QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ
18.09.1996-j. 197/I

 MÁMLEKETLIK TIL HAQQÍNDA
(jańa redakciyada)

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen:
28.12.2010-j. 64/IV-sanlı QR Nızamı
30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamı

1-statya. Qaraqalpaq hám ózbek tilleri Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili bolıp tabıladı.

2-statya. Qaraqalpaq hám ózbek tillerine mámleketlik til statusınıń beriliwi respublika aymaǵında jasap atırǵan milletler hám xalıqlardıń óz ana tilin paydalanıwında konstituciyalıq huqıqların kemsitpeydi.

3-statya. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵında qaraqalpaq hám ózbek tilleriniń mámleketlik til sıpatında háreket etiwiniń huqıqıy tiykarları usı nızam hám basqa da Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarınıń nızam aktleri menen belgilenedi.
Bul nızam tillerdi turmısta, óz-ara qatnasta hám diniy jáne sıyınıwshılıq salt-dástúrlerin atqarıwda paydalanıwdı tártiplestirmeydi.
Puqaralar milletler aralıq qatnasıq tilin ózleriniń qálewinshe tańlap alıw huqıqına iye boladı.

4-statya. Qaraqalpaqstan Respublikasında barlıq puqaralarǵa mámleketlik tildi úyreniw hám onıń aymaǵında jasap atırǵan milletler hám xalıqlardıń tillerine húrmet penen qatnas jasaw ushın sharayatlar jaratıladı, bul tillerdi rawajlandırıw ushın jaǵdaylar dúzip beriledi.
Puqaralardı mámleketlik tilge úyretiw biypul ámelge asırıladı.

5-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik tilde háreket etetuǵın mektepke shekemgi balalar mákemelerin dúziw, al milliy toparlar tıǵız jasap atırǵan orınlarda olardıń tillerinde de mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkemlerin dúziwdi támiyinleydi. (30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen)

6-statya. Qaraqalpaqstan Respublikasında jasap atırǵan puqaralar oqıw tilin erkin tańlaw huqıqına iye.
Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik tilde, sonday-aq zárúrligi menen múmkinshiligine qarap basqa da ayırım tillerde, ulıwma, kásip-texnikalıq, orta arnawlı hám joqarı bilim alıwdı támiyinleydi.

7-statya. Mámleketlik tildiń rásmiy háreket etiw salalarında qaraqalpaq hám ózbek tilleriniń qollanılıp atırǵan ilimiy qádeleri hám normaları saqlanadı.
Mámleket, mámleketlik tildi bayıtıw hám jetilistiriwdi, sonıń ishinde oǵan kópshilik tárepinen tán alınǵan ilimiy-texnikalıq hám jámiyetlik siyasiy terminologiyanı engiziw esabınan bayıtıw hám jetilistiriwdi támiyinleydi.
Mámleketlik tilge jańa ilimiy tiykarlanǵan terminler jámiyetlik dodalawdan keyin Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń tiyisli komitetiniń kelisimi boyınsha kirgiziledi.

8-statya. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızam aktleri, mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń basqa da hújjetleri mámleketlik tilde qabıl etiledi hám járiyalanadı. Bul hújjetlerdiń awdarmaları zárúr bolǵan jaǵdaylarda basqa da ayırım tillerde járiyalanadı.
Jergilikli hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń hújjetleri mámleketlik tilde qabıl etiledi hám járiyalanadı. Ayırım milletlerdiń wákilleri tıǵız jasap atırǵan orınlarda jergilikli hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń hújjetleri respublikanıń mámleketlik tilinde hám sol millet tilinde qabıl etiledi hám járiyalanadı.

9-statya. Mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarında jumıs mámleketlik tilde alıp barıladı hám zárúrligine qaray basqa ayırım tillerge awdarıw támiyinlenedi.
Respublikada ótkeriletuǵın xalıqaralıq ánjúmanlardıń jumıs tili – mámleketlik til, sonday-aq qatnasıwshılardıń ózleri tańlaǵan tiller bolıp tabıladı.

10-statya. Kárxanalarda, mákemelerde, shólkemlerde hám jámiyetlik birlespelerde is júrgiziw, esap-statistikalıq hám finanslıq hújjetler mámleketlik tildi bilmeytuǵın jámáátlerde mámleketlik til menen bir qatarda basqa da tillerde ámelge asırılıwı múmkin.

11-statya. Sud isleri mámleketlik tilde yamasa sol jerdegi kópshilik xalıqtıń tilinde júrgiziledi. Iste qatnasıp atırǵan, sud isleri júrgizilip atırǵan tildi bilmeytuǵın adamlarǵa dilmash arqalı is materialları menen tanısıw, sud processinde qatnasıw huqıqı hám sudta óz ana tilinde shıǵıp sóylew huqıqı támiyinlenedi.
Kárxanalar, shólkemler hám mákemeler arasındaǵı ekonomikalıq tartıslardı qarap shıǵıw hám sheshim qabıl etiwde mámleketlik til qollanıladı. Ekonomikalıq tartıslar táreplerdiń kelisimi menen basqa da tilde qarap shıǵılıwı múmkin.

12-statya. Qaraqalpaqstan Respublikasında notariallıq háreketler mámleketlik tilde ámelge asırıladı. Puqaralardıń talap etiwi boyınsha notarius yamasa notariallıq háreketlerdi orınlawshı adam tárepinen rásmiylestirilgen hújjettiń teksti rus tilinde yamasa múmkinshilikler bar bolsa basqa da maqul bolǵan tilde beriledi. (28.12.2010-j. 64/IV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen)

13-statya. Puqaralıq halat aktleri, adamnıń kim ekenligin hám onıń huqıqların tastıyıqlaytuǵın hújjetler mámleketlik tilde rásmiylestiriledi, al zárúr bolǵan jaǵdayda basqa ayırım tilde tákirarlanıwı múmkin.

14-ctatya. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵında jasap atırǵan adamlarǵa, mámleketlik shólkemler hám mákemelerge, jámiyetlik birlespelerge arzalar, usınıslar, shaǵımlar menen mámleketlik hám basqa da tillerde múrájat etiw huqıqı támiyinlenedi.

15-statya. Qaraqalpaqstan Respublikasında jasap atırǵan adamlar qanday millette ekenligine qaramastan óz ismin, ákesiniń atın hám familiyasın, milliy tariyxıy dástúrlerge muwapıq túrde jazıw huqıqına iye boladı.

16-statya. Televidenie kórsetiwleri hám radio esittiriwleri mámleketlik tilde, sonday-aq, basqa tillerde alıp barıladı.

17-statya. Baspa jumısı mámleketlik tilde, al talaplardı esapqa alıw menen basqa da tillerde ámelge asırıladı.

18-statya. Pochta-telegraf jóneltpeleri mámleketlik tilde yamasa puqaralardıń tilegi boyınsha basqa tilde ámelge asırıladı.

19-statya. Mákemeler, shólkemler hám jámiyetlik birlespeler mórleriniń, shtamplarınıń, blankalarınıń tekstleri mámleketlik tilde jazıladı.
Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında jaylasqan xalıqaralıq shólkemler hám mákemelerdiń, birliktegi kárxanalardıń, sonday-aq, milliy mádeniy jámiyetler hám oraylardıń mórleriniń, shtamplarınıń, blankalarınıń tekstleri ózleri qálegen tilde jazıladı hám mámleketlik tilde tákirarlanadı.

20-statya. Qıstırılıp qoyılatuǵın atamalar, xabarlandırıwlar, basqa jazılǵan qaǵazlar hám basqa da kórsetpeli, sonday-aq, awızsha maǵlıwmat tekstleri mámleketlik tilde rásmiylestiriledi hám járiyalanadı.

21-statya. Kárxanalardıń islep shıǵarǵan ónimleri, mámleketlik tilde, kerek bolǵan jaǵdayda hám múmkinshiligine qarap basqa da ayırım tillerde yarlıklar, instrukciyalar, etiketkalar menen támiyinlenedi.

 22-statya. Respublikanıń hákimshilik-aymaqlıq birlikleriniń, maydanlarınıń, kósheleriniń hám geografiyalıq obektleriniń atamaları mámleketlik tilde jazıladı.

23-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası xalıqaralıq shártnamasınıń tekstleri, shártnamanıń ózinde basqa nárse názerde tutılmaǵan bolsa, mámleketlik tilde hám shártlesiwshi tárep (tárepler) tilinde dúziledi.

24-statya. Qaraqalpaqstan Respublikasında mámleketlik yamasa basqa da tillerge mensinbey yamasa qaslıq penen qatnas jasaw qadaǵan etiledi. Puqaralardıń qarım-qatnas, tárbiya hám oqıw tilin tańlap alıw huqıqın ámelge asırıwına tosqınlıq jasawshı adamlar nızam hújjetlerine muwapıq juwapker boladı.