QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ 10.05.1998-j. №380/I AWÍL-XOJALÍǴÍ KOOPERATIVI (ShIRKET XOJALÍǴÍ) HAQQÍNDA

I bap. Ulıwma rejeler

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen 29.05.2004-j. 273/II–sanlı QR Nızamı 22.05.2010-j. 31/II–sanlı QR Nızamı 1-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) tovar, awıl-xojalıǵı ónimlerin jetistiriw ushın pay usılına hám tiykarınan semyalıq (jámáátlik) kesip alıwǵa, puxaralardıń ıqtiyarlı ráwishte birlesiwine tiykarlanǵan, yuridikalıq tárep huqıqlarına iye óz aldına xojalıq júrgiziwshi subekt bolıp tabıladı. 2-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) haqqındaǵı nızam aktleri Awıl xojalıq kooperativlerin (shirket xojalıqların) shólkemlestiriw, olardıń jumısı, qayta shólkemlestiriliwi hám saplastırılıwına baylanıslı qatnasıqlar usı Nızam hám basqa da nızam aktleri menen tártiplestiriledi. Eger Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) haqqındaǵı nızam aktlerinde názerde tutılǵanınan basqasha qádeler belgilengen bolsa, xalıq aralıq shártnama qádeleri qollanıladı. 3-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) jumısınıń principleri Awıl-xojalıǵı kooperativleriniń (shirket xojalıqlarınıń) jumısı tómendegi principlerge tiykarlanadı: kooperativke (shirketke) aǵzalıqtıń ıqtiyarlılıǵı hám onnan erkin shıǵıw múmkinligi; kooperativ (shirket) jumısında aǵzalardıń óz miyneti menen qatnasıwı shártligi; ónim jetistiriw hám miynetti xojalıq ishinde tiykarınan semyalıq (jámáátlik) shártnama tiykarında shólkemlestiriw; kooperativ (shirket) aǵzalarınıń miynetine, islep shıǵarǵan ónimi (orınlaǵan jumısı) kólemine, sapasına qaray haqı tólew, aqırǵı dáramattı (paydanı) kooperativ (shirket) aǵzaları arasında olardıń múlklik úlesine muwapıq bólistiriw; basqarıwdıń demokratiyalıq ózgesheligi, qararlar qabıl etiwde huqıqlar teńligi (kooperativtiń, (shirkettiń) bir aǵzası bir dawısqa iye bolıwı). kooperativ (shirket) ustavında názerde tutılǵan tártipte onıń jumısı ústinen kooperativ (shirket) aǵzalarınıń qadaǵalaw júrgiziwi; jer uchastkalarınan qatań belgilengen maqsette paydalanıw, jerlerdiń qorǵalıwın hám topıraq ónimdarlıǵınıń kóteriliwin támiyinlew. 4-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) jumıs túrleri Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) jumısınıń tiykarǵı túri awıl-xojalıq ónimlerin jetistiriw bolıp tabıladı. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) awıl-xojalıq ónimlerin jetistiriw menen bir qatarda kooperativtiń (shirket xojalıǵınıń) óz aymaǵında da, sonday aq onıń tısqarısında da, awıl xojalıq shiyki zatların qayta islew, azıq-awqat ónimlerin, xalıq tutınıw tovarların, islep shıǵarıw-texnika áhmiyetine iye bolǵan ónimlerdi islep shıǵarıw, sawda-satıq, ońlaw hám qurılıs isleri, yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge xızmet kórsetiw, sonday aq nızam aktlerinde qadaǵan etilmegen basqa jumıs túrleri menen shuǵıllanıw huqıqına iye. 5-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵı) shólkemlestiriw Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) onıń shólkemlestiriwshileri tárepinen ıqtıyarlı tiykarda dúziledi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzalarınıń sanı kooperativ (shirket) jumısı qánigelesiwinen kelip shıǵıp, onıń ustavında belgilep qoyıladı. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) nızam aktlerinde belgilengen tártipte, rayon hákimliginde mámleketlik dizimge alınǵan kúnnen baslap, shólkemlestirilgen bolıp esaplanadı hám yuridikalıq tárep huqıqlarına iye boladı. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) óz aldına balansqa, bank mákemelerinde esaplasıw hám basqa da esap betlerine, atı jazılǵan mórge iye boladı. 6-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) ustavı Ustav awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) jumısın tártipke salıwshı tiykarǵı huqıqıy hújjet bolıp tabıladı. Ustavta tómendegiler belgilenedi: kooperativtiń (shirkettiń) ataması hám jaylasqan ornı; jumıs tarawı hám maqseti; kooperativke (shirketke) kiriw hám onnan shıǵıw tártibi; kooperativtiń (shirkettiń) shólkemlestiriwshileriniń quramı hám aǵzalarınıń sanı; kooperativ (shirket) aǵzalarınıń huqıq hám minnetleri; basqarıw uyımları, olardı dúziw tártibi hám olardıń wákillikleri; kooperativtiń (shirkettiń) úleslik, bólinbeytuǵın hám basqa fondlarınıń muǵdarı hám olardı dúziw tártibi; kooperativ (shirket) aǵzalarınıń miynette qatnasıwı hám olardıń miynetine haqı tólewdiń kóbirek semyalıq (jámáátlik) kesip alıwǵa tiykarlanǵan túrleri; kooperativ (shirket) dáramatların (paydasın) bólistiriw, sonıń ishinde múlklik úlesler boyınsha dividentler tólew ushın bólistiriw tártibi; kooperativti (shirketti) qayta shólkemlestiriw hám saplastırıw tártibi; Ustavqa kooperativ (shirket) jumısına baylanıslı, nızam aktlerine qarsı kelmeytuǵın basqa da rejeler kirgiziliwi múmkin. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) ustavı shólkemlestiriwshiler tárepinen shólkemlestiriw jıynalısında qabıl etiledi, oǵan ózgerisler kooperativ (shirket) aǵzalarınıń ulıwma májilisinde kirgiziledi. Ustavqa kirgizilgen ózgerisler haqqında málimleme kooperativti (shirketti) mámleketlik dizimnen ótkergen uyımǵa bir hápte múddet ishinde usınıladı.

II bap. Awıl xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) aǵzaları

7-statya. Awıl xojalıǵı kooperativine aǵza bolıp kiriw hám oǵan aǵzalıq Jası 16 ǵa tolǵan, kooperativ (shirket) ustavın tán alıwshı hám onıń talaplarına boysınıwshı, kooperativ (shirket) jumısında hám onıń fondların dúziwde qatnasıwshı fizikalıq tárepler awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzası bolıwı múmkin. Yuridikalıq tárepler de awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) jámáát aǵzaları bolıwı múmkin. Kooperativler (shirketler) hám olardıń jámáátlik aǵzaları arasındaǵı óz-ara múnásibetler shártnama tiykarında alıp barıladı. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) aǵza bolıp kiriw berilgen arza tiykarında ámelge asırıladı. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) basqarmasınıń (baslıǵınıń) kooperativke (shirketke) qabıl etiw haqqındaǵı qararı kooperativtiń (shirkettiń) ulıwma májilisinde arza bergen adamnıń qatnasıwında tastıyıqlanıwı shárt. Bunday qarardı qabıl etiw hám tastıyıqlaw tártibi kooperativ (shirket) ustavında belgilenedi. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) aǵzalıq onnan waqıtsha shıǵıp ketken adamlar ushın tómendegi jaǵdaylarda saqlanıp qaladı: Haqıyqıy múddetli áskeriy xızmetti ótep atırǵanda; mámleketlik hám jámáátlik uyımlarǵa saylap qoyılatuǵın lawazımǵa saylanǵanda; óndiristen qol úzgen ráwishte oqıwǵa kirgende; basqa awıl-xojalıq kooperativlerine (shirket xojalıqlarına) aralıq hám basqa da kárxanalar, mákemeler hám shólkemlerge awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) basqarması tárepinen belgilengen múddetke jumısqa jollanǵanda; awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) aǵzaları qartayǵanlıq yamasa mayıplıq boyınsha jumıstı toqtatsa, onıń ulıwma májilisiniń qararı menen belgilengen tiykar hám shártlerde ózleriniń kooperativke (shirketke) aǵzalıǵın saqlap qaladı. 8-ctatya. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzalarınıń xuqıq hám minnetleri. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzaları tómendegi xuqıqlarǵa iye: Kooperativ (shirket) jumısların basqarıwda qatnasıw; kooperativtiń (shirkettiń) basqarıw uyımlarına saylaw hám saylanıw; kooperativ (shirket) xızmetlerinen paydalanıw; óz miyneti nátiyjelerine muwapıq dáramatlar (payda) alıw; múlklik úleske muwapıq dividendler alıw. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzaları ustavqa boysınıwı, kooperativtiń (shirkettiń) ulıwma májilisi hám basqarması qararların orınlawı shárt. Nızam aktlerinde awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzalarınıń basqa da huqıqları hám minnetleri názerde tutılıwı múmkin. 9-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) aǵzalıqtı toqtatıw Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) aǵzalıq tómendegi jaǵdaylarda toqtatıladı: kooperativ (shirket) aǵzalıǵınan ıqtiyarlı ráwishte shıqqanda; kooperativ (shirket) jumısında miyneti menen qatnasıw toqtatılǵanda; kooperativ (shirket) aǵzalıǵınan onıń ustavında belgilengen jaǵdaylarda hám tártipte shıǵarılǵanda; basqarmanıń (baslıqtıń) awıl-xojalıǵı kooperativine (shirketke) qabıl etiw haqqındaǵı qararı ulıwma májiliste tastıyıqlanbaǵanda; kooperativ (shirket) xojalıq júrgiziwdiń basqa túrlerine ózgertilip, qayta shólkemlestirilgende yamasa kooperativ (shirket) saplastırılǵanda. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) aǵzalıqtı toqtatıw tártibi onıń ustavında belgilenedi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzalıǵınan shıǵarıw ústinen sud tártibinde shaǵım etiliwi múmkin.

III bap. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) basqarıw uyımları

10-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) basqarıw. Awıl-xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) basqarıw ózin-ózi basqarıw, járiyalılıq, kooperativ (shirket) jumısı máselelerin sheshiwde onıń aǵzaları qatnasıwı tiykarında ámelge asırıladı. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) joqarǵı basqarıw uyımı ulıwma májilis bolıp, ol baslıqtı, basqarmanı, tekseriw komissiyasın (revizordı) saylaydı, kooperativti (shirketti) kúndelikli basqarıw boyınsha óz wákilliklerin olarǵa berip qoyadı. 11-statya. Ulıwma májilis Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) ulıwma májilisi: Kooperativtiń (shirkettiń) ustavın qabıl etedi hám oǵan belgilengen tártipte ózgerisler kirgizedi; kooperativtiń (shirkettiń) baslıǵın, kooperativtiń (shirket) basqarmasın hám tekseriw komissiyasın (revizordı) saylaydı hám olardı shaqırıp aladı, olardıń jumısı haqqında esapların tıńlaydı hám jumısına baha beredi; kooperativ (shirket) aǵzalıǵına qabıl etiw, aǵzalıqtan shıǵarıw haqqında máselelerdi, sonday aq kooperativ (shirket) aǵzalıǵınan shıǵıwǵa baylanıslı máselelerdi sheshedi; kooperativtiń (shirkettiń) ishki miynet tártibi qádelerin hám miynetke haqı tólew tártibin belgileydi; kooperativ (shirket xojalıǵı) aǵzalarınıń múlklik úlesiniń muǵdarın belgileydi; kooperativ (shirket) jumısınıń biznes-jobaların hám olardıń orınlanıwı haqqındaǵı esaplardı tastıyıqlaydı; dáramattı (paydanı) bólistiriw tártibin, kooperativtiń (shirkettiń) bólinbeytuǵın, úleslik hám basqa da qorları túrlerin, muǵdarın hám olardan paydalanıw baǵdarların belgileydi; kooperativti (shirketti) qayta shólkemlestiriw hám saplastırıw onıń associaciyalar, jámiyetler, agrofirmalar hám basqa da birlespelerge kiriwi hám olardan shıǵıwı máselelerin sheshedi. Usı statyanıń birinshi bóliminde kórsetilgen máselelerdi sheshiw awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) ulıwma májilisiniń tolıq wákilligine kiredi. Onıń tolıq wákilligi ishine kooperativtiń (shirkettiń) ustavına yaki ulıwma májilisiniń qararına muwapıq kooperativ (shirket) jumısınıń basqa da máseleleri kirgiziliwi múmkin. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) hár bir aǵzası, sonıń ishinde jámiyet aǵzası óziniń múlklik úlesi muǵdarına qaramastan dawıs beriwde bir dawısqa iye boladı. Awıl-xojalıǵı kooperativinde (shirket xojalıǵında) miynet shártnaması tiykarında islep atırǵan adamlar ulıwma májiliske másláhát dawısı huqıqı menen qatnasadı. Ulıwma májilis hár jılı finans jılı tamam bolǵannan keyin ótkeriledi. Ol awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) basqarmasınıń (baslıǵınıń) qararına muwapıq yamasa kooperativ (shirket) aǵzalarınıń keminde úshten bir bóleginiń intası menen gezeksiz shaqırılıwı múmkin. Aǵzalarınıń sanı bes júz adamnan artıq bolǵan iri awıl-xojalıǵı kooperativlerinde (shirket xojalıqlarında) ulıwma májilis wákilligine kiretuǵın máselelerdi sheshiw ushın, ustavta názerde tutılǵan jaǵdaylarda, wákiller májilisi shaqırılıwı múmkin. 12-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵı) basqarması hám baslıǵı Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵınıń) basqarması: Kooperativ (shirket) jumısınıń biznes-jobaların islep shıǵadı hám ulıwma májilistiń tastıyıqlawına kirgizedi; kooperativ (shirket) aǵzalarınıń ulıwma májilisin shaqıradı hám májilis tárepinen qabıl etilgen qararlardıń orınlanıwın qadaǵalaydı; kooperativtiń (shirkettiń) aǵımdaǵı xojalıq jumısı máselelerin onıń ustavına muwapıq sheshedi; kooperativke (shirketke) jańa aǵzalar qabıl etiw hám aǵzalıqtı toqtatıw haqqındaǵı qarardı ulıwma májilistiń tastıyıqlawına kirgizedi; kooperativ (shirket) múlkiniń saqlanıwın támiyinleydi hám keltirilgen záleldiń ornın qaplaw boyınsha ilajlar kóredi; zárúrlik bolsa ǵárezsiz auditorlıq tekseriwler ótkeriliwin shólkemlestiredi; semya baslıǵı (jámááttiń wákillik berilgen wákili) menen semyalıq (jámáátlik) kesip alıw shártnamaların, sonday aq fermer xojalıqları baslıqları menen jer uchastkaların ijaraǵa beriw shártnamaların dúzedi; Basqarma aǵzalarınıń sanı awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) ustavında belgilenedi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) basqarmasınıń aǵzaları óz quramınan kooperativtiń (shirkettiń) ustavına muwapıq kooperativ (shirket) baslıǵınıń orınbasarı hám basqarma xatkerin saylawı múmkin. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) baslıǵı basqarmaǵa basshılıq etedi. Kooperativ (shirket) baslıǵın saylaw hám shaqırıp alıw tártibi, sonday aq onıń wákillikleri kooperativ (shirket) ustavında belgilenedi. 13-statya. Tekseriw komissiyası (tekseriwshi) Tekseriw komissiyası (tekseriwshi) awıl xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń), basqarmanıń finanslıq hám xojalıq jumısın tekseredi hám ol ulıwma májiliske esap beredi. Tekseriw komissiyası aǵzalarınıń sanı kooperativtiń (shirkettiń) ustavında belgilenedi. Ulıwma májilis awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) hám onıń basqarmasınıń finans xojalıq jumısın tekseriw ushın belgilengen tártipte auditor yaki auditorlıq shólkemdi tartıwǵa haqılı.

IV bap. Awıl xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) jer uchastkaların beriw. Jerden paydalanıw hám suw tutınıwı

14-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) jer uchastkaların beriw, jerden paydalanıw Awıl-xojalıǵına arnalǵan jerler, awıl-xojalıǵı kooperativlerine (shirket xojalıqlarına) belgilengen maqsette tovar, awıl-xojalıq óndirisin júrgiziw ushın eliw jılǵa deyin bolǵan, lekin otız jıldan kem bolmaǵan ijaraǵa beriledi. Jer uchastkalarınan aqılǵa uǵras hám nátiyjeli paydalanıp atırǵan awıl-xojalıǵı kooperativleri (shirket xojalıqları) qosımsha ráwishte ijaraǵa yamasa waqıtsha paydalanıw ushın jer uchastkaların alıwı múmkin. Awıl-xojalıǵı kooperativlerine (shirket xojalıqlarına) berilgen jerler jámáát iyeligindegi jerlerden, sonday aq puxaralarǵa diyxan xojalıqların júrgiziw ushın berip qoyılǵan jerlerden ibarat boladı hám olardan tek belgilengen maqsette paydalanıladı. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) berip qoyılǵan jer uchastkaları menshiklestiriliwi hám alıw, satıw, girew, sawǵa etiw, almastırıw obektleri bolıwı múmkin emes. Bul jer uchastkaları fermer hám diyxan xojalıqların júrgiziw ushın belgilengen tártipte beriliwi múmkin. Awıl xojalıǵı kooperativiniń «shirket xojalıǵınıń» paydalanılmay atırǵan jerleri basqa fizikalıq hám yuridikalıq táreplerge ekilemshi ijaraǵa yamasa waqıtsha paydalanıwǵa úsh jılǵa deyin bolǵan múddetke jerden paydalanıwdı jańa múddetke uzaytıw huqıqı menen beriliwi múmkin. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) xızmetkerlerine diyxan xojalıǵın júrgiziw ushın miyras etip qaldırılatuǵın, ómirlik iyelik etiwge jer uchastkaların ajıratıw nızam aktlerinde názerde tutılǵan ólshemde hám tártipte ámelge asırıladı. Awıl-xojalıǵı kooperativleriniń (shirket xojalıqlarınıń) jer uchastkasına bolǵan huqıqı olar associaciyalar, agrofirmalar hám basqa da birlespeler quramına kirgende de saqlanıp qaladı. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) jerden paydalanıw boyınsha huqıq hám minnetleri nızam aktlerinde belgilenedi. Awıl-xojalıq kooperativine (shirket xojalıǵına) berilgen jer uchastkaların alıp qoyıw, belgilengen kepillikleri saqlanıp, nızam aktlerinde názerde tutılǵan tártipte ámelge asırıladı. 15-statya. Jer uchastkaların semyanıń (jámáátlik) kesip alıw shártnaması tiykarında beriw Awıl xojalıǵı kooperativinde (shirket xojalıǵında) ulıwma májilistiń qararına tiykarlanıp, jer uchastkaları, ádette, shańaraqlarǵa «jámáátlerge» awıl xojalıǵı ónimlerin jetistiriw ushın semyalıq «jámáátlik» kesip alıw shártnaması shártleri tiykarında waqıtsha paydalanıwǵa keminde bes jıl múddetke beriledi. Jer uchastkasınan paydalanıw múddeti tamam bolǵannan keyin shańaraqlar «jámáátler» semyalıq «jámáátlik» kesip alıw shártnamasın jańa múddetke uzaytıw huqıqına iye. Cemyalıq (jámáátlik) kesip alıw shártleri tiykarında beriletuǵın jer uchastkalarınan qatań belgilengen maqsette paydalanıladı, bunda súriletuǵın jerler maydanı ólshemleriniń kemeytiliwine jol qoyılmaydı. Jer uchastkasınıń ólshemleri hám onıń shegaraları táreplerdiń kelisiwine muwapıq ózgertiliwi múmkin. Kesip alıw shártnaması shártleri tiykarında alınǵan jer uchastkasın ijaraǵa yamasa járdemshi kesip alıwǵa beriw qadaǵan etiledi. Kesip alıwshıdan semyalıq «jámáátlik» kesip alıw shártleri tiykarında berilgen jer uchastkasınan paydalanǵanlıǵı ushın haqı óndirilmeydi. Jer uchastkası mámlekettiń hám jámááttiń zárúrlikleri ushın alıp qoyılǵan jaǵdayında kesip alıwshınıń zálelin (sonıń ishinde qoldan shıǵarılǵan payda) hám basqa shıǵınlar nızam aktlerine muwapıq qaplanıwın talap etiw huqıqına iye. 16-statya. Suw tutınıwı Awıl-xojalıǵı kooperativleri (shirket xojalıqları) ushın suw obektlerinen suw alıw limitleri wákillikli uyımlar tárepinen belgilenedi. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) jetkerip beriletuǵın suwdıń sarplanıwın esapqa alıw tártibi, suw resurslarınan paydalanǵanlıǵı ushın salıq muǵdarı hám onı tólew tártibi nızam aktleri menen belgilenedi.

V bap. Awıl xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) múlki

17-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵı) múlki Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) menshigi. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) óz aldına balansında kórsetiletuǵın tiykarǵı fondlar, aylanıs qarjılar hám basqa da baylıqlar usı kooperativtiń (shirkettiń) múlki bolıp tabıladı. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) múlki tiykarǵı fondlar bahası, jetistirgen ónimi, onı satıwdan túsken dáramatlar (payda), aǵzalardıń aqshalay hám materiallıq tólemleri (vznosları), bank kreditleri, bahalı qaǵazlar esabınan hám kooperativtiń (shirkettiń) ustavında názerde tutılǵan basqa da jumıs nátiyjesinde hám nızamda qadaǵan etilmegen basqa da derekler esabınan dúziledi. Kooperativ (shirket xojalıǵı) múlkin dúziwde yuridikalıq hám fizikalıq tárepler shártnama tiykarında aqshalay hám materiallıq tólemler (vznoslar) kirgiziw jolı menen qatnasıwı múmkin. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) tárepinen shólkemlestiriletuǵın kárxanalar hám shólkemlerdiń múlki, sonday aq xojalıqlar aralıq kerxanalar hám shólkemlerdiń múlki, olardıń úlesli qatnasıwına muwapıq usı kooperativtiń (shirkettiń) múlki bolıp tabıladı. Quramına awıl-xojalıǵı kooperativleri (shirket xojalıqları), menshiktiń hár qıylı túrlerindegi basqa kárxanalar hám shólkemler kirgen birlespelerdiń múlki, olardıń ulıwma (úlesli) múlki bolıp esaplanadı. Quramına tek kooperativler (shirketler) kirgen birlespelerdiń múlki, eger shólkemlestiriw hújjetlerinde, yamasa nızam aktlerinde basqasha tártip názerde tutılǵan bolmasa, usı kooperativlerge (shirketlerge) ulıwma (úlesli) múlk huqıqı tiykarında qaraslı boladı. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) yuridikalıq hám fizikalıq táreplerden múlkti nızam aktlerinde nezerde tutılǵan tártipte alıw, ijaraǵa yamasa waqıtsha paydalanıwǵa alıw huqıqına iye. 18-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵında) úleslik hám bólinbeytuǵın fondları Awıl-xojalıǵı kooperativinde (shirket xojalıǵında) ulıwma májilis qararı menen tómendegi ustav fondı (kapitalı) dúziledi: úleslik fondı, topıraq ónimdarlıǵın kóteriw ilajların ótkeriw, irrigaciya qurılısların saqlaw, jańa irrigaciya-mexanizaciya tarmaqların joybarlaw hám qurıw, texnika alıw, sociallıq hám óndirislik infrastrukturalardı rawajlandırıw, basqa ulıwma sociallıq hám xojalıq wazıypaların sheshiw ushın arnalǵan bólinbeytuǵın fond. Awıl xojalıǵı kooperativiniń «shirket xojalıǵınıń» úles qorı onıń tiykarǵı qorlarınıń bahasın hám minnetlemelerden azat bolǵan basqa da aktivleri bahasın óz ishine aladı, bólinbeytuǵın qordı qáliplestiriwge baǵdarlanatuǵın qarjılar buǵan kirmeydi; úleslik hám bólinbeytuǵın fondlardıń muǵdarları awıl xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) ustavında belgilenedi. úleslik fond awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzalarına ulıwma úlesli múlk tiykarında, bólinbeytuǵın fond - ulıwma birliktegi menshik tiykarında qaraslı boladı. 19-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativinde (shirket xojalıǵında) múlklik úlesler Yleslik fondlar awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzaları arasında múlklik úleslerge bólistiriliwi shárt. Múlklik úles awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) hár bir aǵzasınıń kooperativ (shirket) úleslik fondı bahasındaǵı úlesin belgileydi hám kooperativ (shirket) aǵzasına kooperativtiń (shirkettiń) juwmaqlawshı dáramatınan (paydasınan) dividentler túrinde tiyisli úlesin alıw huqıqın beredi. Awıl xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń dáramatınıń (paydasınıń) úlesler boyınsha dividentler tólewge arnalǵan bólegi jıl juwmaqları boyınsha bólistiriledi hám múlklik úlestiń muǵdarına sáykes bólinedi. Múlklik úles muǵdarın anıqlaw, paylar boyınsha dividentler tólew tártibi, shártleri nızam aktleri menen belgilenedi. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) hár bir aǵzasınıń múlklik úlesiniń anıq muǵdarı kooperativtiń (shirkettiń) aǵzasına múlktiń belgili bólegine hám xojalıq alatuǵın ulıwma dáramattıń (paydanıń) tiyisli bólegine bolǵan onı huqıqın bekitetuǵın atı jazılǵan gúwalıq berilip kooperativtiń (shirkettiń) joqarı basqarıw uyımınıń qararı menen belgilenedi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzalıǵınan shıǵıw, fermer xojalıǵın yamasa jańa awıl-xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) shólkemlestiriw maqsetinde ámelge asırılǵan jaǵdaylarda múlklik úlesler nızam aktlerine muwapıq ajıratıp beriledi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzasınıń múlklik úlesin miyras etip alıw, nızam aktlerinde belgilengen tártipte tek ǵana onıń bahasına aylandırılǵan túrde ámelge asırıladı.

VI bap.Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) jumısınıń tiykarları

20-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) óndirislik jumısı Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) óz jumısınıń baǵdarların, óndirisi dúzilisin hám kólemin óz betinshe belgileydi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) ózi jetistirip atırǵan ónimniń sapasına baylanıslı hárekettegi normativler hám standartlardı, ekologiya, sanitariya boyınsha hám nızam aktlerinde belgilengen basqa da talaplardı hám qádelerdi saqlawı tiyis. Mámleket uyımları hám shólkemlerdiń, jáne de basqa uyımlar hám shólkemlerdiń, sonday aq olardıń lawazımlı adamlarınıń awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) xojalıq jumısına aralasıwına jol qoyılmaydı, nızam aktlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi. Semyalıq (jámáátlik) kesip alıw awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵında) ishki xojalıq islep shıǵarıw jumısın shólkemlestiriwdiń abzal túri bolıp tabıladı. 21-statya. Semyalıq (jámáátlik) kesip alıw shártnaması. Semyalıq (jámáátlik) kesip alıw shártnaması hár jılı awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) basqarması arqalı kooperativ (shirket) hám semya baslıǵı (jámááttiń wákillik berilgen wákili) arasında dúziledi. Semyalıq (jámáátlik) kesip alıw shártnaması boyınsha semya (xızmetkerler toparı) kesip alıwshı sıpatında belgili bir awıl xojalıǵı ónimin jetistiriw hám onı buyırtpashıǵa - awıl xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) kelisilgen múddetlerde tapsırıw minnetlemesin, al buyırtpashı bolsa, usı ónimdi qabıl etiw hám onıń ushın haqı tólew minnetlemesin aladı. Semyalıq (jámáátlik) kesip alıp islew shártnamasında tómendegiler názerde tutıladı: Jer uchastkasınıń ólshemi, jaylasqan ornı hám jaǵdayı; jer uchastkasın paydalanıw shártleri, táreplerdiń almaslap egiw sxemasına muwapıq awıl xojalıǵı eginleriniń zúráátliligin hám jerdiń ónimdarlıǵın arttırıw, topıraqtıń qunarlılıǵın saqlaw hám joqarılatıw boyınsha minnetlemeleri; jetistiriletuǵın awıl xojalıq ónimleriniń muǵdarı hám túrleri, onıń sapası; jetistirilgen awıl xojalıq óniminiń bahası, oǵan haqı tólew hám onı realizaciya etiw shártleri; suwǵarıw ushın suw, materiallıq-texnikalıq resurslar menen kesip alıp islewshini támiyinlew, táreplerdiń shártnama minnetlemelerin orınlamaǵanı ushın juwapkerligi hám olardıń qálewi boyınsha basqada shártler. Kesip alıp islewshi, eger semyalıq (jámáátlik) shártnamada basqa qáde názerde tutılǵan bolmasa, jumıslardı orınlaw usılların óz betinshe belgileydi, olardı, óz kúshi hám quralları menen ámelge asıradı. Buyırtpashı kesip alıp islewshige semyalıq (jámáátlik) shártnamada názerde tutılǵan kólemde hám tártipte jumıslardı orınlawda járdemlesiwge minnetli. Kórsetilgen jumıslardıń orınlanıwın materiallıq-texnikalıq támiyinlew, eger semyalıq (jámáátlik) kesip alıp islew shártnamasında basqasha qáde názerde tutılǵan bolmasa, buyırtpashı tárepinen ámelge asırıladı. Jumıslar tamamlanǵannan keyin kesip alıp islewshi buyırtpashı tárepinen berilgen materiallıq-texnikalıq resurslardan paydalanǵanı haqqında buyırtpashıǵa esap beriwi, sonday aq olardıń qalǵanların buyırtpashıǵa qaytarıwı yamasa kesip alıp islewshidegi paydalanılmay qalǵan materiallıq-texnikalıq resurslardıń qunın esapqa alıp, haqı tóleniwi tiyis bolǵan jumıslardıń qunın, buyırtpashılardıń kelisimi menen kemeytiwge minnetli. Semyalıq (jámáátlik) kesip alıp islewde miynetke haqı tólew aqırǵı nátiyjeler boyınsha - jetistirilgen ónimniń shártnamada názerde tutılǵan muǵdarı, sapası hám bahasına qarap ámelge asırıladı. Usınıń menen qatar semya aǵzaları (kesip alıp islewshiler) - pay iyeleri xojalıqtıń jıl dawamındaǵı jumısınıń aqırǵı nátiyjeleri boyınsha belgilenetuǵın dividentler aladı. 22-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativinde (shirket xojalıǵında) miynet Awıl-xojalıǵı kooperativinde (shirket xojalıǵında) miynet qatnasıqları usı nızam, basqa da nızam aktleri, kooperativtiń (shirkettiń) ustavı hám ishki jumıs tártibi menen retlestiriledi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) ustavta belgilengen wazıypalardı orınlaw ushın kooperativ (shirket) aǵzası bolmaǵan adamlardı miynet shártnaması boyınsha tartıwı múmkin. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) kooperativ (shirket) aǵzaları hám jallanǵan xızmetkerlerdiń miynetine haqı tólew túrlerin, sistemasın hám shártlerin nızam aktlerine hám semyalıq (jámáátlik) kesip alıp islew shártnamasına muwapıq óz betinshe belgileydi. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzalarına múlklik paylar boyınsha tólengen dividentler miynet haqı quramına kirgizilmeydi. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) miynetti qorǵaw, texnika qáwipsizligi boyınsha belgilengen normalar hám qádelerdiń, óndirislik sanitariya boyınsha talaplardıń saqlanıwın támiynleydi. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzaların hám onda miynet shártnaması tiykarında islep atırǵan adamlardı sociallıq támiyinlew, nızam aktlerine muwapıq ámelge asırıladı. 23-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) tárepinen ónimdi realizaciya etiw tártibi Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) jetistirilip atırǵan ónimdi realizaciya etiw ushın, sonıń ishinde mámlekettiń zárúrliklerin gózlep realizaciya etiw ushın yuridikalıq hám fizikalıq tárepler menen ıqtiyarlı baslamalarda xojalıq shártnamaların dúziw huqıqına iye. Shártnama minnetlemeleri buzılǵan jaǵdayda, tárepler nızamda yamasa shártnamada belgilengen tártipte juwapker boladı. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) jetistirilip atırǵan ónimdi eksportqa shıǵarıw, sonday aq sırt ellerdegi sheriklesleri menen esaplasıwlardı nızam aktlerinde belgilengen tártipte ámelge asıradı. 24-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativine (shirket xojalıǵına) salıq salıw Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) nızam aktlerine muwapıq salıqlar hám basqa da májbúriy tólemlerdi tóleydi. (QR JK 22.05.2010-j. 31/II–sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 25-statya. Awıl xojalıq kooperativin (shirket xojalıǵın) materiallıq-texnikalıq támiynlew, oǵan agrotexnikalıq hám basqada xızmet kórsetiw Awıl xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) materiallıq-texnikalıq támiynlew, oǵan agrotexnikalıq hám basqada xızmet kórsetiw, tovar bazarlarında monopolistlik jumıstı sheklew hám básekileslik haqqındaǵı nızam aktleriniń talapların esapqa alıp shártnama tiykarında ámelge asırıladı. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) ózine zárúr bolǵan múlkti hám óndiris quralların birjalarda, yarmarkalarda, bazarlarda yuridikalıq hám fizikalıq táreplerden, xalıqtan satıp alıwǵa haqılı. 26-statya. Awıl xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) kredit penen támiyinlew hám qamsızlandırıw Awıl xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) óndirislik maqsettegi obektler qurılısı, tiykarǵı óndiris quralların satıp alıw ushın uzaq múddetli hám kúndelikli óndirislik jumısın qısqa múddetli kredit penen támiynlew kredit shártnamaları tiykarında ámelge asırıladı. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) dúzilgen waqıtta oǵan qarız hám kreditler bergende tólewge uqıplı yuridikalıq hám fizikalıq tárepler, sonday aq kooperativlerdiń (shirketlerdiń) ózleri óz múlkin girewge qoyıp kepil bolıwları múmkin. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xrojalıǵı) ózine qaraslı hám ijaraǵa alınǵan óndiris qurallarınıń, awıl xojalıq egislikleriniń (nálshelerdiń), kóp jıllıq aǵashlardıń, jetistirilgen yamasa qayta islengen ónimniń, shiyki zattıń, materiallardıń joǵaltılıwı (nabıt bolıwı), kem shıǵıwı yamasa zıyanlanıwı qáwpin, isbilermenlik táwekelshiligin, sonday aq shártnamalardı buzǵanı ushın óziniń juwapkershilik qáwpin qamsızlandıradı hámde nızam aktlerinde belgilengen tártipte jáne shártlerde qamsızlandırıw ótewin aladı. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) onı ekonomikalıq turaqsızlıqqa alıp baratuǵın dárejede zıyan kórgen hám tólewge uqıpsız bolıp qalǵan jaǵdaylarda awıl xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) sanaciya etiw ótkeriliwi yamasa onıń bankrotlıǵı haqqındaǵı másele nızam aktlerinde belgilengen tártipte qarap shıǵılıwı múmkin. 27-statya. Awıl xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) awıllıq elatlı punktlerdiń sociallıq infrastrukturasın rawajlandırıw boyınsha jumısı Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) awıllıq elatlı punktlerdiń sociallıq infrastrukturasın rawajlandırıw, kooperativ (shirket) aǵzaları hám onda miynet shártnaması tiykarında islep atırǵan adamlardıń, sonday aq olardıń semyalarınıń mádeniy-turmıs sharayatların jaqsılaw, olardıń den sawlıǵın bekkemlew, basqa da sociallıq talapların qanaatlandırıw boyınsha ilajlardı ámelge asıradı. Usı maqsetlerde awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı): sociallıq infrastruktura obektlerin quradı hám úskeneleydi; awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aymaǵındaǵı elatlı punktlerdi abadanlastırıw, elektrlestiriw, gazlestiriw hám ishimlik suw menen támiyinlewdi ámelge asıradı, kooperativ (shirket) aǵzaları hám xızmetkerlerine xızmet kórsetetuǵın kishi kárxanalardı rawajlandırıwǵa járdemlesedi; óz aǵzalarınıń diyxan xojalıqların rawajlandırıwına olarǵa tuqımlardı, nálshelerdi, jas qara mallar hám quslardı realizaciya etiw, agrotexnika hám veterinariya xızmetin kórsetiw, jetistirilgen awıl xojalıǵı ónimin realizaciya etiwde kómeklesiw jolı menen járdem beredi; qorshap turǵan ortalıqtı qorǵaw, ekologiyalıq jaǵdaydı jaqsılaw boyınsha ilajlardı ámelge asıradı; kooperativte (shirkette) emlew hám profilaktikalıq ilajlardı ótkeriwde den sawlıqtı saqlaw uyımlarına járdem kórsetedi. Sociallıq salanı rawajlandırıw boyınsha kooperativ (shirket) ustavında názerde tutılǵan basqa da ilajlardı ámelge asıradı. 28-statya. Awıl xojalıǵı kooperativleriniń (shirket xojalıqlarınıń) birlespeleri Awıl xojalıq kooperativleri (shirket xojalıqları) ıqtiyarlı baslamalarında, sonıń ishinde úles (pay) tiykarında ónim jetistiriw, satıp alıw, qayta islew hám onı satıw, materiallıq-texnikalıq támiynlew, qurılıs, xızmet kórsetiwdiń texnikalıq, suw xojalıǵı, veterinariya, agroximiya, másláhat beriwge baylanıslı hám basqada túrleri boyınsha nızam aktlerinde belgilengen tártipte associaciyalarǵa, jámiyetlerge, agrofirmalarǵa hám basqada birlespelerge birlesiw, kiriw huqıqına iye boladı. 29-statya. Esapqa alıw hám esap beriw Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) nızam aktlerinde belgilengen tártipte esapqa alıw islerin júrgizedi hám jergilikli statistika, salıq uyımlarına esap beredi.

VII bap. Juwmaqlawshı rejeler

30-statya. Awıl xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) qayta shólkemlestiriw hám saplastırıw Awıl xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) qayta shólkemlestiriw nızam aktlerinde hám kooperativ (shirket) ustavında belgilengen tártipte qosıp jiberiw, biriktiriw, bóliw, ajıratıp shıǵarıw hám ózgertiw túrinde ámelge asırıladı. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı): ulıwma jıynalıstıń qararı boyınsha; nızam aktlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda sudtıń qararı boyınsha saplastırıladı. Awıl xojalıǵı kooperativin (shirket xojalıǵın) saplastırıw nızam aktlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı. Awıl xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) kreditorlardıń talapların qanaatlandırǵannan keyin qalǵan múlkiniń qunı onıń aǵzaları arasında bólistiriledi. 31-statya. Dawlardı sheshiw Awıl xojalıǵı kooperativlerin (shirket xojalıqların) shólkemlestiriw, olardıń jumısı qayta shólkemlestiriliwi hám saplastırılıwı menen baylanıslı dawlar nızam aktlerine muwapıq sheshiledi. 32-statya. Minnetlemeler boyınsha juwapkerlik Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) óz minnetlemeleri boyınsha ózine qaraslı barlıq múlki menen juwap beredi. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) kooperativ (shirket) aǵzalarınıń minnetlemeleri boyınsha juwap bermeydi. Awıl xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) aǵzaları awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) minnetlemeleri boyınsha óz múlki menen juwap bermeydi. Mámleket awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) minnetlemeleri boyınsha, al awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) bolsa, mámlekettiń minnetlemeleri boyınsha juwap bermeydi. 33-statya. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) haqqındaǵı nızam aktlerin buzǵanlıǵı ushın juwapkerlik Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) haqqındaǵı nızam aktlerin buzıwda ayıplı bolǵan adamlar belgilengen tártipte juwapker boladı. Awıl-xojalıǵı kooperativi (shirket xojalıǵı) kooperativ (shirket) aǵzalarınıń hám onda miynet shártnaması tiykarında islep atırǵan adamlardıń ómiri hám den sawlıǵın, olar miynet minnetlemelerin orınlawı waqtında keltirilgen zálel ushın nızam aktlerine muwapıq juwapker boladı. Xızmetkerlerdiń miynet minnetlemelerin orınlawına baylanıslı onıń ómiri hám densawlıǵına keltirilgen zıyan ushın juwapker bolǵan, qayta shólkemlestirilip atırǵan yamasa saplastırılıp atırǵan awıl xojalıǵı kooperativinde «shirket xojalıǵında» qarjı bolmaǵan yamasa jeterli bolmaǵan jaǵdayda, óndiriliwi shárt bolǵan qarjılar nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte mámleket tárepinen tólenedi. Awıl xojalıǵı kooperativi «shirket xojalıǵı» fermer xojalıqları etip qayta shólkemlestirilgen jaǵdaylarda, usı qarjılar qayta shólkemlestirilip atırǵan awıl xojalıǵı kooperativinde «shirket xojalıǵında» qarjı barı ya joqlıǵına qaramastan Ózbekstan Respublikası Húkimetiniń qararlarına muwapıq tólenedi. Awıl-xojalıǵı kooperativiniń (shirket xojalıǵınıń) hám onıń aǵzalarınıń, sonday aq onda miynet shártnaması tiykarında islep atırǵan adamlardıń jerden belgilengen maqsette hám nátiyjeli paydalanbaǵanlıǵı ushın juwapkerligi nızam aktleri menen belgilenedi.