaraǵa alıw, imaratlar hám qurılmalar qurıw jáne olardı ońlaw;
óndiriske zamanagóy texnologiyalardı, ilim hám texnika jetiskenliklerin engiziw;
ilim-bilimlendiriw mákemeleri menen birge islesiw; (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
óz huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw ushın sudqa múrájat etiw.
Fermer xojalıǵı nızam hújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwı múmkin.
17-statya. Fermer xojalıǵınıń minnetleri
Fermer xojalıǵı;
jer qıytaǵınan nızam hújjetlerinde hám ijaraǵa alıw shártnamasında kórsetilgen shártler tiykarında, belgilengen maqsette, óndiriske engizilgen agrotexnologiyalıq talaplarına hám egis aylanısı principlerine say nátiyjeli paydalanılıwın támiyinlewi;
ekologiyalıq talaplarǵa hám qorshap turǵan ortalıqtı qorǵawdıń basqa da qádelerine boysınıwı;
jer qıytaǵınıń meliorativlik awhalın jaqsılaw, onıń ónimdarlıǵın saqlap qalıw hám arttırıw ilajların kóriwi, biznes jobada usı maqset ushın qarjılar ajıratılıwın názerde tutıwı;
eger ijaraǵa alıw shártnamasında basqa múddet belgilengen bolmasa, jer qıytaǵı berilgen waqıttan baslap bir jıl ishinde onnan paydalanıwǵa kirisiwi;
dúzilgen kontraktaciya shártnamalarına muwapıq, mámleketlik mútájlikler ushın awıl xojalıǵı ónimlerin názerde tutılǵan kólemlerde jetkerip beriliwin támiyinlewi;
paxta hám dán eginlerin sortlar boyınsha jaylastırıwdıń belgilengen talaplarına boysınıwı;
suw resurslarınan suw tutınıwı haqqındaǵı shártnamaǵa muwapıq paydalanıwı, suwdı únemlew, suw resurslarınan maqsetli hám aqılǵa uǵras paydalanıw ilajların kóriw;
usı fermer xojalıǵı aǵza bolǵan suw tutınıwshıları birlespesi balansında turǵan suwǵarıw hám kollektor-drenaj tarmaqların tazalaw hám ońlawda belgilengen tártipte qatnasıwı, sonday-aq, olardı texnikalıq jaqtan saz jaǵdayda saqlawı, olardan paydalanıwdıń belgilengan qaǵıydalarına boysınıwı;
suw obektleriniń suwdı qorǵaw zonaları, jaǵa boyı aymaqları, sanitariyalıq qorǵaw zonaların qorǵaw hám olardan paydalanıw tártibi hám shártlerine boysınıwı;
jer qıytaǵın saqlaw shártlerine hám servitutlarǵa boysınıwı;
miynet haqqındaǵı nızam hújjetleri talaplarına boysınıwı, óz xızmetkerleri, sonıń ishinde fermer xojalıǵında miynet etetuǵın shańaraq aǵzaları, waqtınsha (máwsimli) jallanatuǵın puqaralar ushın qáwipsiz miynet sharayatların támiyinlewi;
ijaraǵa alıw shártnaması biykar etilgen jaǵdayda jer uchastkasınıń dáslep berilgen waqtındaǵı ólshemlerin kemeytirmegen hám basqa túrde zıyan jetkizbegen halda jer uchastkasın ijaraǵa beriwshige qaytarıwı; (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
salıqlar hám basqa da májbúriy tólemlerdi, sonday-aq kórsetilgen xızmetler ushın tólemlerdi belgilengen tártipte óz waqtında tólewi; (QR JK 22.05.2010-j. 31/II-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
awıl xojalıǵı ónimlerin jetistiriwde agrotexnikalıq talaplarǵa boysınıwı;
awıl xojalıǵı ósimlikleriniń zıyankesler, kesellikler hám jabayı shóplerden qorǵalıwın támiyinlewi shárt.
Fermer xojalıǵı juwapkershiliginde nızam hújjetlerine muwapıq basqa da minnetler bolıwı múmkin.
18-statya. Fermer xojalıǵınıń ustavlıq qorı
Fermer xojalıǵınıń ustavlıq qorı fermer xojalıǵınıń baslıǵı tárepinen belgilenedi.
Aqsha, bahalı qaǵazlar, imaratlar, qurılmalar, basqa da múlk yamasa pul menen bahalanatuǵın múlklik huqıqlar fermer xojalıǵınıń ustavlıq qorına qosılatuǵın úles bolıwı múmkin. Bunda fermer xojalıǵın júritiw ushın jer uchastkasın beriw boyınsha ashıq tańlawda kórsetip ótilgen mal-múlk, texnika hám aqsha qarjıları fermer xojalıǵı baslıǵı tárepinen fermer xojalıǵınıń ustav fondına kirgiziledi. (QR JK 30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
Eger fermer xojalıǵınıń ustavlıq qorı qáliplestirilip atırǵanda fermer xojalıǵınıń baslıǵı óz shańaraq aǵzalarınıń ulıwma (úlesli yamasa birgeliktegi) múlki esaplanǵan múlkti fermer xojalıǵına tapsırıp atırǵan bolsa, usı múlktiń barlıq menshik iyelerinen notarial tastıyıqlanǵan kelisim alıw talap etiledi.
Fermer xojalıǵınıń ustavlıq qorın kóbeytiw hám kemeytiw fermer xojalıǵı baslıǵınıń sheshimine muwapıq fermer xojalıǵı ustavına ózgerisler kirgiziw jolı menen ámelge asırıladı.
19-statya. Fermer xojalıǵınıń menshik huqıqı
Fermer xojalıǵınıń menshik huqıqı mámleket qorǵalıwında bolıp tabıladı.
Imaratlarǵa, qurılmalarǵa, awıl xojalıǵı egisliklerine hám miywe nállerine, terekliklerge, sharwa mallarına, quslarǵa, jetistirgen ónimine, awıl xojalıǵı texnikasına, inventarǵa, ásbap-úskenelerge, transport qurallarına, aqsha qarjılarına, intellektual múlk obektlerine, sonday-aq, fermer xojalıǵınıń balansındaǵı basqa múlkke bolǵan menshik huqıqı fermer xojalıǵına tiyisli bolıp tabıladı.
Fermer xojalıǵı baslıǵınıń aqsha hám materiallıq qarjıları, tovarlardı realizaciya etiwden (jumıslardı orınlawdan, xızmetler kórsetiwden) alınǵan dáramatlar (payda), bahalı qaǵazlardan kelgen dáramatlar, nızamlarda qadaǵan etilmegen basqa da derekler fermer xojalıǵınıń múlkin qáliplestiriw derekleri bolıwı múmkin.
Fermer xojalıǵı nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte múlkti payda etiw, kóbeytiw, alıw, satıw, ijaraǵa yamasa waqıtsha paydalanıwǵa alıw huqıqına iye.
Fermer xojalıǵı saplastırılıp atırǵanda jumısın ámelge asırıw dáwirinde óz qarjıları esabınan jaratılǵan múlkke nızam aktlerinde belgilengen tártipte erkin biylik etiwi múmkin.
20-statya. Fermer xojalıǵınıń qarjıları hám esaplasıwları
Fermer xojalıǵı aqsha aylanısın júrgiziw hám aqsha qarjıların saqlap turıwı ushın bank mákemesinde esap betlerin ashıw hám usı qarjılarǵa erkin biylik etiw huqıqına iye.
Fermer xojalıǵınıń esap betinen qarjılardı tek ǵana fermer xojalıǵı baslıǵınıń kelisimi menen yamasa sudtıń qararına muwapıq esaptan shıǵarıwǵa boladı.
21-statya. Fermer xojalıǵınıń múlkin miyras etip qaldırıw
Fermer xojalıǵınıń múlki nızam hújjetlerine muwapıq miyras etip qaldırıladı. Xojalıqta jumıstı dawam ettiretuǵın miyrasxorlar miyrasqa bolǵan huqıq haqqındaǵı gúwalıq berilgenligi ushın mámleketlik bajı tólewden azat etiledi.
V. FERMER XOJALÍǴÍ JUMÍSÍNÍŃ ShÓLKEMLESTIRILIWI
22-statya. Fermer xojalıǵınıń óndirislik jumısı
Fermer xojalıǵı óz ustavında hám jer qıytaǵın ijaraǵa alıw shártnamasında názerde tutılǵan qánigelesiwge muwapıq jumıs baǵdarların, óndirislik dúzilisi hám kólemlerin ǵárezsiz ráwishte belgileydi. Fermer xojalıǵı awıl xojalıǵı óndirisiniń hár qanday túri menen, sonday-aq awıl xojalıǵı ónimin qayta islew, saqlaw hám realizaciya etiw, sanaat óndirisi, jumıslardı orınlaw, xızmetler kórsetiw hámde nızam hújjetlerinde qadaǵan etilmegen basqa jumıs túrleri menen shuǵıllanıwǵa haqılı. (QR JK 30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
Fermer xojalıǵı ózi jetistirip atırǵan ónim hám islep shıǵarıp atırǵan tovarlar, orınlap atırǵan jumıslar hám kórsetip atırǵan xızmetler sapasına baylanıslı normativler hám standartlarǵa, ekologiyaǵa, sanitariyaǵa baylanıslı hámde nızam hújjetlerinde belgilep qoyılǵan basqa talaplar hám qaǵıydalarǵa ámel etiwi shárt. (QR JK 30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
Fermer xojalıqlarınıń xojalıq jumısına mámleketlik uyımlar jáne basqa da uyımlar hám shólkemler, sonday-aq olardıń lawazımlı shaxsları aralasıwına jol qoyılmaydı.
Mámleketlik uyımlar hám basqa da uyımlar jáne shólkemlerdiń nızamsız qararları, olardıń lawazımlı shaxslarınıń hám puqaralardıń nızamsız háreketleri (háreketsizligi) nátiyjesinde fermer xojalıǵına keltirilgen zálel, sonıń ishinde qoldan jiberilgen payda nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte óteledi.
Fermer xojalıǵı sırtqı ekonomikalıq jumıstı belgilengen tártipte ámelge asıradı.
23-statya. Fermer xojalıǵındaǵı miynet
Fermer xojalıǵı (jumıs beriwshi) hám onıń xızmetkerleri arasındaǵı miynet qatnasıqları nızam hújjetlerine muwapıq miynet shártnaması (kontraktı) menen tártiplestiriledi.
Fermer xojalıǵındaǵı jumıs tártibi xojalıq baslıǵı tárepinen nızam hújjetlerine muwapıq belgilenedi. Fermer xojalıǵı xızmetkerleriniń miynet jumısı esabın alıp barıw xojalıq baslıǵı tárepinen shólkemlestiriledi.
Fermer xojalıǵı xızmetkerleriniń miynetine haqı tólew táreplerdiń kelisiwi boyınsha aqsha hám natura túrinde nızam hújjetlerinde Miynetke haqı tólewdiń birden-bir tarif setkasınıń birinshi razryadı boyınsha belgilengen muǵdardan kem bolmaǵan muǵdarda belgilenedi. (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
Fermer xojalıǵınıń baslıǵı hám xızmetkerleri mámleketlik sociallıq qamsızlandırıwdan ótkeriledi. Olarǵa mámleketlik sociallıq qamsızlandırıw boyınsha napaqa hám pensiyalar tayınlaw jáne tólew nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte hám shártler tiykarında ámelge asırıladı.
24-statya. Ónimdi fermer xojalıǵı tárepinen realizaciya etiw tártibi
Fermer xojalıǵı ózi jetistirip atırǵan ónimdi realizaciya etiw, sonıń ishinde mámleket zárúrlikleri ushın realizaciya etiw maqsetinde yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar menen xojalıq shártnamaların dúziw huqıqına iye. Shártnama minnetlemeleri buzılǵan jaǵdayda tárepler nızam hújjetlerinde yamasa shártnamada belgilengen tártipte juwapker boladı.
Fermer xojalıǵı jetistirip atırǵan ónimniń eksportqa jetkerip beriliwi nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı.
25-statya. Fermer xojalıqlarınıń birgeliktegi jumısı
Fermer xojalıqları ıqtıyarlı tiykarda birlesiwi, ónim jetistiriw, satıp alıw, onı qayta islew hám satıw, materiallıq hám texnikalıq támiyinlew, qurılıs, texnikalıq, suw xojalıǵı, veterinariyalıq, agroximiyalıq másláhát beriw hám basqa da túrdegi xızmetler kórsetiw boyınsha awqamlar hám basqada birlespelerge kiriwi múmkin.
Fermer xojalıqlarınıń Qaraqalpaqstan fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri keńesine aǵza bolıwı májbúriy esaplanadı. (QR JK 29.06.2019-j. 258/XXVI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
26-statya. Fermer xojalıǵın kreditlew hám qamsızlandırıw
Nızam hújjetlerine muwapıq fermer xojalıǵı Ózbekstan Respublikası Mámleketlik byudjetine hám mámleketlik maqsetli qorlarına salıqlar, jıyımlar hám basqa tólemler tóleydi. (QR JK 18.08.2020-j. 47/VI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
Fermer xojalıǵınıń paydası salıqlar, jıyımlar hám basqa tólemler tólengeninen keyin fermer xojalıǵı baslıǵınıń biyligine ótedi. (QR JK 18.08.2020-j. 47/VI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
27-statya. Fermer xojalıǵına salıq salıw
Nızam hújjetlerine muwapıq fermer xojalıǵı Mámleketlik byudjetke hám mámleketlik maqsetli qorlarǵa salıqlar hám basqa da májbúriy tólemler tóleydi.
Fermer xojalıǵınıń paydası salıqlar hám basqa da májbúriy tólemler tólengennen keyin fermer xojalıǵı baslıǵınıń biyligine ótedi hám oǵan salıq salınbaydı.
28-statya. Fermer xojalıǵı jumısınıń nátiyjeleri esabın júrgiziw
Fermer xojalıǵı óz jumısınıń nátiyjeleri esabın alıp baradı hám jergilikli statistika jáne salıq uyımlarına belgilengen tártipte esabat tapsıradı.
VI. JUWMAQLAWShÍ REJELER
29-statya. Fermer xojalıqların mámleketlik hám basqa da túrde qollap-quwatlaw
Mámleket fermer xojalıqlarınıń huqıqları saqlanıwına hám nızamlı mápleri qorǵalıwına kepillik beredi.
Mámleketlik uyımlar fermer xojalıqların rawajlandırıw hám bekkemlewge kómeklesiwi shárt.
Respublikalıq hám jergilikli atqarıwshı hákimiyat uyımları, poselkalıq, awıllıq puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları óz wákillikleri sheńberinde nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte; (QR JK 30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
óndirislik hám sociallıq-turmıslıq áhmiyetke iye obektleri bolmaǵan aymaqta fermer xojalıqları shólkemlestirilgende usı aymaqtı birlemshi abadanlastırıwdı (jollar, elektr uzatıw hám baylanıs liniyaların qurıwdı, suw menen támiyinlewdi, gazlestiriwdi, telefonlastırıwdı, radiolastırıwdı, jer dúziwdi, jerlerdi melioraciyalawdı) ámelge asıradı;
fermer xojalıqlarına jer uchastkaların beredi hámde óndirislik obektler hám turaq-jaylardı qurıwda járdem kórsetedi; (QR JK 30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
fermer xojalıqlarınıń óndirislik obektlerin injenerlik – kommunikaciya tarmaqlarına jalǵanıwǵa kómeklesedi;
paydalanılmay atırǵan jasaw ushın arnalmaǵan jaylardı olarda óndiris jetistiriwdi hám tovarlar islep shıǵarıwdı (jumıslardı orınlawdı, xızmetler kórsetiwdi) shólkemlestiriw ushın ijaraǵa beredi;
fermer xojalıqları baslıqları hám xızmetkerlerin tayarlawǵa, qayta tayarlawǵa hám mamanlıǵın asırıwǵa kómeklesedi; (QR JK 30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
awıl xojalıǵı eginleriniń sortlı tuqımlıq hám egislik materialları, organikalıq hám mineral tóginler, awıl xojalıǵı ósimliklerin zıyankeslerden, kesellikler hám jabayı shóplerden qorǵaw quralların jetkerip beriw boyınsha mámleketlik agrotexnika xızmetin kórsetiw sisteması arqalı xızmetler, sonday-aq texnikalıq xızmet kórsetedi;
awıl xojalıǵı texnikası, ásbap-úskeneler hám inventarlardı lizing tiykarında satıp alıwǵa kómeklesedi;
násil sharwa malları hám quslar, sonday-aq, aralaspa jem satıp alıwda járdem beredi;
fermer xojalıqlarınıń sharwa mallarına veterinariya xızmet kórsetiliwi ushın zárúr sharayatlar jaratıp beredi;(QR JK 11.08.2017-j. 153/XVII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
fermer xojalıqlarında jetistirilgen awıl xojalıǵı ónimlerin tayarlaw hám realizaciya etiwde járdem beredi;
awıl xojalıq emes baǵdardaǵı óndiristi shólkemlestirip atırǵan fermerlerdi xoshametleydi;
konsalting, málimleme baǵdarındaǵı hám basqa da túrdegi xızmetlerdi kórsetedi.
Jeke isbilermenlikti rawajlandırıw ushın nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan qollap-quwatlawdıń basqa túrleri fermer xojalıqlarına da qollanıladı.
30-statya. Fermer xojalıǵı jumısın tekseriwler sheklengenligi
Fermer xojalıǵı jumısın tekseriw (finans-xojalıq jumısın tekseriwler buǵan kirmeydi), mámleket zárúrlikleri ushın ónimlerdi realizaciya etiw shártnama minnetlemeleri orınlanbaǵan yamasa jer haqqındaǵı nızam hújjetleri buzılǵanlıǵına dáliyller bolǵan sonday-aq birden-bir jer salıǵı óz waqtında tólenbegen jaǵdaylarda, ijaraǵa alıw shártnamasına muwapıq ijaraǵa berilgen jer uchastkasınan tek ǵana belgilengen maqsette hám aqılǵa uǵras paydalanıw máseleleri boyınsha, belgilengen tártipte ámelge asırıladı.
Fermer xojalıqlarınıń jumısın jobalı tekseriwler keminde tórt jılda bir márte ámelge asırıladı. (QR JK 11.08.2017-j. 153/XVII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
Jańadan shólkemlestirilgen fermer xojalıqlarınıń finans-xojalıq jumısı olar mámleketlik dizimnen ótkerilgen waqıttan baslap dáslepki úsh jıl dawamında jobalı tekseriwlerden ótkizilmeydi, bul statyanıń tórtinshi bóliminde názerde tutılǵan jaǵdaylardan tısqarı.
Akciz tólenetuǵın tovarlar islep shıǵarıwshı jańadan shólkemlestirilgen fermer xojalıqlarınıń finans-xojalıq jumısı, sonday-aq fermer xojalıqlarınıń byudjet hámde oraylastırılǵan qárejetler hám resurslardan maqsetli paydalanıw menen baylanıslı finans-xojalıq jumısı olar mámleketlik dizimnen ótkerilgen waqıttan baslap dáslepki eki jıl dawamında rejeli tekseriwlerden ótkizilmeydi. (QR JK 29.08.2006-j. 94/III–sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen).
Usı statyada kórsetilgen fermer xojalıqlarınıń finans-xojalıq jumısı salıqlar hám basqa májbúriy tólemler finans jılı dawamında turaqlı túrde tólenbegen jaǵdayda, jobalı tekseriwlerden ótkeriliwi múmkin. (QR JK 11.08.2017-j. 153/XVII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
31-statya. Fermer xojalıǵın qayta shólkemlestiriw
Fermer xojalıǵın qayta shólkemlestiriw (qosıp jiberiw, qosıp alıw, bóliw, ajıratıp shıǵarıw, ózgertiw) nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı.
Kóp tarmaqlı fermer xojalıǵınıń jer uchastkaları awısıq (rezerv) jerlerge alıp qoyılǵanda kóp tarmaqlı fermer xojalıǵı óz basshısı tárepinen onıń shólkemlestiriw-huqıqıy túrin ózgertiriw arqalı qayta shólkemlestiriliwi múmkin. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen)
32-statya. Fermer xojalıǵın saplastırıw tiykarları
Fermer xojalıǵı tómendegi jaǵdaylarda saplastırıladı;
fermer xojalıǵın júritiw ushın jer uchastkasın beriw boyınsha ashıq tańlawda fermer xojalıǵı baslıǵı tárepinen kórsetip ótilgen mal-múlk, texnika hám pul qarjıları ustav fondına kirgizilmegende; (QR JK 30.09.2014-j. 229/XVI-sanlı QR Nızamı, QR JK 18.08.2020-j. 47/VI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
finans-xojalıq jumısı ámelge asırılmaǵanlıǵı sebepli belgilengen tártipte háreketsiz rejimge ótkizilgen waqıttan baslap úsh jıl ishinde jumısı tiklenbegen jaǵdayda; (QR JK 18.08.2020-j. 47/VI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
jer qıytaǵın ijaraǵa alıw huqıqınan ıqtıyarlı bas tartılǵanda;
fermer xojalıǵı bankrot dep tabılǵanda, sonıń ishinde materiallıq-texnikalıq resurslardı jetkerip beriwshiler, jumıs orınlawshılar hám xızmet kórsetiwshiler menen esaplasıwlar turaqlı ráwishte ámelge asırılmaǵanda;
fermer xojalıǵınıń baslıǵı qaytıs bolıp, xojalıq jumısın dawam ettiriwdi qálewshi miyrasxor bolmasa;
mámleketlik hám jámiyetlik zárúrlikler ushın, yamasa jer haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanlıǵı ushın, sonıń ishinde fermer xojalıǵınıń jer qıytaǵınan belgilengen maqsette paydalanbaǵanda, atap aytqanda kontraktaciya shártnamasında názerde tutılmaǵan awıl xojalıǵı eginlerin ekkende jer qıytaǵın alıp qoyıw zárúrligi bolǵan jaǵdayda, jer qıytaǵın ijaraǵa alıw shártnaması belgilengen tártipte biykar etilse, sonday-aq Qaraqalpaqstan fermer, diyqan xojalıqları hám qaytaq jer iyeleri keńesine aǵzalıǵı rayonlıq fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri keńesleri qararına muwapıq saplastırılıwına baylanıslı. (QR JK 29.06.2019-j. 258/XXVI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
33-statya. Fermer xojalıǵın saplastırıw tártibi
Fermer xojalıǵı:
fermer xojalıǵı baslıǵınıń sheshimine muwapıq;
nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda sudtıń sheshimine muwapıq;
finans-xojalıq jumısı ámelge asırılmaǵanlıǵı sebepli belgilengen tártipte háreketsiz rejimge ótkizilgen waqıttan baslap úsh jıl ishinde jumısı tiklenbegen jaǵdayda dizimnen ótkiziwshi uyımnıń sheshimine muwapıq saplastırıladı (QR JK 18.08.2020-j. 47/VI sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen)
34-statya. Tartıslardı sheshiw
Fermer xojalıqlarınıń shólkemlestiriliwi, jumısı, qayta shólkemlestiriliwi hám saplastırılıwı salasındaǵı tartıslar nızam hújjetlerine muwapıq sheshiledi.
35-statya. Fermer xojalıǵınıń minnetlemeleri boyınsha juwapkerlik
Fermer xojalıǵı óz minnetlemeleri boyınsha, sonıń ishinde dúzilgen kontraktaciya shártnamalarına muwapıq mámleket zárúrlikleri ushın awıl xojalıǵı ónimlerin názerde tutılǵan kólemlerde jetkerip beriliwin támiyinlew boyınsha, sonday-aq materiallıq-texnikalıq resurslar jetkerip berilgenligi hám xızmetler kórsetilgenligi ushın óz waqtında haqı tólew boyınsha nızamlarǵa muwapıq óndiriw qaratılıwı múmkin bolǵan óz múlki menen juwap beredi.
Fermer xojalıǵınıń baslıǵı fermer xojalıǵınıń múlki jeterli bolmaǵan jaǵdayda, fermer xojalıǵınıń minnetlemeleri boyınsha ózine tiyisli múlk penen nızam hújjetlerine muwapıq subsidiar juwapker boladı.
Xızmetkerdiń miynet minnetlemelerin orınlawına baylanıslı onıń ómiri hám den sawlıǵına keltirilgen zıyan ushın juwapker bolǵan qayta shólkemlestirilip atırǵan yamasa saplastırılıp atırǵan fermer xojalıǵında qarjı bolmaǵan yamasa jeterli bolmaǵan jaǵdayda, óndiriliwi shárt bolǵan summalar nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte mámleket tárepinen tólenedi.
36-statya. Fermer xojalıǵı haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanlıq ushın juwapkerlik
Fermer xojalıǵı haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanlıqta ayıplı shaxslar belgilengen tártipte juwapker boladı.