HÚJDAN ERKINLIGI HÁM DINIY ShÓLKEMLER HAQQÍNDA

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ 28.11.1998-j. №412/I HÚJDAN ERKINLIGI HÁM DINIY ShÓLKEMLER HAQQÍNDA (jańa redakciyada)

Usı Nızamlarǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen: 22.05.2010-j. 31/II-sanlı QR Nızamı 18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı 1-statya. Nızamnıń maqseti Bul Nızamnıń maqseti hár bir adamnıń hújdan erkinligi hám dinge sıyınıw huqıqın, dinge múnásibetine qaramastan puqaralardıń teńligin támiyinlew, sonday-aq diniy shólkemlerdiń jumısı menen baylanıslı qatnasıqlardı tártiplestiriwden ibarat. 2-statya. Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqındaǵı nızam aktleri Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqındaǵı Nızam aktleri Qaraqalpaqstan Respublikaları Konstituciyasınan, usı Nızam hám basqa nızam aktlerinen ibarat. Eger Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında «Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqında»ǵı Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Nızamında názerde tutılǵan qádelerden basqasha qádeler belgilengen bolsa, xalıqaralıq shártnama rejeleri paydalanıladı. 3-statya. Hújdan erkinligi huqıqı Hújdan erkinligi - bul puqaralardıń qálegen dindi tutıw yamasa hesh qanday dindi tutpawdan ibarat kepillengen konstituciyalıq huqıqı bolıp esaplanıladı. Puqara óziniń dinge múnásibetin, dindi tutıwǵa yamasa dindi tutpawǵa, qudayǵa sıyınıwǵa, diniy salt-dástúrlerge hám máresimlerge, diniy oqıwǵa qatnasıw yamasa qatnaspaw múnásibetin belgilegende onı májbúrlewge jol qoyılmaydı. Kámalat jasına jetpegen balalardı diniy shólkemlerge tartıw, sonday-aq olardıń erkine, ata-anaları yamasa olardıń ornın basatuǵın adamlardıń erkine qarsı jaǵdayda dinge oqıtıwǵa jol qoyılmaydı. Dindi yamasa basqa isenimlerdi tutıw erkinligin ámelge asırıwda milliy qáwipsizlikti hám jámiyetlik tártipti, basqa puqaralardıń ómiri, densawlıǵı hám moralın, sonday-aq huqıqların hám erkinliklerin qorǵaw ushın tek zárúrli  sheklewler bolıwı múmkin. Sırt el puqaraları hám puqaralıǵı bolmaǵan adamlar Qaraqalpaqstan Respublikası puqaraları menen teń ráwishte hújdan erkinligi hám dindi tutıw erkinliginen paydalanadı hám hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqındaǵı nızam aktlerin buzǵanı ushın nızamda belgilengen tártipte juwapker boladı. 4-statya. Puqaralardıń dinge múnásibetine qaramastan teń huqıqlılıǵı Qaraqalpaqstan Respubliukası puqaraları dinge múnásibetine qaramastan Nızam aldında teń. Rásmiy aktlerinde puqaralardıń dinge múnásibetiniń kórsetiliwine jol qoyılmaydı. Puqaralardıń dinge múnásibetine qarap olardıń huqıqların hár qanday sheklew hám olarǵa tikkeley yamasa qosımsha artıqmashılıqlar beriw, dushpanlıqtı hám óshpenlilikti qozdırıw, diniy yamasa ateistlik isenimi menen baylanıslı olardıń namısına tiyiw, diniy ziyaratlardı ayaq astı etiw Nızamda belgilengen juwapkershiliklerge (obektler)  alıp keledi. Hár kim óz isenimin bánelep Nızam menen belgilengen minnetlerdi orınlawdan bas tartıwǵa haqılı emes. Bir minnetti orınlaw ornına diniy isenimlerdi sıltaw etip, basqa minnetti orınlawǵa tek nızam aktlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda ǵana jol qoyıladı. 5-statya. Dindi mámleketten ajıratıw Qaraqalpaqstan Respublikasında din mámleketten ajıratılǵan. Bir dinniń yamasa bir neshe dinniń basqa dinlerden qanday da bir jeńillik yamasa sheklewler belgilewge jol qoyılmaydı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Mámleket hár qıylı dinlerge sıyınatuǵın hám olarǵa sıyınbaytuǵın puqaralar, hár qıylı dinlerdiń diniy shólkemleri arasında mawasalı hám húrmetli qatnasıqlardı ornatıwǵa járdemlesedi, hár qıylı dinler menen konfessiyalar arasında bir-birewdi qarama-qarsı qoyıwǵa hám qatnasıqlardı keskinlestiriwge, dushpanlıqtı kúsheytiwge qaratılǵan diniy hám basqa kózsizlikke, ekstremistlik háreketke jol qoymaydı. Mámleket diniy konfessiyalar arasındaǵı tınıshlıq hám tatıwlıqtı qollap-quwatlaydı. Bir diniy konfessiyadaǵı dinge sıyınıwshı (dindar)lardıń basqasına kirgiziliwine qaratılǵan háreketler (prozelitizm), sonday-aq basqa hár qanday missionerlik háreketlerine tıyım salınadı. Belgilengen normalardıń buzılıwında ayıpker bolǵan adamlar Nızamǵa muwapıq juwapkershilikke tartıladı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Mámleket diniy shólkemlerge qanday bolmasın mámleketlik wazıypalardı orınlawdı júklemeydi, olardıń nızamǵa qarsı bolmaǵan jumısına aralaspaydı. Diniy shólkemler mámleketlik wazıypalardı atqarmaydı. Mámleket diniy shólkemlerdiń jumısın hám ateizmdi úgit-násiyatlaw boyınsha jumıstı qarjı menen támiyinlemeydi. Qaraqalpaqstan Respublikasında diniy kózqarastaǵı siyasiy partiya hám jámiyetlik háreketlerdi, sonday-aq, respublikadan sırtta dúzilgen diniy partiyalardıń filialların hám bólimlerin dúziwge hám olardıń háreket etiwi (jumıs islewi) ne jol qoyılmaydı. Diniy shólkemler hárekettegi nızamlardıń talapların orınlawı shárt. Dindi mámleketke hám Konstituciyaǵa qarsı úgit-násiyatlaw, dushpanlıqtı, óshpenlilikti, milletleraralıq alawızlıqtı oyatıw, morallıq negizlerdi hám puqaralıq tatıwlıqtı buzıw, jala, jaǵdaydı turaqsızlandırıwshı jalǵan-aljasıqlardı tarqatıw, xalıq arasında qorqınısh payda etiw hám mámleketke, jámiyet hám adamǵa qarsı qaratılǵan basqa háreketlerdi islew maqsetinde paydalanıwǵa jol qoyılmaydı. Terrorizm, narkobiznes hám shólkemlesken jınayatshılıqqa járdemlesetuǵın, sonday-aq basqa ǵárezli maqsetlerdi názerlewshi diniy shólkemler, aǵımlar, sektalar hám basqa da toparlardıń háreketine tıyım salınadı. Mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarına, lawazımlı shaxslarǵa basım ótkeriwge qaratılǵan hár qanday háreket, sonday-aq jasırın diniy iskerlik nızam menen qadaǵan etiledi. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 6-statya. Mámleketlik uyımlardıń hám puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarınıń diniy shólkemler menen óz ara qatnasıqları boyınsha wákillikleri Mámleketlik uyımlar menen diniy shólkemlerdiń óz-ara qatnasıqların muwapıqlastırıw hám hújdan erkinligi jáne diniy shólkemler haqqındaǵı nızam aktleriniń orınlanıwın qadaǵalaw wazıypası Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesine júklenedi. Rayonlar hám qalalar hákimlikleri, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları tiyisli aymaqlarda hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqındaǵı nızam aktleriniń ámelge asırılıwı ushın nızam boyınsha juwapker bolıp tabıladı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 7-statya. Bilimlendiriw hám din Qaraqalpaqstan Respublikasında bilimlendiriw tarawı dinnen ajıratılǵan. Bilimlendiriw salasınıń oqıw baǵdarlamalarına diniy tálimniń kirgiziliwine jol qoyılmaydı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń puqaralarınıń dúnyalıq tálim alıw huqıqı olardıń dinge bolǵan qatnasıqlarına qaramastan támiyin etiledi. 8-statya. Diniy shólkemler Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralarınıń dindi tutıw, sıyınıw, diniy salt-dástúrlerdi hám máresimlerdi birgelikte atqarıw maqsetinde dúzilgen ıqtıyarlı birlespeleri (diniy jámiyetler, diniy oqıw orınları, meshitler, hám basqalar) diniy shólkemler bolıp tabıladı. Diniy shólkem Qaraqalpaqstan Respublikasınıń 18 jasqa tolǵan hám Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında turaqlı jasawshı júzden kem bolmaǵan puqaralarınıń baslaması menen dúziledi. ( 18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında alıp taslanǵan) Diniy shólkemler Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik wázirliginde dizimge alınǵannan soń yuridikalıq tárep statusına iye boladı hám nızam aktlerinde názerde tutılǵan tártipte óz jumısın ámelge asırıwı múmkin. Tiyisli diniy maǵlıwmatqa iye bolǵan Ózbekstan Respublikasınıń puqaraları diniy shólkemniń basshıları bolıwı múmkin. Diniy shólkemler basshılıǵına Ózbekstan  Respublikasınıń puqarası bolmaǵan shaxslardıń kandidaturası Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti janındaǵı Din isleri boyınsha komitet penen kelisip alınadı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 9-statya. Diniy oqıw orınları Diniy shólkemlerdiń oraylıq basqarıw uyımları diniy xızmetkerlerdi hám ózlerine zárúr bolǵan diniy qánigeliklerge iye basqa da xızmetkerlerdi tayarlaw ushın diniy oqıw orınların dúziwge haqılı. Diniy oqıw orınları tiyisli wákillikli uyımda dizimnen ótip, licenziya  alǵannan keyin jumıs alıp barıw huqıqına iye boladı. Joqarı hám orta diniy oqıw orınlarında bilim alıw ushın puqaralar nızamǵa muwapıq ulıwma májbúriy orta bilim alǵannan soń qabıl etiledi. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) Diniy oqıw orınlarında diniy pánlerdi oqıtıp atırǵan adamlar diniy maǵlıwmatqa iye bolıw hám óz jumısların tiyisli oraylıq basqarıw uyımınıń ruxsatı menen ámelge asırıwı tiyis. Jeke tártipte diniy tálim beriw qadaǵan etiledi. 10-statya. Diniy shólkemlerdiń ustavı Diniy shólkemlerdiń ustavı tómendegi maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan bolıwı kerek: diniy shólkemniń ataması, túri, mákan jayı, qaysı dinge qaraslılıǵı; maqseti, wazıypaları hám jumısınıń tiykarǵı túrleri; jumısın shólkemlestiriw hám toqtatıw tártibi; dúzilisi hám basqarıw uyımları; qarjı dárekleri hám usı shólkem ishindegi, sonday-aq onnan tısqarıdaǵı múlklik qatnasıqları; ustavqa ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw tártibi; usı diniy shólkemge tiyisli basqa maǵlıwmatlar. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında alıp taslanǵan)  11-statya. Diniy shólkemlerdi dizimge alıw Qaraqalpaqstan Respublikasında diniy shólkemlerdi dizimge alıw Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik wázirligi tárepinen Nókis qalasında Qaraqalpaqstan Respublikası Wázirler Keńesi Baslıǵınıń usı salalar boyınsha orınbasarı janındaǵı din isleri boyınsha wákili menen kelisilgen jaǵdayda ámelge asırıladı. Diniy shólkemlerdi dizimge alıw ushın tómendegi hújjetler usınıladı: jalpı sanı júzden kem emes Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralarınıń basım bóleginiń qol qoyǵan arzası: diniy shólkemniń ustavı; shólkemlestiriw jıynalısınıń bayanlaması; diniy shólkemniń jaylasqan ornın tastıyıqlawshı hújjet; mámleketlik bajı tólengenligi haqqında hújjet. (22.05.2010-j. 31/II-sanlı-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında alıp taslanǵan) Diniy shólkemler dizimnen ótkeriw haqqında arza berilgen kúnnen baslap bir aylıq múddette kórip shıǵıladı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Ádillik wázirligi  qosımsha materiallar talap etip alıwǵa hám tiyisli uyımlardıń ekspert juwmaǵın alıwǵa haqılı. Bunday jaǵdayda qarar dizimnen ótkeriw haqqında arza berilgen kúnnen baslap úsh aylıq múddette qabıl etiledi. Diniy shólkemniń ustavına kirgizilgen qosımshalar hám ózgerisler diniy shólkemdi dizimge alıwdaǵı tártip hám múddetlerde dizimge alınıwı tiyis. Diniy shólkemler basshılarınıń shólkem ustavın mámleketlik uyımlardan dizimnen ótkeriwden bas tartıwı Nızam hújjetlerine muwapıq juwapkershilikke alıp keledi. Diniy shólkemlerdiń jumısınıń óz ustavına muwapıqlıǵın baqlaw diniy shólkemdi dizimge alǵan uyım tárepinen ámelge asırıladı. Diniy shólkemlerdiń dizimnen ótpey háreket etiwine jol qoyǵan lawazımlı adamlar Nızam hújjetlerine muwapıq juwapker boladı. 12-statya. Diniy shólkemdi dizimge alıwdan bas tartıw Eger diniy shólkemniń ustavınıń rejeleri hám basqa hújjetleri usı Nızam yaki Qaraqalpaqstan Respublikasınıń basqa nızam aktleriniń talaplarına qayshı kelse, onı dizimge alıwdan bas tartılıwı múmkin. Diniy shólkemdi dizimge alıwdan bas tartılǵanda bas tartıw tiykarları kórsetilgen qarar jazba túrde arza iyelerine jiberiledi. Diniy shólkemniń baslamashıları ustav nızam aktlerine muwapıq jaǵdayǵa keltirgennen soń, ustavtı dizimge alıw haqqındaǵı arza menen tiyislisinshe Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik wázirligine qaytadan múrájat etiw huqıqına iye. Diniy shólkemdi dizimge alıwdan bas tartqanlıǵı yamasa !dillik wázirligi tárepinen usı Nızam talapları buzılǵanlıǵı ústinen sudqa shaǵım etiliwi múmkin. 13-statya. Diniy shólkemniń jumısın toqtatıw Diniy shólkemniń jumısı ol ózin-ózi tarqatıp jibergende yamasa usı Nızamnıń, sonday-aq Qaraqalpaqstan Respublikasınıń basqa da  nızam aktleriniń shártleri  buzılǵan jaǵdayda toqtatılıwı múmkin. Diniy shólkemniń jumısın toqtatıw haqqındaǵı qarar onı dizimge alǵan uyım tárepinen qabıl etiledi. Bul qarar ústinen sudqa shaǵım etiliwi múmkin. 14-statya. Diniy salt-dástúrler hám máresimler Diniy shólkemler qudayǵa erkin sıyınıw yamasa diniy jıynalıslar ótkeriw ushın qolaylı orınlardı dúziw hám olardı saqlaw, sonday-aq ziyaratlaw orınların saqlaw huqıqına iye. Qudayǵa sıyınıw, diniy salt-dástúrler hám máresimler diniy shólkemler jaylasqan jerdegi meshitlerde, ziyaratlaw orınlarında qábirstanlıqlarda, zárúrli jaǵdaylarda puqaralardıń qálewi boyınsha olardıń úylerinde ótkeriledi. Emlewxanalarda, áskeriy dawalaw mákemelerinde (gospitallarda), egedeler hám mayıplar úylerinde, dáslepki qamaq jáne jazanı ótew orınlarındaǵı ibadat etiwler menen diniy tutımlar sol jerdegi puxaralardıń ótinishine baylanıslı ótkiziledi. Diniy máresim hám sıyınıw imaratlarınan sırtta ótkeriletuǵın ulıwma ibadat etiwler, diniy salt-dástúrler menen máresimler Qaraqalpaqstan Respublikası nızam aktlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralarınıń (diniy shólkemlerdiń xızmetindegilerden basqa) jámiyetlik orınlarda qudayǵa sıyınıwǵa arnalǵan kiyimlerinde júriwine jol qoyılmaydı. Diniy shólkemler dinge sıyınıwshılardan májbúriy pul jıyımları hám tólewler óndiriwge, sonday-aq olarǵa qarsı adamnıń abırayın, qádir-qımbatın kemsitiwshi sharalardı qollanıwǵa haqılı emes. 15-statya. Diniy shólkemlerdiń menshigi Diniy shólkemlerdiń óz qarjıları esabınan satıp alınǵan yamasa islengen (dóretilgen), puqaralar, jámiyetlik birlespeler wásiyat qılǵan yamasa mámleket tárepinen berilgen, sonday-aq sırt elde jaylasqan hám nızam aktlerinde názerde tutılǵan basqa tiykarlarda alınǵan, óz jumısın támiyinlew ushın zárúr bolǵan jayları, imaratları, sıyınıw quralları, óndirislik, sociallıq hám qayırqomlıq obektleri, aqsha qarjıları hám basqa mal-múlkler olardıń menshigi bolıwı múmkin. Diniy shólkemlerdiń menshik huqıqları Nızam menen qorǵaladı. 16-statya. Mámleket menshigindegi múlikten paydalanıw Diniy shólkemler mámleketlik uyımları tárepinen shártnama tiykarında beriletuǵın jaylardan hám múlklerden óz mútájleri ushın paydalanıwǵa haqılı. Materiallıq mádeniy miyras obektlerin diniy shólkemlerge paydalanıw ushın beriw nızam aktlerine muwapıq ámelge asırıladı. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) Diniy shólkemler ushın jer ajıratıw hám diniy imaratlar qurıw belgilengen tártipte Qaraqalpaqstan Respublikası Wázirler Keńesiniń, tiyislisinshe qala hám rayon hákimlikleriniń ruqsatı menen belgilengen tártipte ámelge asırıladı. 17-statya. Óndirislik hám xojalıq jumısı (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında alıp taslanǵan) 18-statya. Óz jumısın toqtatqan diniy shólkemlerdiń múlklerine biylik etiw Diniy shólkemlerdiń jumısı toqtatılǵannan keyin olarǵa paydalanıp turıw ushın berilgen múlkler onıń burınǵı iyelerine qaytarıladı. Diniy shólkemlerdiń jumısı toqtatılǵan jaǵdayda, olarǵa qaraslı múlkine iyelik etiw olardıń ustavı hám nızam xújjetlerine muwapıq ámelge asırıladı. Kreditorlardıń talapların qanaatlandırıw ushın óndiriw-ge qaratılıwı múmkin bolmaǵan sıyınıwǵa tiyisli múlklerdiń dizimi diniy shólkemlerdiń usınısına muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası Wázirler Keńesi tárepinen belgilenedi. Miyrasxorları bolmaǵan halda, múlk mámlekettiń menshigine ótedi. 19-statya. Diniy ádebiyatlar hám diniy maqsettegi buyımlar (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında alıp taslanǵan) Sırt elde baspadan shıǵarılǵan diniy ádebiyatlardı alıp keliw hám taratıw olardıń mazmunı nızam aktlerinde belgilengen tártipte ekspertizadan ótkerilgennen soń ámelge asırıladı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında alıp taslanǵan) Diniy ekstremizm, separatizm, óshpenlilik hám alaawızlıq ideyaların óz ishine alǵan basılımlardı, kino, foto,audio ónimlerin hám sol tárizli basqa da ónimlerdi tayarlaw, saqlaw hám taratıw nızam aktlerine muwapıq juwapkershilikke alıp keledi. 20-statya. Diniy shólkemlerdiń qayırqomlıq jumısı Diniy shólkemler qayırqomlıq hám miyrim-shápáát jumısların ámelge asırıwǵa haqılı. 21-statya. Diniy shólkemlerde miynet qatnasıqları Diniy shólkemlerde miynet shártnamaları (kontraktları) boyınsha isleytuǵın puqaralarǵa Ózbekstan Respublikasınıń miynet haqqındaǵı nızam aktleri qollanıladı. 22-statya. Diniy shólkemlerdiń xalıqaralıq baylanısları Diniy shólkemler húrmetlenetuǵın orınlardı ziyarat etiw yamasa  basqa diniy ilajlarǵa qatnasıw maqsetinde nızam aktlerine muwapıq xalıqaralıq baylanıslar menen qarım-qatnasıqlar ornatıwǵa  haqılı. 23-statya. Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqındaǵı nızamlardı buzǵanlıq ushın juwapkershilik Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqındaǵı nızamlardı buzıwda ayıplı bolǵan lawazımlı shaxslar, diniy shólkemlerdiń xızmetindegiler hám puqaralar nızamshılıqta belgilengen tártipte juwapkershilikke tartıladı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen)