QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ JER ASTÍ BAYLÍQLARÍ HAQQÍNDA (jańa redakciyada)

Bul redakciya 12.11.2003-j. 219/II-sanlı QR Nızamı menen tastıyıqlanǵan Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamı 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamı 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamı 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamı

I BAP. ULÍWMA REJELER

1-statya. Usı Nızamnıń maqseti hám tiykarǵı wazıypaları. Bul Nızamnıń maqseti jer astı baylıqlarına iyelik etiw, olardan paydalanıw hám olardı tabıwda júzege keletuǵın qatnasıqlardı (kánshilik qatnasıqların) tártipke salıwdan ibarat. Bul Nızamnıń tiykarǵı wazıypaları mineral shiyki zatqa bolǵan talaplardı hámde basqa mútájliklerdi qandırıw ushın jer astı kánlerinen aqılǵa say, kompleksli paydalanılıwın, jer astı baylıqları, qorshaǵan ortalıqtıń qorǵalıwın, jer astı baylıqlarınan paydalanıp atırǵanda jumıslardıń biyqáter alıp barılıwın támiyinlewden, sonday aq jer astı baylıqlarınan paydalanıwshılardıń huqıqların qorǵawdan, jeke adam, jámiyet ham mámlekettiń máplerin qorǵawdan ibarat. 2-statya. Tiykarǵı túsinikler Usı Nızamda tómendegi tiykarǵı túsinikler qollanıladı: qorǵalatuǵın geologiyalıq obektler - ilimiy hám oqıw poligonları, geologiyalıq qorıqxanalar, geologiyalıq buyırtpa qorıqxanaları, tábiyat estelikleri, úńgirler hámde tariyxıy, ilimiy, kórkemlik qunlılıqqa yamasa basqa da mádeniy qunlılıqqa iye bolǵan jer astı boslıqları; (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) jer astı baylıqları - jer qabıǵınıń topıraq qatlamınan tómende jaylasqan, topıraq qatlamı bolmaǵan jaǵdayda jer betinen yaki suw obektleri túbinen tómende jaylasqan, geologiyalıq jaqtan úyreniw hám ózlestiriw múmkin bolǵan tereńlikke jetetuǵın bólegi; jer astı baylıqların geologiyalıq jaqtan úyreniw - Qaraqalpaqstan Respublikasın aymaqlıq geologiyalıq jaqtan úyreniwdi, paydalı qazılma kánlerin anıqlaw, shamalaw hám izlewdi, olardaǵı qorlardıń muǵdarı hám sıpatın, olardıń texnologiyalıq qásiyetlerin hám ekonomikalıq áhmiyetin, sonday aq jer astı baylıqlarınıń basqa qásiyetlerin belgilewdi óz ishine alatuǵın, jer qabıǵı geologiyalıq dúzilisiniń ózine tán qásiyetlerin anıqlawǵa baylanıslı bolǵan arnawlı izertlew jumısları kompleksi; keń tarqalǵan paydalı qazılmalar - tábiyiy túrinde yaki azǵana qayta islenip hám tazalap isleniletuǵın paydalı qazılmalar; kondiciyalar - jer astı kánlerindegi paydalı qazılmalar (neft, gaz hám gaz kondensatınan basqa) qorların esaplawǵa baylanıslı, paydalı qazılmalardıń texnologiyalıq qásiyetleri, kándi qayta isletiwdiń kánshilik-geologiyalıq hám basqa sharayatları, mineral shiyki zat hám onı qayta islew ónimleriniń bazar konyunkturası, energiya resurslarınıń bahaları esapqa alınǵan texnikalıq-ekonomikalıq esap-kitaplarǵa tiykarlastırılǵan talaplar kompleksi; mineral shiyki zat - qazıp shıǵarılǵan hám birinshi qayta islewden ótkerilgen paydalı qazılmalar; sanaatlıq áhmiyetke iye jer astı suwları - quramında erigen túrindegi paydalı qazılmalar bolǵan jer astı suwları hám jer astı duz eritpeleri; tájiriybe-sanaat zárúrlikleri ushın qazıp alıw - jer astı kánlerinen geologiyalıq jaqtan úyreniw barısında paydalı qazılmalardı bayıtıw hám qayta islew texnologiyaların islep shıǵıw yaki jetilistiriw, paydalı qazılma kánlerin sanaat zárúrligi ushın jumsawdıń, sonday aq texnogenli mineral zatlardan paydalanıwdıń únemli usılları hám metodların tallaw maqsetinde paydalı qazılmalardı qazıp alıw; texnogenli mineral zatlar - kánshilik hám qayta islew tarawındaǵı islep shıǵarıwlardıń paydalanıw ushın jaramlı komponentler bolǵan shıǵındıları; paydalı komponent - paydalı qazılmanıń sanaat zárúrligine isletiw maqsetinde qazıp alıw texnologiyalıq jaqtan múmkin hám ekonomikalıq jaqtan maqsetke muwapıq bolǵan quram bólegi; paydalı qazılma káni - jer astı qazılma baylıqlarınıń muǵdarı hám sapası jaǵınan paydalanıw obekti bolıwı múmkin bolǵan paydalı qazılmalar bar jer orınları; paydalı qazılmalar - jer astı baylıqları kelip shıǵıwı organikalıq emes hám organikalıq bolǵan qattı, suyıq yaki gaz túrindegi tábiyiy mineral zatlar, sonıń ishinde sanaat ushın áhmiyetke iye metal hám metal emes baylıqları, jer astı suwları, shor kóllerdiń duz hám duzlı eritpeleri; paydalı qazılmalardı qazıp alıw - paydalı qazılmalardı jer astınan shıǵarıp alıw menen baylanıslı jumıslar kompleksi. (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 3-statya. Jer astı baylıqları haqqındaǵı nızam hújjetleri Jer astı baylıqları haqqındaǵı nızam hújjetleri usı Nızam hám basqa nızam hújjetlerinen ibarat. Jer astı baylıqlarınan paydalanıp atırǵan jerden, suwdan (sanaat ushın áhmiyetke iye jer astı suwları buǵan kirmeydi), ósimlik hám haywanat dúnyasınan, atmosfera hawasınan paydalanıw hám olardı qorǵaw menen baylanıslı qatnasıqlar tiyisli nızam hújjetleri menen tártipke salınadı. Eger xalıq aralıq shártnamalarda usı nazamda hám nızam hújjetlerinde názerde tutılǵannan basqasha qádeler belgilengen bolsa, xalıq aralıq shártnama qaǵıydaları qollanıladı. 4-statya. Jer astı baylıqlarına menshiklik Jer astı baylıqları Qaraqalpaqstan Respublikasınıń menshigi bolıp, olardan aqılǵa uǵras paydalanıw zárúr hám mámleket qorǵawında boladı. 5-statya. Jer astı baylıqları mámleketlik fondı Jer astı baylıqlarınan paydalanılıp hám paydalanılmay atırǵan orınları, sonday aq texnogen mineral zatlar jer astı baylıqları Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik fondın quraydı. 6-statya. Qazıp alınǵan paydalı qazılmalarǵa, texnogen mineral zatlarǵa bolǵan múlk huqıqı Nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qazıp alınǵan paydalı qazılmalar mámleket múlki, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń múlki bolıwı múmkin. Paydalı qazılmalardı qazıp alıw hám mineral shiyki zattı qayta islew barısında júzege kelgen texnogen mineral zatlarǵa bolǵan múlk huqıqı jer astınan paydalanıwshıda jer astı orınlarınan paydalanıw múddetine saqlanıp qaladı.

II BAP. KÁNShILIK QATNASÍQLARÍNÍŃ MÁMLEKET TÁREPINEN TÁRTIPKE SALÍNÍWÍ

7-statya. Kánshilik qatnasıqları salasındaǵı mámleket basqarıwı. Kánshilik qatnasıqları salasındaǵı mámleket basqarıwı Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, jergilikli mámleket hákimiyatı uyımları, sonday aq arnawlı wákillikke iye mámleket uyımları tárepinen ámelge asırıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti, Qaraqalpaqstan Respublikası Jer astı baylıqları mámleketlik basqarması, Ózbekstan Respublikası «Sanaatgeokántexnazorat» mámleketlik inspekciyasınıń Qaraqalpaqstan aymaqlıq bólimi kánshilik qatnasıqları salasındaǵı arnawlı wákillikke iye mámleket uyımları esaplanadı. (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). 8-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń kánshilik qatnasıqları salasındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń wákilliklerine tómendegiler kiredi: -jer astı baylıqları mámleketlik qorın dúziw; -mineral shiyki zat bazasın rawajlandırıw hám qayta dúziw, jer astı baylıqların qorǵaw mámleketlik dástúrlerin tastıyıqlaw hám olardıń ámelge asırılıwın qadaǵalaw; -jer astı baylıqları jaylasqan orınlardı paydalanıwǵa beriw hám jer astı monitoringin ámelge asırıw tártibin belgilew; -paydalanıwǵa berilgen jer astı baylıqları jaylasqan orınlarınıń mámleketlik esabın júrgiziwdi hám olardan paydalanıw huqıqların mámleketlik dizimnen ótkiziliwin shólkemlestiriw; -paydalı qazılmalar qorların tastıyıqlaw hám paydalı qazılmalar qorlarınıń mámleketlik balansı, paydalı qazılma kánleri, paydalı qazılma belgileri hám texnogenli mineral zatlar mámleketlik kadastrin júrgiziw tártibin belgilew; -keń tarqalǵan paydalı qazılmalar dizimin tastıyıqlaw; -keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı óz ishine alǵan jer astı uchastkalarınan paydalanıw tártibin belgilew; -jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw, onnan paydalanıw hám onı qorǵaw ústinen mámleket qadaǵalawın shólkemlestiriw; -nızam hújjetlerine muwapıq basqa wákilliklerdi ámelge asırıw. 9-statya. Jergilikli mámleket hákimiyatı uyımlarınıń kánshilik qatnasıqları salasındaǵı wákillikleri Jergilikli mámleket hákimiyatı uyımlarınıń wákilliklerine tómendegiler kiredi: -tiyisli aymaqta mineral shiyki zat bazasın rawajlandırıw hám qayta dúziw, jer astı baylıqların qorǵawdıń mámleketlik dástúrin islep shıǵılıwı hám ámelge asırılıwında qatnasıw hámde olardıń orınlanıwı ústinen qadaǵalawdı ámelge asırıw; -keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı qazıp alıwda, jer orınların kán ushın ajıratıwda Qaraqalpaqstan Respublikası Jer astı baylıqları mámleketlik basqarması, Qaraqalpaqstan Respublikası Tábiyattı qorǵaw mámleketlik komiteti menen kelisiliw; (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). -jer astı baylıqlarınan paydalanıw hám olardı qorǵaw ústinen mámleket qadaǵalawın ámelge asırıw; -nızam hújjetlerine muwapıq basqa wákilliklerdi ámelge asırıw. 10-statya. Jer astı baylıqlarınan paydalanıwdı sheklew Eger elatlı punktleri, qala átirapı, sanaat, transport hám baylanıs obektleri aymaqlarında jer astı baylıqlarınan paydalanıw xalıqtıń turmısı hám den-sawlıǵına qáwip tuwdırıwshı, qorshaǵan ortalıqqa zıyan jetkeriw itimalı bolsa, bunday paydalanıw shekleniwi múmkin. Qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlarda jer astı baylıqlarınan paydalanıw nızam hújjetlerine muwapıq ámelge asırıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). 11-statya. Paydalanıwǵa berilgen jer astı baylıqları jaylasqan orınlardıń mámleket esabın júrgiziw. Jer astı baylıqları jaylasqan orınlardan paydalanıw huqıqların mámleket diziminen ótkiziw Geologiyalıq jaqtan úyreniw, paydalı qazılmalardı qazıp alıw ushın, paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw, qorǵalatuǵın geologiyalıq obektlerdi qurıw ushın, sonday aq nádir tas shiyki zat úlgilerin, paleontologiyalıq qaldıqlardı hám basqa geologiyalıq kollekciyalanatuǵın materiallardı toplaw ushın paydalanıwǵa berilgen jer astı baylıqları jaylasqan orınlardıń mámleketlik esabı júrgiziliwi lazım. Jer astı baylıqlarınan paydalanıw huqıqın mámleket diziminen ótkermesten aldın ámelge asırıwǵa jol qoyılmaydı, nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi. Paydalanıwǵa berilgen jer astı baylıqları jaylasqan orınlardıń mámleketlik esabın júrgiziw hám olardan paydalanıw huqıqların mámleket diziminen ótkeriw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 12-statya. Jer astı baylıqların geologiyalıq jaqtan úyreniw xızmetleriniń mámleketlik esabın júrgiziw Jer astı baylıqların geologiyalıq jaqtan úyreniw xızmetleriniń mámleketlik esabı júrgiziliwi lazım. Jer astı baylıqların geologiyalıq jaqtan úyreniw xızmetleriniń mámleketlik esabın júrgiziw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilengen tártipte ámelge asırıladı. 13-statya. Paydalı qazılma kánleriniń hám paydalı qazılma kánleri anıqlanıwı itimalı bolǵan keleshegi bar jer astı orınlarınıń mámleketlik reestri Paydalı qazılma kánleriniń hám paydalı qazılma kánleri anıqlanıwı itimalı bolǵan keleshegi bar jer astı orınlarınıń mámleketlik reestri (bunnan bılay tekstte mámleketlik reestri dep júrgiziledi) Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mineral shiyki zat bazasın ózlestiriw hám rawajlandırıw keleshegin anıqlaw maqsetinde júrgiziledi. Mámleketlik reestri sanaat mútájlerine ózlestiriwge tayarlanǵan hár bir kán boyınsha kándi geologiyalıq-ekonomikalıq bahalaw nátiyjeleri hám onı paydalanıw sharayatları haqqındaǵı, qazıp alınıp atırǵan mineral shiyki zat muǵdarı hám sapası hámde onıń bazar konyunkturası esapqa alınǵan jaǵdaydaǵı bahası haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan bolıwı zárúr. Mámleketlik reestri paydalı qazılma káni anıqlanıwı itimalı bolǵan keleshegi bar hár bir jer astı orınları boyınsha paydalı qazılmalardıń shamalanıp atırǵan resursları (qorları), olardıń boljaw sapası, potencial kándi paydalanıwdıń itimalı bolǵan usılları haqqındaǵı maǵlıwmatlardı, sonday aq jer astı orınların keleshekte geologiyalıq jaqtan úyreniwge tiyisli usınıslardı óz ishine alǵan bolıwı kerek. Mámleketlik reestrdegi maǵlıwmatlar ashıq kim zıyat sawdaları shártlerin tayarlawda, sonday aq jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqın tuwrıdan-tuwrı kelisimler tiykarında beriwde esapqa alınıwı lazım. Mámleketlik reestrdi júrgiziw tártibi hám onı júrgiziwshi wákillikke iye mámleketlik uyım Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 14-statya. Paydalı qazılma kánleri, paydalı qazılma belgileri hám texnogenli mineral zatlar mámleketlik kadastrı Paydalı qazılma kánleri, paydalı qazılma belgileri hám texnogenli mineral zatlar mámleketlik kadastrı hár bir kán boyınsha tiykarǵı paydalı qazılma hám onıń menen birge jaylasqan paydalı qazılmalar hám qosılıp shıǵatuǵın paydalı qomponentler qorlarınıń muǵdarın hám sapasın, kándi paydalanıwdıń kánshilik-geologiyalıq, kánshilik-texnikalıq, texnologiyalıq, gidrogeologiyalıq hám basqa shártlerin hám kánniń geologiyalıq-ekonomikalıq bahalanıwın bildiretuǵın maǵlıwmatlardı, sonday-aq hár bir paydalı qazılma belgisine tiyisli maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan bolıwı lazım. Paydalı qazılma kánleri, paydalı qazılma belgileri hám texnogenli mineral zatlar mámleketlik kadastrı texnogenli mineral zatlar boyınsha hár bir toplap qoyılıp atırǵan obekttegi texnogenli mineral zatlardıń tip yaki túrin, muǵdar hám sıpat kórsetkishin hám olardı saqlawdıń kánshilik-texnikalıq shártlerin bildiriwshi maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan bolıwı lazım. Paydalı qazılma kánleri, paydalı qazılma belgileri hám texnogenli mineral zatlar mámleketlik kadastrı Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen júrgiziledi. 15-statya. Paydalı qazılmalar qorları mámleketlik balansı Paydalı qazılmalar qorları mámleketlik balansı sanaat áhmiyetine iye kánler boyınsha hár bir túrdegi paydalı qazılma qorlarınıń muǵdarı, sapası hám úyrenip shıǵılıw dárejesi haqqındaǵı, olardıń qalay jaylasqanlıǵı, sanaat mútájliginde qanday dárejede ózlestirilgenligi, qansha qazıp alınǵanlıǵı, qanshası isirap bolıp atırǵanlıǵı haqqındaǵı hám sanaattıń izlep tabılǵan paydalı qazılmalar qorları menen qaysı dárejede támiynlengenligi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan bolıwı shárt. Paydalı qazılmalar qorları mámleketlik balansı Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen júrgiziledi. 16-statya. Paydalı qazılmalar qorların tastıyıqlaw hám geologiyalıq materiallardıń mámleketlik ekspertizası Paydalı qazılma kánleriniń qorları nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte tastıyıqlanǵannan keyin kánler sanaat mútájlikleri ushın ózlestiriwge tapsırılıwı múmkin. Paydalı qazılmalar qorların tastıyıqlaw paydalı qazılma kániniń sanaat áhmiyetin belgilewshi izlew kondiciyaları tiykarında kándi geologiyalıq jaqtan úyreniwdiń bárshe basqıshında ámelge asırılıwı múmkin. Geologiyalıq materiallardıń mámleketlik ekspertizası usı Nızamnıń 29-statyasınıń birinshi bóliminde názerde tutılǵan jaǵdaylarda, sonday-aq paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw ushın hám shıǵındılardı saqlaw, kómip taslaw ushın paydalanıwǵa beriletuǵın jer astı orınları boyınsha ótkeriledi. Paydalı qazılmalardıń izlew kondiciyaların, hám geologiyalıq materiallardıń mámleketlik ekspertizasın ótkiziw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen ámelge asırıladı. 17-statya. Paydalı qazılmalar qorların esaptan shıǵarıw Qazıp alınǵan paydalı qazılmalar, sonday aq sanaat ushın áhmiyetin joǵaltqan paydalı qazılmalar qorları, qazıp alıw barısında joǵalǵan, sońınan ótkerilgen geologiya-qıdırıw jumıslarında yaki kándi iske salıwda kerekligi tastıyıqlanbaǵan paydalı qazılmalar qorların paydalı qazılmalar qorları mámleket balansına tiyisli ózgerisler kirgizgen halda jer astınan paydalanıwshınıń balansınan shıǵarıw kerek. Sanaat ushın áhmiyetin joǵaltqan yaki sońınan ótkerilgen geologiyalıq-qıdırıw jumıslarında yaki kándi paydalanıwda kerekligi tastıyıqlanbaǵan paydalı qazılmalar qorların jer astınan paydalanıwshınıń balansınan shıǵarıw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı. Qazıp alınǵan hám qazıp alıw barısında joǵaltılǵan paydalı qazılmalardı jer astınan paydalanıwshınıń balansınan shıǵarıw jer astınan paydalanıwshı tárepinen arnawlı wakillikke iye mámleketlik uyımlar razılıǵı menen ámelge asırıladı. 18-statya. Jer astı monitoringi Jer astı monitoringi jer astı jaǵdayın, ondaǵı ózgerislerdi óz waqtında anıqlaw, olardı bahalaw, unamsız qubılıslardıń aldın alıw hám aqıbetlerin saplastırıw ushın ótkiziletuǵın gúzetiwler diziminen ibarat. Jer astı monitoringin ámelge asırıw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi.

III BAP. JER ASTÍNAN PAYDALANÍW

19-statya. Jer astınan paydalanıw túrleri Jer astı tómendegi maqsetler ushın beriledi: -geologiyalıq jaqtan úyreniw; -paydalı qazılmalardı qazıp alıw; -texnogenli mineral zatlardan paydalanıw; -paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların, sonıń ishinde neft, gaz, gaz kondensatı (bunnan bılay tekstte uglevodorodlar dep júrgiziledi), basqa zatlar hám materiallardı jer astında saqlaw qurılmaların qurıw hámde olardan paydalanıw, shıǵındılardı saqlaw, kómip taslaw; -qorǵalatuǵın geologiyalıq obektlerdi qurıw; -nádir tas mineral zatlar úlgilerin, paleontologiyalıq qaldıqlardı hám basqa geologiyalıq kollekciya etiletuǵın materiallardı toplaw. (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 20-statya. Jer astınan paydalanıwshılar Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar jer astınan paydalanıwshı bolıwı múmkin. 21-statya. Jer astınan paydalanǵanlıǵı ushın haqı tólew Jer astınan paydalanıw tólemli bolıp tabıladı, nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi. 22-statya. Jer astınan paydalanıw múddetleri Jer astı múddetli (waqıtsha) hám múddetsiz paydalanıwǵa beriliwi múmkin. Jer astınan paydalanıw múddetleri jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqı mámleket diziminen ótkerilgen kúnnen baslap esaplanadı. 23-statya. Jer astı uchastkalarınan múddetli paydalanıw Jer astı orınları múddetli paydalınıwǵa: geologiyalıq jaqtan úyreniw ushın - bes jılǵa deyin múddetke; paydalı qazılmalardı qazıp alıw hám texnogenli mineral zatlardan paydalanıw ushın - paydalı qazılma kánin yaki texnogenli mineral zatlardı paydalanıwdıń texnikalıq-ekonomikalıq tiykarlarda belgilengen múddetine; nádir tas mineral zatı úlgilerin, paleontologiyalıq qaldıqlardı hám basqa geologiyalıq kollekciya etiletuǵın materiallardı toplaw ushın - eki jılǵa shekem múddetke beriledi. Jer astınan paydalanıwshı licenziyada belgilengen shártlerdi orınlaǵan jaǵdayda hám jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw sonday aq paydalı qazılma kánin jumsaw, texnogenli mineral zatlardan paydalanıw yaki paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların tamamlaw yaki konservaciya etiwdi ámelge asırıw zárúrligi bolmaǵan jaǵdayda, jer astınan paydalanıw múddeti jer astınan paydalanıwshınıń jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqın beriwshi licenziyanı (bunnan bılay tekstte licenziya dep júrgiziledi) bergen uyımǵa jer astınan paydalanıw múddeti tamam bolıwınan keminde altı ay aldın jibergen arzasına muwapıq uzaytırılıwı múmkin. 24-statya. Jer astınan múddetsiz paydalanıw Jer astı orınları múddetsiz paydalanıwǵa paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw ushın, sonday-aq qorǵalatuǵın geologiyalıq obektlerdi dúziw ushın beriliwi múmkin. (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 25-statya. Mámleketlik byudjet qarjıları hámde mineral shiyki zat bazasın rawajlandırıw hám qayta jaratıw mámleketlik baǵdarlamaları sheńberinde shólkemlerdiń óz qarjıları esabınan geologiyalıq jaqtan úyreniw ushın jer astı uchastkalarınan paydalanıw huqıqı júzege keliwiniń tiykarları Jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniwdiń belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan joybar-smeta hújjetleri Mámleketlik byudjet qarjıları hámde mineral shiyki zat bazasın rawajlandırıw hám qayta jaratıw mámleketlik baǵdarlamaları sheńberinde shólkemlerdiń óz qarjıları esabınan geologiyalıq jaqtan úyreniw ushın jer astı uchastkalarınan paydalanıw huqıqı júzege keliwiniń tiykarı esaplanadı. Mámleketlik byudjet qarjıları hámde mineral shiyki zat bazasın rawajlandırıw hám qayta jaratıw mámleketlik baǵdarlamaları sheńberinde shólkemlerdiń óz qarjıları esabınan jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw jumısların baslaw ushın: -jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqınıń mámleket diziminen ótkeriliwi; -mámleketlik ekologiyalıq ekspertizasınıń unamlı juwmaǵı; -jergilikli mámleket hákimiyatı uyımlarınıń jer orınların beriw haqqındaǵı qararı yaki jer orınlarınan múddetli paydalanıw shártnaması tiykar boladı. Jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniwge baylanıslı mámleketlik ekologiyalıq ekspertizası ótkiziliwin talap etpeytuǵın jumıslardıń dizimi Qaraqalpaqstan Respublikası Tábiyattı qorǵaw mámleketlik komiteti tárepinen tastıyıqlanadı. (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 26-statya. Jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqın beriwshi licenziya Isbilermenlik táwekelshiligi shártleri tiykarında geologiyalıq jaqtan úyreniw ushın paydalı qazılmalardı qazıp alıw, texnogenli mineral zatlardan paydalanıw hám paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan basqa maqsetler ushın jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqınıń júzege keliwiniń tiykarı licenziya esaplanadı. Licenziya tiyisli mámleket uyımınıń jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardı alıp barıw ushın jer ornı beriliwine kepillik beriwshi qararı bar bolǵanda beriledi. Licenziya óz iyesiniń belgili shegaradaǵı jer astı ornınan belgilengen múddet dawamında paydalanıw huqıqın tastıyıqlaydı hámde jer astı orınlarınan paydalanıw shártlerin belgileydi. Jer astınan paydalanıwdıń bir jola bir neshe túrine licenziyalar beriliwine jol qoyıladı. Licenziya: -licenziya iyesi haqqındaǵı maǵlawmatlardı; -jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardan baǵdarlanǵan maqsetti; -paydalanıwǵa beriletuǵın jer astı uchastkasınıń dáslepki talap kórsetkishlerin; -jer astınan paydalanıw múddetleri hám jumıslardı baslaw múddetlerin; -jer astı ornınan paydalanıw shártlerin óz ishine alǵan bolıwı lazım. Jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw jumısların qarjılandırǵan yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar ózleri qıdırıp tapqan kánnen paydalı qazılmalardı qazıp alıwǵa licenziya alıw ushın paydalı qazılmalardıń anıqlanǵan kán boyınsha rezervleri belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan sáneden baslap bir jıl dawamında tolıq huqıqqa iye boladı. Tolıq huqıq beriw múddeti ótkennen soń olarda ózleri qıdırıp tapqan kánnen paydalı qazılmalardı qazıp alıw ushın licenziyanı ashıq kim zıyat sawdalarında alıwǵa bolǵan ústinlik huqıqı saqlanıp qaladı. (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Usı Nızamnıń 31-statyasında názerde tutılǵan jaǵdaylarda, sonday-aq paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jaǵdayda dáryalardıń ózenlerin, kanallar hám kollektorlardı tazalawda licenziya alıw talap etilmeydi. (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). 27-statya. Licenziyalardı beriw Licenziya yuridikalıq hám fizikalıq shaxsqa licenziya beriw wákilligine iye uyım tárepinen beriledi. Licenziyalardı beriw ashıq kim zıyat sawdaları yaki yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń licenziya beriwge wákilligi bar uyımlar menen tuwrıdan-tuwrı talqılawlar nátiyjeleri tiykarında otız kún ishinde ámelge asırıladı. Eger jer astı ornınan paydalanıw huqıqı yuridikalıq shaxslardıń yuridikalıq shaxs statusına iye bolmaǵan birlespesine beriletuǵın bolsa, licenziya bunday birlespeniń qatnasıwshılarınıń birine berilip onda bul qatnasıwshı usı birlespe atınan is júrgizetuǵınlıǵı, sonday-aq birlespeniń basqa barlıq qatnasıwshıları kórsetiledi. Geologiyalıq jaqtan úyreniw, paydalı qazılmalardı qazıp alıw, texnogenli mineral zatlardan paydalanıw, paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw, qorǵalatuǵın geologiyalıq obektlerdi salıw jánede nádir tas mineral zat úlgilerin, paleontologiyalıq qaldıqlardı hám basqa geologiyalıq kollekciya etiletuǵın materiallardı toplaw ushın licenziyalar Qaraqalpaqstan Respublikası Jer astı baylıqları mámleketlik basqarması tárepinen, Qaraqalpaqstan Respublikası tiyisli wákillikli uyım kelisimi tiykarında beriledi, usı statyanıń besinshi hám altınshı bólimlerinde kórsetilgen licenziyalar buǵan kirmeydi. (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar besinshi bólim alıp taslanǵan). (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Shıǵındılardı saqlaw hám kómip taslaw maqsetinde jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw ushın licenziyalar Ózbekstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti tárepinen tuwrıdan-tuwrı kelisimler nátiyjeleri tiykarında beriledi. Geologiyalıq jaqtan úyreniw, tájiriybe-sanaat tústegi qazıp alıw, ruda emes paydalı qazılmalardı qazıp alıw, texnogen mineral jınıslardan paydalanıw ushın ruda emes paydalı qazılmalardı óz ishine alǵan jer astı uchastkalarınan paydalanıw huqıqın beriwshi licenziyalar Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń Ruda emes paydalı qazılmalardı óz ishine alǵan jer astı uchastkalarınan paydalanıw huqıqı ushın licenziyalar beriw boyınsha komissiyası tárepinen beriledi. (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). 28-statya. Kán ajıratpası Licenziyaǵa muwapıq jer astı paydalı qazılmaların qazıp alıw, texnogenli mineral zatlardan paydalanıw, paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw, qorǵalatuǵın geologiyalıq obektler salıw ushın orınlar maydanı hám tereńligi sheklengen kórinisinde (bunnan bılay tekstte kán ajıratpası dep júrgiziledi) paydalanıwǵa beriledi. (QR JK 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Kán ajıratpası shegaralarında xojalıq hám basqa júrgiziletuǵın jumıslar jer astı kimge berilgen bolsa, tek sol paydalanıwshınıń razılıǵı menen ámelge asırılıwı kerek. Kán ajıratpaları Ózbekstan Respublikası «Sanaatgeokántexnazorat» mámleketlik inspekciyasınıń Qaraqalpaqstan aymaqlıq bólimi tárepinen beriledi. (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). Paydalı qazılmalardı tájiriybe-sanaat zárúrligine qazıp alıw ushın licenziyaǵa muwapıq beriletuǵın jer astı orınlarınan paydalanıwda kán ajıratpası talap etilmeydi. Kán ajıratpaların beriw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 29-statya. Jer astı orınlarınan paydalanıw shártlerin ózgertiriw Paydalanıp atırǵanda kánde paydalı qazılmalardıń yaki qosılıp shıǵatuǵın paydalı komponentlerdiń jańa túrleri barlıǵı haqqında, sonday-aq paydalı qazılmalardıń jańa túrleri yaki qásiyetleri haqqında licenziya berilgen payıtta málim bolmaǵan maǵlıwmatlar aniqlanǵan jaǵdayda, licenziya bergen uyım geologiyalıq materiallardı mámleketlik ekspertizasına jiberiw hámde onıń nátiyjeleri tiykarında paydalı qazılmalar qorların qaytadan tastıyıqlaw boyınsha usınıs kirgiziw huqıqına iye. Licenziyanı bergen uyım jer astı ornınan paydalanıw shártlerine Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi qararı tiykarında ózgerisler kirgiziwi múmkin. 30-statya. Jer astı ornınan paydalanıw huqıqınan ózge shaxstıń paydasına waz keshiw Paydalı qazılmalardı qazıp alıw, texnogenli mineral zatlardan paydalanıw ushın licenziyanıń iyesi licenziyanı bergen uyım menen kelisiwine muwapıq jer astı ornınan paydalanıw huqıqınan (tolıq yaki yarım) nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte basqa shaxs paydasına, eger bul shaxs licenziyada belgilengen shártlerdi orınlaw májbúriyatın óz moynına alatuǵın bolsa, waz keshiwi múmkin. 31-statya. Jer astınan xojalıq hám ruzıgershilik mútájlikleri ushın paydalanıw Jer iyeleri hám jerden paydalanıwshılar ózlerine berilgen jer orınları sheginde óz xojalıq hám ruzıgershilik mútájlikleri ushın jarıw jumısların qollanbaǵan halda nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qorları mámleketlik balansı esabına alınbaǵan keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı qazıp alıwdı hám jer astı qurılmaların qurıwdı licenziya almastan ámelge asırıw huqıqına iye. Jer iyeleri hám jerden paydalanıwshılar tárepinen nızam hújjetleri buzılǵan jaǵdayda keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı qazıp alıw hám jer astı qurılmaların qurıw belgilengen tártipte qadaǵalanıwı múmkin. 32-statya. Jer astınan paydalanıwshılardıń huqıqları Jer astınan paydalanıwshılar tómendegi huqıqlarǵa iye: -óz xızmeti nátiyjelerinen, sonıń ishinde jer astı haqqında alınǵan geologiyalıq hám basqa maǵlıwmatlardan, sonday aq qazıp alınǵan paydalı qazılmalar yaki olardıń licenziya shártlerine muwapıq óz biyliginde bolatuǵın ulesinen paydalanıw; -eger licenziyada basqasha qáde belgilengen bolmasa, paydalı qazılmalardı qazıp alıw hám mineral shiyki zattı qayta islew barısında texnogenli mineral zatlardan paydalanıw; -jer astı orınlarınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardı alıp barıw texnologiyası boyınsha qarar qabıl etiw; -texnikalıq joybarlar hám kánshilik jumısların rawajlandırıw rejelerine, sonday aq abadanlastırıw joybarlarına belgilengen tártipte ózgeris kirgiziw; -paydalı qazılma kánlerin óndiriw barısında paydalanıw kondiciyaların qollaw; -licenziyaǵa muwapıq berilgen kán ajıratpası sheklerinde qosımsha ruxsatnamasız jer astı geologiyalıq jaqtan úyreniwin ámelge asırıw; -kán ajıratpası hám belgilengen tártipte kán ushın ajıratılǵan jer orınları sheklerinde jumıslardı ámelge asırıw ushın zárúr bolǵan islep shıǵarıw hám sociallıq taraw obektlerin dúziw, sonday aq ulıwma paydalanıwdaǵı obektler hám kommunikaciyalardan shártnama tiykarında paydalanıw; -jer astı ornınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardıń ayrım túrlerin yaki kompleksin orınlawshılardı shártnama tiykarında tartıw; -mineral shiyki zatqa hám onı qayta islew ónimlerine bolǵan konyunktura ózgergenligi múnásibeti menen paydalı qazılmalardı qazıp alıw ekonomikalıq jaqtan maqsetke muwapıqsız bolǵanda, sonday aq licenziya berilgeninen biraz ózgeris bolǵan jaǵdaylar júzege kelgende jer astı uchastkasınan paydalanıw shártlerin qayta kórip shıǵıw haqqındaǵı ótinish penen múráájat etiw. Jer astınan paydalanıwshılar ózine ajıratılǵan jer ornın basqa shaxsqa ijaraǵa beriw múmkúnshiligine iye, ijarashı basqa shaxsqa ijaraǵa beriw múmkúnshiligine iye emes. Jer astınan paydalanıwshılar nızam xújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwları múmkún. 33-statya. Jer astınan paydalanıwshılardıń minnetlemeleri Jer astınan paydalanıwshılar: -jer astı ornı qaysı maqsette berilgen bolsa, onnan usı maqsette paydalanıwı; -jer astınan paydalanıw hám mineral shiyki zattı qayta islew menen baylanıslı jumıslardı alıp barıw texnologiyası normaları hám qaǵıydalarına boysınıw; -kánshilik jumısların rawajlandırıwdıń texnikalıq joybarları hám rejeleri, kánlerden paydalanıw hám abadanlastırıw joybarları Qaraqalpaqstan Respublikası Jer astı baylıqları mámleketlik basqarması, Qaraqalpaqstan Respublikası Tábiyattı qorǵaw mámleketlik komiteti menen kelisiliw; (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). -paydalı qazılma kánlerin jumsaw, jer astınan paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan basqa maqsetlerde paydalanıw barısında geologiyalıq, marksheyderlik hám basqa hújjetlerdi júrgiziwi hámde olardıń saqlanıwın támiyinlewi; -shıǵarıp alınatuǵın hám jer astında qaldırılatuǵın tiykarǵı paydalı qazılma hám onıń menen birge jaylasqan paydalı qazılmalar jánede qosılıp shıǵatuǵın komponentler qorları, sonday aq mineral shiyki zattı hám texnogenli mineral zatlardı qayta islew ónimleri muǵdarı hám sapası esabın júrgiziw; -qazıp alınıp atırǵanda qosılıp shıǵatuǵın, biraq waqıtsha paydalanılmay atırǵan paydalı qazılmalar hám paydalı komponentlerdi saqlawı; -paydalı qazılmalardı qazıp alıw hám mineral shiyki zattı qayta islew barısında isirapshılıq normativlerine boysınıwdı támiyinlewi; -kánlerdiń paydalı qazılmalarǵa bay orınları tańlap alınıwına jol qoyılmaslıq; -tiykarǵı paydalı qazılma hám onıń menen birge jaylasqan paydalı qazılmalar jáne de qosılıp shıǵatuǵın paydalı komponentler qorlarınıń jaǵdayı hám ózgeriwi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı, sonday aq paydalı qazılma kánleri, paydalı qazılmalar belgileri hám texnogenli mineral zatlardıń mámleketlik kadastrın júrgiziw ushın maǵlıwmatlardı Qaraqalpaqstan Respublikası Jer astı baylıqları mámleketlik basqarmasına tapsırıwı; (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). -qazıp alınǵan paydalı qazılmalar kólemleri haqqındaǵı maǵlıwmatlardı nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte usınıwı; -jer astı orınlarınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslar tásiri astında islewshi xızmetkerler hám xalıqtıń qáwipsizligin támiyinlewi; -jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardıń biyqáter alıp barılıwın, ayrıqsha jaǵdaylardıń aldın alıw sharaları kóriliwin, apatshılıqlardı saplastırıw rejeleri islep shıǵılıwın támiyinlewi; -paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxanalardı hám paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların toqtatıw hám konservaciya etiwdiń belgilengen tártibine boysınıwı; -úyindi birlespesiniń janbawırların hám ashıq kánlerdiń shegaraların rejelestiriw yaki paǵanalaw isleri, sonday aq eroziyaǵa qarsı ilajlar ótkiziliwin támiyinlewi; -qorshaǵan ortalıqtı qorǵawǵa, sonday aq jer astınan paydalanıwda isten shıqqan jer orınların hám basqa tábiyǵıy obektlerdi keyinirek paydalanıw ushın jaramlı jaǵdayǵa keltiriwge qaratılǵan ilajlardı ámelge asırıwı shárt. Nızam hújjetlerine muwapıq jer astınan paydalanıwshılar juwapkershiliginde basqa májbúriyatlar da bolıwı múmkin. 34-statya. Jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqın sheklew, toqtatıp turıw hám tamamlaw tiykarları Jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqı tómendegi jaǵdaylarda shekleniwi, toqtatıp turılıwı yaki múddetinen burın tamalanıwı múmkin: -jer astı orınlarınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslar tásiri astındaǵı xalıqtıń turmısına yaki den-sawlıǵına, qorshaǵan ortalıqqa qáwip júzege kelgende; -eger jer astınan paydalanıwshı bir jıl aralıǵında jer astı ornınan paydalanıwǵa kirispegen bolsa; -jer astınan paydalanǵanı ushın tólemler turaqlı túrde tólenbegen jaǵdayda; -jer astınan paydalanıwshı licenziyanıń tiykarǵı shártlerin buzǵan jaǵdayda; -usı Nızamnıń 36, 37, 39, 40 hám 40¹-statyalarında názerde tutılǵan rejeler orınlanbaǵan jaǵdayda. Jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqı tómendegi jaǵdaylarda tamamlanadı: -jer astı ornınan paydalanıwshınıń belgilengen múddeti tamam bolǵanda; -jer astınan paydalanıwshı jer astı ornınan paydalanıw huqıqınan waz keshkende; -paydalanıwshıǵa jer astı ornı berilgen yuridikalıq shaxs yaki jeke isbilermenniń xızmeti tamamlanǵan jaǵdayda. Jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqın sheklew, toqtatıp turıw hám tamam qılıw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi.

IV BAP. JER ASTÍNAN AQÍLǴA UǴRAS PAYDALANÍW HÁM ONÍ QORǴAW

35-statya. Jer astınan aqılǵa uǵras paydalanıw hám onı qorǵawdıń tiykarǵı talapları Jer astınan aqılǵa uǵras paydalanıw hám onı qorǵawdıń tiykarǵı talapları tómendegilerden ibarat: -jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw tolıq bolıwın hám onnan kompleksli paydalanıwdı támiyinlew; -paydalı qazılmalardıń óz basımshalıq penen qazıp alınıwına hám olar jaylasqan maydanlarda imarat qurılıwına jol qoyılmaslıq; -paydalı qazılmalar qorlarınıń mámleketlik esabı júrgiziliwin ámelge asırıw; -paydalı qazılmalar qorların tastıyıqlaw hám geologiyalıq materiallardıń mámleketlik ekspertizasın ótkiziw; -jer astınan tiykarǵı paydalı qazılma hám onıń menen birge jaylasqan paydalı qazılmalar, qosılıp shıǵatuǵın paydalı komponentlerdiń ekonomikalıq jaqtan rentabelli qorların múmkin bolǵanınsha tolıq shıǵarıp alınıwın támiyinlew; -paydalı qazılma kánlerin suw basıwdan, suw shıǵıp ketip tolıp qalıwınan, órtten hámde paydalı qazılmalar sapasın hám kánlerdiń sanaat kólemindegi áhmiyetin páseytiriwshi yaki olardı sarplawdı jetistiriwshi basqa usıllardan qorǵaw; -jer astında konservaciya etip qoyılatuǵın paydalı qazılmalar qorlarınıń, jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardı alıp barıwda kán qazılmaları, qudıqlar hám jer astı qurılmalarınıń saqlanıwın támiyinlew; -uglevodorodlar hám olardı qayta islew tiykarında alınǵan ónimlerdi, basqa zatlar menen materiallardı jer astında saqlawda, shıǵındılardı saqlaw hám kómiwde, aqaba suwlardı shıǵarıp taslawda jer astı pataslanıwınıń aldın alıw; -paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxanalardı hám paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların tamamlaw hám konservaciya etiwdi belgilengen tártipte ótkiziw; -jer astı baylıqların geologiyalıq qıdırıw, qazıp alıw jumısları alıp barılǵan orınlarda paydalanıw múddeti pitkennen keyin belgilengen tártipte qálpine keltiriw. 36-statya. Jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniwge baylanıslı tiykarǵı talaplar Jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniwge baylanıslı tiykarǵı talaplar tómendegilerden ibarat: -jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniwdiń, izlenip atırǵan paydalı qazılma kánlerin, paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw ushın, sonıń ishinde shıǵındılardı saqlaw hám kómiw ushın paydalanıwǵa beriletuǵın jer astı orınların paydalanıwdaǵı kánshilik-texnikalıq, gidrogeologiyalıq, geologiyalıq-ekonomikalıq hám basqa sharayatlardıń tolıq bolıwı; -tiykarǵı paydalı qazılma hám onıń menen birge jaylasqan paydalı qazılmalar, qosılıp shıǵatuǵın komponentler qorlarınıń muǵdarı hám sapasın anıqlaw; -kán ústinde jatqan hám qamtıwshı jınıslardan óndirisde hám jerlerdi qayta tiklewde paydalanıw ushın usı jınıslardıń qásiyetlerin izertlew, sonday aq paydalı qazılmalardı radiaciya-gigienalıq jaqtan bahalaw; -jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw jumısların paydalı qazılmalardıń tiykarsız isirap bolıwın hám sapası páseyiwin inkar etiwshi usıl hám metodlarda alıp barıw; -jer astınan shıǵarıp alınıp atırǵan taw jınısları hám paydalı qazılmalardı olardıń qorshaǵan ortalıqqa zıyanlı tásirin inkar etiletuǵın tárizde jaylastırıw ushın uchastkalardı tańlaw; -paydalı qazılma kánlerinen paydalanıwda hám basqa maqsetlerde paydalanıw múmkin bolǵan, qıdırıw jumısları alıp barılǵan kán qazılmalarınıń hám burawlanǵan qudıqlardıń saqlanıwın támiyinlew, sonday aq paydalanılmaytuǵın kán qazılmaların hám qudıqlardı belgilengen tártipte joq etiw; -jer astın keleshekte úyreniwde, paydalı qazılma kánlerin paydalanıwda, sonday aq jer astınan qazılmalar qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan maqsetlerde paydalanıwda qollanılıwı múmkin bolǵan geologiyalıq, marksheyderlik hám basqa hújjetler, taw jınısları hám rudalardıń úlgileri, kern, paydalı qazılma úlgileri nusqaları saqlanıwın támiyinlew. 37-statya. Paydalı qazılma kánlerin jumsawǵa hám mineral shiyki zattı qayta islewge baylanıslı tiykarǵı talaplar Paydalı qazılma kánlerin isletiw hám mineral shiyki zattı qayta islew belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan kánshilik jumısların rawajlandırıw texnikalıq joybarları hám rejelerine, uglevodorod kánlerin paydalanıw hám abadanlastırıw joybarlarına, jer astınan texnikalıq paydalanıw hám onı qorǵaw qádelerine muwapıq ámelge asırıladı. Paydalı qazılma kánlerin isletiw barısında izlew kondiciyaları qollanıladı. Kánlerdi paydalanıwdıń kánshilik-geologiyalıq hám basqa jaǵdayları, mineral shiyki zat hám onı qayta islew ónimleriniń bazar konyunkturası hám energiya resurslarınıń bahaları ózgergende Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenetuǵın tártipte tastıyıqlanatuǵın paydalanıw kondiciyaları qollanıladı. Paydalı qazılma kánlerin isletiwde tómendegiler támiynleniwi kerek: -paydalı qazılmalardı qazıp alıwdıń aqılǵa say, ekologiyalıq qáwipsiz texnologiyalarınıń qollanılıwı; -jumsalatuǵın paydalı qazılma kánleri hám olarǵa tutasqan paydalı qazılma kánleri hám jer astı basqa orınlarınıń kánshilik jumısları alıp barılıwı nátiyjesinde buzılıwına jol qoyılmaslıq, jer astında konservaciya etip qoyılatuǵın paydalı qazılma qorlarınıń saqlanıwı; -kánlerdiń paǵanaları hám jaǵalarınıń bekkem bolıwı, taw jınıslarınıń jıljıw qubılısları, jer beti, imaratlar, qurılmalardıń shógiwi arnawlı asbaplar menen baqlanıp turılıwı. Mineral shiyki zattı qayta islewde tómendegiler támiynleniwi kerek: -paydalı komponentler aqılǵa muwapıq, kompleksli shıǵarıp alınıwın támiynleytuǵın qayta islew texnologiyalıq sxemalarına boysınıwı; -qayta islewdiń túrli basqıshlarında paydalı komponentler quramı hám olardı mineral shiyki zattan ajıratıp alıw dárejesi esapqa alınıwı hám qadaǵalap barılıwı; -mineral shiyki zattıń texnologiyalıq qásiyetleri hám quramı úyreniliwi, onı qayta islew texnologiyasın jetilistiriw maqsetinde tájiriybe-texnologiya sınawları ótkiziliwi; -qayta islew tiykarında payda bolǵan ónimler hám shıǵındılardan, sonday aq aqaba suwlardan múmkin bolǵanınsha tolıq paydalanılıwı; -waqtınsha paydalanılmay atırǵan ónimler hám quramında paydalı komponetleri bolǵan islep shıǵarıw shıǵındılarınıń jaylastırılıwı, esapqa alınıwı hám saqlanıwı. 38-statya. Qımbat bahalı metallardıń mayda túp kánlerin paydalanıwdıń ayrıqsha shártleri Qımbat bahalı metallardıń mayda túp kánlerin izlewdi olardı jer astı usılında isletiw menen qosıp alıp barıwǵa Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belglengen tártipte jol qoyıladı. 38¹ -statya. Qımbatbaha metallardı altın izlewshiler usılında qazıp alıwdı ámelge asırıw Isbilermenlik táwekelshiligi tiykarında qımbatbaha metallardı altın izlewshiler usılında qazıp alıwdı ámelge asırıw maqsetinde jer astı uchastkaları yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa beriledi. Qımbat baha metallardı altın izlewshiler usılında qazıp alıw boyınsha jumıstı ámelge asırıw ushın jer astı uchastkaları, sol qatarda ólshemleri 5 gektardan artıq bolmaǵan jayılma altın kánlerin jer astı kán qazılmaları jollarısız hám jarılıwshı zatlardan paydalanbaǵan halda qáwipsiz(jol qoyılatuǵın) tereńlikke shekem beriledi. Jer astınan paydalanıwshılar jumısların alıp barıwda qımbat baha metallardı ajıratıp alıwdıń rudani tek maydalaw hám gravitaciya usılın qollaw huqıqına iye. Ximiyalıq reagentler qollanılǵan halda qımbat baha metallardı ajratıp alıw texnologiyasınan paydalanıw qadaǵan etiledi. (QR 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) 39-statya. Paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw ushın jer astınan paydalanıwdaǵı tiykarǵı talaplar Paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların qurıw hám olardan paydalanıw ushın jer astınan paydalanıw belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan texnikalıq joybarlarǵa muwapıq ámelge asırıladı. Paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmalarınan paydalanıwda shıǵındılar hám aqaba suwlar zálelsizlendiriliwi yaki belgilengen shegara sheginen shetke shıqpaslıǵın támiyinlew, sonday aq olardıń kán qazılmalarına, jer betine, atmosfera hawasına hám suw obektlerine kirip barıwınıń aldın alıwǵa qaratılǵan ilajlar kóriliwi kerek. 40-statya. Jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardıń biyqáter alıp barılıwın támiyinlewdiń tiykarǵı talapları Jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardıń biyqáter alıp barılıwın támiyinlewdiń tiykarǵı talapları tómendegilerden ibarat: -jumıslardı orınlawdı arnawlı tayarlıǵı hám mamanlıǵı bolǵan shaxslarǵa, kánshilik jumıslarına basshılıq etiwdi bolsa - tiyisli arnawlı maǵlıwmatı bolǵan shaxslarǵa ruxsat beriw; -kánshilik, burawlaw jumıslarında hám basqa jumıslarda bánd bolǵan shaxslardı arnawlı kiyimler, jeke hám ulıwma qorǵaw quralları menen támiyinlew; -qáwipsizlik qaǵıydaları talaplarına, sanitariya normaları hám qaǵıydalarına hámde ekologiyalıq normativlerge tuwra keletuǵın mashinalar, asbap-úskene hám materiallardı qollanıw; -jarılıwshı zatlar hám jarılıw qurallarınan, sonday aq olardıń esabın júrgiziw, olardı saqlaw hám sarplaw qádelerine boysınıw; -jumıslardıń bir tárizdegi texnologiyalıq dizimin támiyinlew hám qáwipli jaǵdaylardı boljaw ushın zárúr bolǵan geologiyalıq, marksheyderlik jumısları, basqa jumıslar hámde gúzetiwler kompleksin ótkiziw, avariyalardı saplastırıwdıń texnikalıq hújjetleri hám rejelerin, jumıslardı biyqáter alıp barıw aymaqları shegaraların anıqlastırıwshı maǵlıwmatlar menen óz waqtında toltırıp barıw; -kán hawasınıń jaǵdayın, onıń quramındaǵı kislorod, zıyanlı hám jarılıw qáwpi bolǵan gazler hám shańlar muǵdarın turaqlı baqlap barıw. Eger jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardıń jaǵdayı adamlardıń turmısı hám den-sawlıǵına qáwip tuwdıratuǵın bolsa, bunday jumıslardı alıp barıw qadaǵan etiledi. Jer astınan paydalanıw menen baylanıslı jumıslardı biyqáter alıp barıw ushın sharayatlardı támiyinlew juwapkershiligi usı jumıslardı tuwrıdan-tuwrı ámelge asırıwshı shólkemlerdiń basshıları juwapkershiliginde boladı. 40¹-statya. Keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı qazıp alıwdaǵı tiykarǵı talaplar Keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı qazıp alıwda jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları menen kelisilgen jer astı baylıqlarınan paydalanıw shártleri támiyinleniwi, sonday-aq mámleketke, qorshap turǵan ortalıqqa zálel keltiriliwiniń hámde adamlardıń ómiri hám den sawlıǵı ushın qáwip payda bolıwınıń aldın alıw ilajları kóriliwi kerek. Keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı óz ishine alǵan jer astı uchastkalarınan paydalanıw tiyisli wákillikli uyım tárepinen belgilengen tártipke muwapıq ámelge asırıladı 41-statya. Kánshiliktegi qutqarıw bólimleri, neft hám gaz fontanlarınıń aldın alıw jánede olardı saplastırıw xızmetleri Jer astı kánshilik jumısların alıp barıp atırǵan jer astınan paydalanıwshılarǵa kánshiliktegi qutqarıw bólimleri, uglevodorod kánlerin anıqlaw, izlew hám paydalanıwda burawlaw jumısların alıp barıp atırǵan jer astınan paydalanıwshılarǵa - ashıq neft hám gaz fontanlarınıń aldın alıw, olardı saplastırıw xızmetleri tárepinen xızmet kórsetiliwi kerek. Kánshiliktegi qutqarıw bólimleri haqqındaǵı, sonday aq ashıq neft hám gaz fontanlarınıń aldın alıw hámde olardı saplastırıw xızmetleri haqqındaǵı rejeler Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen tastıyıqlanadı. 42-statya. Paydalı qazılmalar jaylasqan maydanlarda imarat qurıw shártleri Elatlı punktler, sanaat obektleri hám basqa obektlerdi jaylastırıw ushın orınlar tańlawda keleshekte imarat qurılatuǵın orınnıń jer astında paydalı qazılmalar joqlıǵı haqqında Qaraqalpaqstan Respublikası Jer astı baylıqları mámleketlik basqarmasınıń juwmaǵı kerek. (QR JK 28.12.2013-j. 187/XIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). Ayrım jaǵdaylarda sanaat kóleminde ózlestiriwge tapsırılmaǵan paydalı qazılma kánleri (keń tarqalǵan paydalı qazılmalardıń kánleri buǵan kirmeydi) jaylasqan maydanlarda imarat qurıwǵa, sonday aq bunday kánler jaylasqan jerlerde paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların jaylastırıwǵa, kánshilik qatnasıqları tarawındaǵı arnawlı wákillikke iye mámleket uyımları menen kelisiwge muwapıq, jer astınan paydalı qazılmalardı shıǵarıp alıw imkaniyatları támiynleniwi esapqa alınǵan halda, jol qoyıladı. 43-statya. Tariyxıy, ilimiy, kórkemlik qunlılıqqa yamasa basqa da mádeniy qunlılıqqa iye bolǵan jer astı uchastkaların qorǵaw Tariyxıy, ilimiy, kórkem yamasa basqa mádeniy qunlılıqqa iye bolǵan siyrek tábiyiy yamasa jasalma geologiyalıq jınıslar, mineralogiyalıq birikpeler, paleontologiyalıq obektler hám jer astı uchastkaları nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qorǵalatuǵın geologiyalıq obektler dep járiyalanıwı múmkin. Jer astınan paydalanıp atırǵanda usı statyanıń birinshi bóliminde kórsetilgen obektler tabılıp qalsa, jer astınan paydalanıwshılar jer astınıń tiyisli orınlarındaǵı jumıslardı toqtatıp turıwı hám bul haqqında licenziya bergen uyımdı hám jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımların xabarlandırıwı shárt. (QR JK 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 44-statya. Paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxanalardı hám paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların toqtatıw hám konservaciyalaw Paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxanalar hám paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaları tómendegi jaǵdaylarda toqtatılıw yaki konservaciya etiliwi lazım: -jer astınan paydalanıw múddeti tamamlanǵanda; -jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqı tamamlanǵanda; - paydalı qazılmalardıń ekonomikalıq jaqtan rentabelli zapasları tolıq jumsalıp bolınǵanda; -kán qazılmaları, paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların suw basıwı yaki wayran bolıw qáwpi payda bolıp, onıń aldın alıwdıń texnikalıq jaqtan ilajı bolmaǵanda yaki bunday etiw ekonomikalıq jaqtan ózin aqlamaǵanda; -paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmalarınan paydalanıwǵa mútajlik qalmaǵanda. Paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxanalardı hám paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların toqtatıw yaki konservaciya etiw belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan texnikalıq joybarǵa muwapıq ámelge asırıladı. Paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxananı yaki onıń bir bólegin, sonday aq paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların toqtatıwda yaki konservaciya etiwde kán qazılmaları hám qudıqlar xalıqtıń den-sawlıǵı hám turmısına, qorshaǵan ortalıq qáwipsizligin támiyinlewshi jaǵdayǵa keltiriliwi kerek. Paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxana yaki onıń bir bólegi konservaciya etilgen jaǵdayda, pútin konservaciya waqtında kánniń, kán qazılmalarınıń hám qudıqlardıń saqlanıwı hám támiynleniwi lazım. Paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxanalır hámde paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaları toqtatılǵan yaki konservaciya etilgen jaǵdayda, jer astınan paydalanıwshılar geologiyalıq, marksheyderlik hújjetleri hám basqa hújjetlerdi jumısları tamamlanǵan payttaǵı jaǵdayına kóre toltırıwları hám olardı saqlaw ushın belgilengen tártipte tapsırıwları shárt. (QR 27.06.2014-j. 209/XV-sanlı QR Nızamına muwapıq besinshi bólim alıp taslanǵan) Paydalı qazılmalardı qazıp alıwshı kárxanalardı hám paydalı qazılmalardı qazıp alıw menen baylanıslı bolmaǵan jer astı qurılmaların toqtatıw yaki konservaciya etiliw barısı aqırına jetkizilgenge shekem jer astınan paydalanıw boyınsha májbúriyat hám juwapkershilik nızam hújjetlerine muwapıq jer astınan paydalanıwshınıń juwapkershiliginde boladı. 45-statya. Jer astı haqqındaǵı geologiyalıq hám basqa maǵlıwmatlar Jer astınan paydalanıwshılardıń óz qarjıları esabınan alınǵan jer astı haqqındaǵı geologiyalıq hám basqa maǵlawmat jer astınan paydalanıwshalardıń múlki esaplanadı. Jer astı haqqındaǵı geologiyalıq hám basqa maǵlıwmattıń múlk iyesi onnan paydalanıw tártibi hám shártlerin belgileydi. Jer astı haqqındaǵı geologiyalıq hám basqa maǵlıwmatqa iye bolǵan múlk huqıqı nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qorǵaladı. Mámleket byudjeti qarjıları, sonday-aq jer astınan paydalanıwshılardıń óz qarjıları esabınan alınǵan jer astı haqqındaǵı geologiyalıq hám basqa maǵlıwmatlar Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi belgilengen tártipte esapqa alınıw, saqlaw hám bir sistemaǵa salıw ushın belgilengen túrde májbúriy tártipte hám biypul tapsırıladı, túsken maǵlıwmatlardıń qupiyalıǵın támiyinleydi. Mámleket byudjeti qarjıları esapqa alınǵan jer astı haqqındaǵı geologiyalıq hám basqa maǵlıwmattı ámelge asırıw tártibi hám shártleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 46-statya. Paydalı qazılma kánlerin anıqlaǵanı ushın sıylıqlaw Ilgeri málim bolmaǵan, sanaat áhmiyetine iye bolǵan paydalı qazılma kánin tapqan, qıdırıp anıqlaǵan, sonday aq ilgeri málim bolǵan kánde onıń sanaat ushın áhmiyetin bir qansha asıratuǵın paydalı qazılmalardıń qosımsha qorları yaki jańa paydalı qazılmalar hám qosılıp shıǵatuǵın paydalı komponentler barlıǵın anıqlaǵan shaxslar Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilengen tártipte sıylıqlanıw huqıqına iye. 47-statya. Jer astınan paydalanıwshılar huqıqlarınıń kepilligi Jer astınan paydalanıwshılardıń xızmetine mámleket uyımlarınıń aralasıwına jol qoyılmaydı. Jer astınan paydalanıwshılardıń buzılǵan huqıqları nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte tikleniwi kerek. Jer astı orınlarınan paydalanıw huqıqı tiykarsız shekleniwi, toqtatıp turılıwı yaki tamamlanıwı aqıbetinde jer astınan paydalanıwshılar kórgen zıyan, sonıń ishinde bosqa ketken payda nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qaplanıwı kerek. 48-statya. Jetkizilgen zıyannıń qaplanıwı Jer astınan paydalanıwshıǵa basqa shaxslar tárepinen jetkizilgen zıyan nızam hújjetlerine muwapıq qaplanıwı kerek. Kánlerdiń paydalı qazılmalarǵa bay orınları tańlap jumsalǵanında, sonday aq kánniń isten shıǵıwına yaki jer astı orınlarınan keleshekte paydalanıw imkaniyatınıń bir bólegin yaki tolıq inkar etetuǵın sharayat jaratılıwına alıp kelgen basqa háreketlerde ayıplı shaxs jer astınan paydalanıwshınıń xızmeti nátiyjesinde mámleketke jetkizilgen zıyan nızam hújjetlerine muwapıq jer astınan paydalanıwshınıń qarjılar esabınan qaplanıwı kerek. Keń tarqalǵan paydalı qazılmalardı qazıp alıwdıń belgilengen tártibin buzǵan halda jer astınan paydalanıw nátiyjesinde mámleketke, sonday-aq qorshap turǵan ortalıqqa, adamlardıń ómiri hám den sawlıǵına keltirilgen záleldiń ornı nızam aktlerine muwapıq qaplanadı

V BAP. JUWMAQLAWShÍ REJELER

49-statya. Jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw, onnan paydalanıw hám onı qorǵaw ústinen mámleket qadaǵalawın ámelge asırıwshı uyımlar Jer astın geologiyalıq jaqtan úyreniw, onnan paydalanıw hám onı qorǵaw ústinen mámleketlik qadaǵalaw jergilikli mámleket hákimiyatı uyımları, sonday aq kánshilik qatnasıqları tarawındaǵı arnawlı wákillikke iye mámleket uyımları tárepinen nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte ámelge asırıladı. 50-statya. Jer astınan paydalanıw hám onı qorǵaw ústinen óndirislik qadaǵalaw Jer astınan paydalanıw hám onı qorǵaw ústinen óndirislik qadaǵalaw jer astınan paydalanıwshılardıń geologiyalıq, marksheyderlik yaki texnikalıq xızmetleri tárepinen ámelge asırıladı. Geologiyalıq hám marksheyderlik xızmetleri haqqındaǵı úlgi ilajları Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen tastıyıqlanadı. 51-statya. Dawalardı sheshiw Kánshilik qatnasıqları tarawındaǵı dawalar nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte sheshiledi. 52-statya. Jer astı baylıqları haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanı ushın juwapkershilik Jer astı baylıqları haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanlıqta ayıpker shaxslar belgilengen tártipte juwapker boladı.