ÓSIMLIKLER DYNYASÍN QORǴAW HÁM ONNAN PAYDALANÍW HAQQÍNDA

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ ÓSIMLIKLER DYNYaSÍN QORǴAW HÁM ONNAN PAYDALANÍW HAQQÍNDA (jańa redakciyada) 04.09.2019-j. № 268/XXVII

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen 16.12.2019-j  282/XXIX-sanlı QR Nızamı 30.06.2021-j  152/XX-sanlı QR Nızamı 30.11.2021-j  180/XXIII-sanlı QR Nızamı

I bap. Ulıwma rejeler

 1-statya. Usı Nızamnıń maqseti Usı Nızamnıń maqseti ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwdan ibarat.  2-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetleri Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetleri usı Nızam hám basqa da nızam aktlerinen ibarat. Eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetlerinde názerde tutılǵanınan basqasha qaǵıydalar belgilengen bolsa, xalıqaralıq shártnama qaǵıydaları qollanıladı.  3-statya. Tiykarǵı túsinikler Usı Nızamda tómendegi tiykarǵı túsinikler qollanıladı botanika kollekciyası - ilimiy, mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq hám estetikalıq áhmiyetke iye bolǵan, jabayı halda ósiwshi ósimlikler tirishilik háreketi ónimleriniń sistemalastırılǵan toplamı (gerbariyler, tuqımlar) hám jasalma jaratılǵan sharayatlarda (botanika baǵlarında, dendrologiya baǵlarında, pitomniklerde, plantaciyalarda hám basqalarda) jetistiriletuǵın jabayı halda ósiwshi ósimlikler; jabayı halda ósiwshi ósimlikler – mádeniylestirilmegen terekler, putalıqlar, shóp tárizliler, paporotnik tárizliler, mox tárizliler, suw ósimlikleri, lishaynikler hám zamarrıqlar; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń tirishilik háreketi ónimleri - jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń tirishilik háreketi nátiyjesinde payda bolatuǵın tamırlar, piyazshalar, deneler, paqallar, bórtik, qabıqlar, japıraqlar, ǵumshalar, gúller, tuqımlar, miyweler, sherbet (jelim) hám basqa ónimler; ósimlikler dúnyası - Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında tábiyiy ortalıqta ósetuǵın yamasa jasalma jaratılǵan sharayatlarda jetistiriletuǵın barlıq túrdegi jabayı ósimlikler jámlemesi; ósimlikler dúnyasın qorǵaw - ósimlikler dúnyasınıń jasaw jaǵdayı ushın qolaylı sharayatlardı támiyinlewge, onıń joq etip jiberiliwiniń yaki oǵan basqasha zıyanlı tásir kórsetiliwiniń aldın alıwǵa qaratılǵan háreket; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq ilajlar - ósimlikler dúnyasın saqlap qalıw, tiklew, qayta kóbeytiw hám onnan maqsetke muwapıq paydalanıwǵa, onıń ósetuǵın ortalıǵın saqlap qalıwǵa qaratılǵan, ilimiy tiykarlanǵan ilajlar jámlemesi.  4-statya. Ósimlikler dúnyasına bolǵan menshiklik Ósimlikler dúnyası ulıwma milliy baylıq bolıp, onnan aqılǵa uǵras paydalanıw tiyis hám ol mámleket tárepinen qorǵaladı. Tábiyiy ortalıqta jabayı halda ósiwshi ósimlikler mámleket menshigi bolıp esaplanadı. Jasalma jaratılǵan sharayatlarda jetistiriletuǵın jabayı halda ósiwshi ósimlikler yuridikalıq yaki fizikalıq shaxstıń menshigi bolıwı múmkin.  5-statya. Ósimlikler dúnyası obektleri Ósimlikler dúnyası obektleri tómendegilerden ibarat: jabayı halda ósiwshi ósimlikler; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń tirishilik háreketi ónimleri; botanika kollekciyaları.  6-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar bolıwı múmkin. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw barısında ózlerine tiyisli bolǵan huqıqtı nızam hújjetlerinde belgilengen shártlerde hám tártipte ámelge asıradı.

II bap. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasın tártipke salıw

 7-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarları Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları tómendegilerden ibarat: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik baǵdarlamalardı, sonday-aq basqa ilajlardı islep shıǵıw hámde ámelge asırıw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı normalardı mámleket tárepinen belgilew; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asırıw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı ilim-izertlew jumısın rawajlandırıw. ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında xalıqaralıq birge islesiwdi rawajlandırıw.  8-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik basqarıw Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik basqarıw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti,  Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komiteti, Qaraqalpaqstan Respublikası Ósimlikler karantini aymaqlıq inspekciyası, sonday-aq jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen olardıń wákillikleri sheńberinde ámelge asırıladı. 9-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında usı aymaqtaǵı birden-bir mámleketlik siyasattıń ámelge asırılıwın támiyinleydi; usı aymaqta ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik baǵdarlamalardı hám basqa da baǵdarlamalardı islep shıǵıwda hám ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı aymaqlıq baǵdarlamalardı islep shıǵadı, tastıyıqlaydı hám ámelge asıradı; mámleketlik hám xojalıq basqarıwı uyımlarınıń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı jumısın óz wákillikleri sheńberinde muwapıqlastıradı; jergilikli áhmiyetke iye qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlardı shólkemlestiriw haqqındaǵı máselelerdi belgilengen tártipte qarap shıǵadı. tábiyiy qamıslıqlarda hám jaylaw orınlarda pishen orıw hám sharwa malların otlatıw normaların tastıyıqlaydı; yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ushın usı Nızamǵa muwapıq ruxsatnama beredi; Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi nızam hújjetlerine muwapıq basqa da wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin.  10-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı aymaqlıq baǵdarlamalardı hám basqa da baǵdarlamalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı normativ-huqıqıy aktlerdi islep shıǵıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı rejelerdi, ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw normalar hámde normativlerdi islep shıǵıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asıradı; ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik esabın hám olardan paydalanıw kólemleriniń esabın belgilengen tártipte júritiwde qatnasadı; jabayı halda ósiwshi ósimlikler jetistiriletuǵın pitomnikler hám plantaciyalardıń esabın júritedi; ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrın júritiwde qatnasadı; Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabın júritiwde qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanı ótkeredi; yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ushın usı Nızamǵa muwapıq ruxsatnama beredi; bekitilgen qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlarda ósimlik dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq ilajlardı ámelge asırıwda qatnasadı. Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti nızam hújjetlerine muwapıq basqa da wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin.  11-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komitetiniń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komiteti: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı aymaqlıq baǵdarlamalardı hám basqada baǵdarlamalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı normativ-huqıqıy aktlerdi islep shıǵıwda qatnasadı; mámleketlik toǵay qorı jerlerindegi ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı rejelerdi, ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw normaları hámde normativlerdi islep shıǵıw hám ámelge asırırıwda qatnasadı; mámleketlik toǵay qorı jerlerindegi ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında vedomstvolıq qadaǵalawdı ámelge asıradı; mámleketlik toǵay qorı jerlerindegi ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik esabın hám olardan paydalanıw kólemleriniń esabın belgilengen tártipte júritedi; Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabın júritiwde qatnasadı; yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa mámleketlik toǵay qorı jer maydanlarında ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ushın usı Nızamǵa muwapıq ruxsatnama beriwde qatnasadı; mámleketlik toǵay qorı jerlerindegi ósimlik dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq ilajlardı ámelge asıradı. Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komiteti nızam hújjetlerine muwapıq basqa da wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin.  12-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ósimlikler karantini aymaqlıq inspekciyasınıń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ósimlikler karantini aymaqlıq inspekciyası: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı aymaqlıq baǵdarlamalardı hám basqada baǵdarlamalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı normativ-huqıqıy aktlerdi islep shıǵıwda qatnasadı; ósimliklerdiń sırtqı hám ishki karantini boyınsha mámleketlik ilajlar sistemasın ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasında karantindegi zıyanlı organizmlerge qarsı gúresiwge qaratılǵan ilajlardı belgileydi hám olardıń ámelge asırılıwı ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı; ósimlikler dúnyasında karantindegi zıyanlı organizmler tarqalıwınıń aldın alıw maqsetinde baqlawlardı ámelge asıradı; ósimlikler karantini obektlerine qarsı gúresiwdiń nátiyjeli hám jańa usılları ámelge asırılıwın ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı wákillikli uyımlar menen birgelikte támiyinleydi, olardıń qollanılıwı ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı; ekonomika tarmaqlarına úlken zıyan jetkeriwi múmkin bolǵan karantindegi hám basqa qáwipli zıyankeslerdiń, ósimlikler kesellikleriniń hám jabayı shóplerdiń sırt ellerden kirip keliwinen Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵın qorǵaydı; kelip shıǵıwı ósimlikke tiyisli bolǵan awıl xojalıǵı ónimlerin hám basqa ónimlerdi islep shıǵarıw, tayarlaw, tasıw, saqlaw, qayta islew, realizaciyalaw hám olardan paydalanıwda belgilengen qaǵıydalarǵa boysınılıwı ústinen mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asırıwda hám ósimlikler karantinin engiziwde qatnasadı; ósimlikler karantini obektlerine qarsı gúresiw boyınsha qánigelestirilgen fumigaciya bólimlerin dúzedi, qıytaq jerler, fermer hám diyqan xojalıqlarına, toǵay xojalıqlarına, sonday-aq basqa yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa ósimlikler karantini obektlerine qarsı gúresiwde xızmetler kórsetedi; (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) eksportqa shıǵarılıp atırǵan hám sırt ellerden alıp kirilip atırǵan ósimlikler karantini astındaǵı ónimlerdi hám ósimlikler karantini obektlerin tasıwshılardı karantin tekseriwinen hámde laboratoriya ekspertizasınan ótkeredi. Qaraqalpaqstan Respublikası ósimlikler karantini aymaqlıq inspekciyası nızam hújjetlerine muwapıq basqa da wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin.  13-statya. Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı wákillikleri Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı aymaqlıq baǵdarlamalardı hám basqa da baǵdarlamalardı islep shıǵıwda hám ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı tiyisli aymaqlıq baǵdarlamalardı tastıyıqlaydı hám ámelge asıradı; tábiyiy qamıslıqlarda hám jaylaw orınlarında pishen orıw hám sharwa malların otlatıw normaların islep shıǵıwda qatnasadı; tiyisli aymaqta ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asıradı; yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ushın usı Nızamǵa muwapıq ruxsatnama beriwde qatnasadı; alıp taslandı. (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) jergilikli áhmiyetke iye qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlardı shólkemlestiriw haqqındaǵı máselelerdi belgilengen tártipte qarap shıǵadı. Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları nızam hújjetlerine muwapıq basqada wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin.  14-statya. Ózbekstan Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bóliminiń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıwdı támiyinlewde qatnasıwı Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bólimi: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik baǵdarlamalardı hám basqa da baǵdarlamalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik esabın hám olardan paydalanıw kólemleriniń esabın belgilengen tártipte júritiwde qatnasadı; Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrı hám Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabı júritiliwin ilimiy tárepten támiyinlewdi ámelge asırıwda qatnasadı; usı Nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında juwmaqlar beredi; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı belgilengen ilimiy baǵdarlardı hámde islep shıǵılǵan ilim izertlew baǵdarlamaların ámelge asırıwda qatnasadı. Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bólimi nızamshılıqqa muwapıq ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanılıwdı támiyinlew boyınsha basqa da ilajlarda qatnasıwı múmkin.  15-statya. Puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarınıń, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleriniń hám puqaralardıń ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıwdı támiyinlewde qatnasıwı Puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleri hám puqaralar: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik baǵdarlamalardı, aymaqlıq hám basqa baǵdarlamalardı ámelge asırıwda qatnasadı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında jámiyetlik qadaǵalawdı ámelge asıradı. Puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleri hám puqaralar nızamshılıqqa muwapıq ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıwdı támiyinlew boyınsha basqa da ilajlarda qatnasıwı múmkin.

III bap. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw

 16-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵawǵa baylanıslı ilajlar Ósimlikler dúnyasın qorǵaw: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı qaǵıydalar, ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw normaları hám normativlerdi belgilew; ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwda sheklewler hám qadaǵan etiwdi belgilew; ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqın toqtatıp turıw, saplastırıw, biykar etiw; ósimlikler dúnyası obektlerinen ózbasımshalıq penen paydalanıwdıń hám olardan paydalanıw barısında belgilengen tártiptiń basqa da tárizde buzılıwlarınıń aldın alıw; ósimlikler dúnyası ósetuǵın ortalıqtıń qorǵalıwın shólkemlestiriw; Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında siyrek hám joq bolıp ketiw qáwpi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrlerin Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabına kirgiziw; siyrek hám joq bolıp ketiw qáwpi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrleriniń sanı kemeyip ketiwine yamasa olardıń ósetuǵın ortalıǵı buzılıwına alıp keliwi múmkin bolǵan háreketlerge (háreketsizlikke) jol qoymaw; xojalıq jumısın hám basqa da jumıstı ámelge asırıw waqtında ósimlikler dúnyasına zıyanlı tásir kórsetiliwiniń yaki onıń joq etip jiberiliwiniń aldın alıw; qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlardı shólkemlestiriw hám rawajlandırıw; botanika baǵların hám dendrologiya baǵların shólkemlestiriw; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi jasalma jaratılǵan sharayatlarda jetistiriw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw, karantindegi hám basqa qáwipli zıyankeslerdi, ósimlikler keselliklerin hám jabayı shóplerdi óz waqtında anıqlaw hám joq etiw boyınsha karantin ilajların ótkeriw; ósimlikler dúnyası obektlerin mámleket esabına alıw hám olardan paydalanıw kólemlerin esapqa alıw; ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrın júritiwde qatnasıw hám ósimlikler dúnyası monitoringin ámelge asırıw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında qadaǵalawdı ámelge asırıw; ósimlikler dúnyası obektlerin sırt ellerden alıp kiriw hám sırt ellerge alıp shıǵıwdı tártipke salıw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında ilimiy izertlewlerdi shólkemlestiriw hám ótkeriw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik ekologiyalıq ekspertizasın ótkeriw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq hám basqa ilajlar ótkeriw jolı menen ámelge asırıladı.  17-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerin mámleket esabına alıw hám olardan paydalanıw kólemlerin esapqa alıw, ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrı Ósimlikler dúnyasınıń qorǵalıwın hám onnan aqılǵa uǵras paydalanılıwın támiyinlew ushın ósimlikler dúnyası obektlerin mámleket esabına alıw hámde olardan paydalanıw kólemlerin esapqa alıw ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik esabın hám olardan paydalanıw kólemleriniń esabın júritiwshi ministrlikler, vedomstvolar hám shólkemler ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrı boyınsha zárúr maǵlıwmattı Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetine tólemsiz usınadı. Ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrı boyınsha zárúr maǵlıwmattıń túrleri, kólemleri hám onı usınıw múddetleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti tárepinen belgilenedi. Ósimlikler dúnyasınıń qorǵalıwın hám onnan aqılǵa uǵras paydalanılıwın támiyinlew maqsetinde Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bólimi menen birgelikte ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrın júritiwde qatnasadı. Ósimlikler dúnyası  obektleriniń mámleketlik esabın hám olardan paydalanıw kólemleriniń esabın, ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrın júritiw mámleketlik byudjet qarjıları hámde nızam hújjetlerinde qadaǵan etilmegen basqa derekler esabınan ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik esabın hám olardan paydalanıw kólemleriniń esabın, ósimlikler dúnyası obektleriniń mámleketlik kadastrın júritiw tártibi tiyisli mámleketlik uyımlar tárepinen tastıyıqlanadı.  18-statya. Siyrek hám joq bolıp ketiw qáwipi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrlerin qorǵaw Siyrek hám joq bolıp ketiw qáwipi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrleri Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabına kiritiledi. Siyrek hám joq bolıp ketiw qáwipi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrleriniń sanı kemeyip ketiwine yamasa olardıń ósetuǵın ortalıǵı buzılıwına alıp keliwi múmkin bolǵan háreketlerge (háreketsizlikke) jol qoyılmaydı.  19-statya. Botanika baǵları Ósimlikler dúnyasın hám onıń genetikalıq qorın saqlap qalıw, az sanlı hám joǵalıp ketiw qáwpi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń túrlerin jasalma jaratılǵan sharayatlarda úyreniw, ıqlımǵa biyimlestiriw hám qayta kóbeytiw, ilimiy, oqıw hám bilimlendiriw islerin alıp barıw, ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha bilimlerdi úgit-násiyatlaw maqsetinde botanika baǵları shólkemlestiriliwi múmkin. Botanika baǵları tiyislisinshe tiyisli mámleketlik uyımlardıń qararı yamasa jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń qararı menen shólkemlestiriletuǵın ulıwma mámleketlik áhmiyetke iye botanika baǵları hám jergilikli áhmiyetke iye botanika baǵlarına bólinedi. Botanika baǵları aymaǵında usı baǵlardı shólkemlestiriw maqsetlerine muwapıq bolmaǵan hám ósimlikler dúnyasınıń saqlanıp qalıwına qáwip salıwshı jumıs qadaǵan etiledi.  20-statya. Dendrologiya baǵları Jasalma jaratılǵan sharayatlarda ósimliklerdiń hár qıylı túrlerin saqlap qalıw hám olardı úyreniw, olardan mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq, rekreaciyalıq hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw boyınsha ilimiy jumıs júrgiziw ushın dendrologiya baǵları shólkemlestiriliwi múmkin. Dendrologiya baǵları tiyislisinshe tiyisli mámleketlik uyımlardıń qararı yaki jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń qararı menen shólkemlestiriletuǵın mámleketlik áhmiyetke iye bolǵan dendrologiya baǵları hámde jergilikli áhmiyetke iye dendrologiya baǵlarına bólinedi. Dendrologiya baǵları aymaǵında usı baǵlardı shólkemlestiriw maqsetlerine muwapıq bolmaǵan hám ósimlikler dúnyasınıń saqlanıp qalıwına qáwip salıwshı jumıs qadaǵan etiledi.  21-statya. Ósimlikler dúnyasın qayta kóbeytiw Ósimlikler dúnyasın qayta kóbeytiw jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrleriniń tábiyiy ortalıqta ósiwi ushın qolaylı sharayatlar jaratıw yaki olardı jasalma jaratılǵan sharayatlarda jetistiriw maqsetinde ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyasın qayta kóbeytiw ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar tárepinen tómendegiler arqalı támiyinlenedi: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq ilajlar ótkeriw; ósimlikler dúnyasınıń tábiyiy ráwishte qayta kóbeyiwi hám tikleniwi ushın qolaylı sharayatlar jaratıw; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında ilimiy izertlewler ótkeriw; jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrlerin jasalma jaratılǵan sharayatlarda jetistiriw hám olardı egiw. Ósimlikler dúnyasın qayta kóbeytiw nızam hújjetlerine muwapıq basqa jollar menen de támiyinleniwi múmkin.  22-statya. Ósimlikler dúnyası ósetuǵın ortalıqtı qorǵaw Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń ósimlikler dúnyası ósetuǵın ortalıqqa tásir kórsetetuǵın iskerligi ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıwǵa tiyisli talaplarǵa boysınǵan halda ámelge asırılıwı tiyis. Ósimlikler dúnyası ósetuǵın ortalıqqa unamsız tásir kórsetiwi múmkin bolǵan óndirislik obektlerdi jaylastırıw hám olardan paydalanıw, jańa texnologiyalardı engiziw, geologiyalıq-izertlew jumısların ótkeriw, paydalı qazılmalardı qazıp alıw, sharwa mallar otlatılatuǵın hám awıl xojalıq haywanları jayılatuǵın orınlardı belgilew tiyislisinshe Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti hám Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komiteti menen kelisip alınıwı tiyis. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıwǵa tiyisli bolǵan talaplarǵa juwap bermeytuǵın óndirislik obektlerdi iske túsiriw hám texnologiyalardı qollanıw qadaǵan etiledi. Ósimliklerdi qorǵaw quralların, olardıń ósiw stimulyatorların, mineral tóginlerdi hám basqa preparatlardı qollanıw waqtında ósimlikler dúnyası ósetuǵın ortalıǵın qorǵawǵa tiyisli talaplar esapqa alınıwı kerek. Ósimlikler dúnyası ósetuǵın ortalıq jamanlasıwınıń aldın alıw maqsetinde yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar usı preparatlardı tasıw, saqlaw hám qollanıw qaǵıydalarına boysınıwı shárt. Ósimliklerdi olar ósetuǵın ortalıqta ózbasımshalıq penen joq etip jiberiw, sonday-aq jaǵıp jiberiw qadaǵan etiledi. 23-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerin alıp kiriw hám alıp shıǵıw Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi, sonday-aq olardıń bóleklerin, tirishilik háreketi ónimlerin hám botanika kollekciyaların sırt ellerden alıp kiriw, sırt ellerge alıp shıǵıw ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımları beretuǵın ruxsatnamalar tiykarında, tiyisli mámleketlik uyımlar  tárepinen belgilengen tártipte ámelge asırıladı. Sırt ellerden nızamsız ráwishte alıp kiriwge yamasa sırt ellerge nızamǵa qarsı ráwishte alıp shıǵıwǵa urınıw barısında uslap qalınǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler, sonday-aq, olardıń bólekleri, tirishilik háreketi ónimleri hám botanika kollekciyaları tiyisli mámleketlik uyımlar tárepinen belgilengen tártipte alıp qoyılıwı tiyis. 24-statya. Ósimlikler dúnyası monitoringi Ósimlikler dúnyası monitoringi Qorshaǵan tábiyiy ortalıq mámleketlik monitoringiniń strukturalıq bólegi bolıp, ósimlikler dúnyası hám olar ósiw ortalıǵı jaǵdayın arnawlı shólkemlestirilgen turaqlı baqlawlarınan, ondaǵı ózgerislerdi anıqlaw, onı bahalaw hámde boljawdan ibarat. Ósimlikler dúnyası monitoringi tiyisli mámleketlik uyımlar tárepinen belgilengen tártipte ámelge asırıladı.  25-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı qadaǵalaw Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı qadaǵalaw mámleketlik, vedomstvolıq, óndirislik hámde jámiyetlik qadaǵalaw formasında ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik qadaǵalaw Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı qadaǵalaw toǵay qorı jerlerinde Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komiteti tárepinen, mámleketlik basqarıw uyımlarına qaraslı shólkemlerde, sonday-aq, xojalıq basqarıw uyımları quramına kiriwshi shólkemlerde mámleketlik hám xojalıq basqarıw uyımları tárepinen ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı óndirislik qadaǵalaw xojalıq júritiwshi subektler tárepinen olarǵa bekitilgen aymaqlarda ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı jámiyetlik qadaǵalaw Qaraqalpaqstan Respublikası puqaraları, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám ǵalaba xabar quralları tárepinen ámelge asırılıwı múmkin. (QR JK 16.12.2019-j. 282/XXIX-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı qadaǵalawdı ámelge asırıw tártibi nızam hújjetleri menen belgilenedi.  26-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıwdı xoshametlew Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıwdı, sonday-aq, ol ósetuǵın ortalıqtıń qorǵalıwın hám jaǵdayı jaqsılanıwın támiyinlep atırǵan yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa nızamshılıqqa muwapıq jeńillikler beriliwi múmkin.

IV bap. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıwǵa tiyisli talaplar

27-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıwǵa tiyisli tiykarǵı talaplar Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıwǵa tiyisli tiykarǵı talaplar tómendegilerden ibarat: ósimlikler dúnyasınıń túr boyınsha hár qıylılıǵın hám genetikalıq qorın tábiyiy sharayatlarda saqlap qalıw; ósimlikler dúnyası ósetuǵın ortalıqtı saqlap qalıw; ósimlikler dúnyasınan aqılǵa uǵras paydalanıw, onı tiklew hám qayta kóbeytiw; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń tarqalıwın hám sanın tártipke salıw.  28-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq ilajlardı kelisip alıw Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar tárepinen islep shıǵılatuǵın hámde tastıyıqlanatuǵın ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq ilajlar ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımları menen kelisip alınıwı tiyis.  29-statya. Ósimlikler dúnyasınıń jaǵdayına tásir kórsetetuǵın háreketke tiyisli talaplar Ósimlikler dúnyasınıń jaǵdayına tásir kórsetetuǵın háreket ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıwǵa tiyisli talaplarǵa boysınǵan halda ámelge asırılıwı kerek.  30-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanı ótkeriw Tómendegiler mámleketlik ekologiyalıq ekspertizadan ótkeriliwi tiyis: barlıq túrdegi qurılıslar ushın jer uchastkaların tańlaw materialları, ámelge asırılıwı ósimlikler dúnyasınıń jaǵdayına yamasa onıń ósetuǵın ortalıǵına zıyanlı tásir kórsetiwi múmkin bolǵan rejeden aldıńǵı, joybardan aldıńǵı hám joybar hújjetleri; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi basqa orınǵa kóshiriw hám gibridlew islerine tiyisli joybarlar; ósimliklerdi qorǵaw quralları, olardıń ósiw stimulyatorları, mineral tóginler hám basqa preparatlar. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik ekologiyalıq ekspertizası ekologiyalıq ekspertiza haqqındaǵı nızamshılıqta belgilengen tártipte ótkeriledi.

 V bap. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw túrleri

 31-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw ulıwma hám arnawlı paydalanıw tártibinde ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyası obektlerinen ulıwma paydalanıw fizikalıq shaxslar tárepinen biypul, turmıslıq zárúrliklerdi qanaatlandırıw ushın sheklengen kólemlerde usı nızamnıń 34-statyası birinshi bóliminiń besinshi, altınshı, jetinshi hám onınshı abzaclarında názerde tutılǵan ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw túrleri boyınsha ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyası obektlerinen ulıwma paydalanıw normaları hám tártibi ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımları menen kelisilgen halda jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen belgilenedi. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ruxsatnamalar tiykarında tólem tólew esabınan ámelge asırıladı. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ushın ruxsatnama usı Nızamda belgilengen tártipte, tastıyıqlanǵan kvotalar sheńberinde beriledi. Ósimlikler dúnyası obektleri turaqlı yaki waqıtınsha (uzaq múddetli hám qısqa múddetli) paydalanıwǵa beriliwi múmkin.  32-statya. Siyrek hám joq bolıp ketiw qáwpi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrlerin tábiyiy ortalıqtan ajıratıp alıw Siyrek hám joq bolıp ketiw qáwpi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrlerin tábiyiy ortalıqtan ajıratıp alıwǵa Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bólimi juwmaǵı inabatqa alınǵan halda tiyisli mámleketlik uyımnıń qararı tiykarında beriletuǵın ruxsatnama boyınsha jol qoyıladı.  33-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılardıń huqıqları hám minnetleri Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar: ósimlikler dúnyası obektlerinen ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızamshılıqqa muwapıq paydalanıw; ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw barısındaǵı buzılǵan huqıqlarınıń tikleniwi hám ózlerine jetkerilgen zıyannıń ornı qaplanıwı; jabayı halda ósiwshi ósimliklerge hám olardıń jasaw háreketi ónimlerine baylanıslı menshik huqıqına iye. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar: ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw tarawında belgilengen qaǵıydalarǵa, ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw normaları hám normativlerge boysınıwı; paydalanıwǵa berip qoyılǵan ósimlikler dúnyası obektlerinen aqılǵa uǵras paydalanıwı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám qayta kóbeytiw boyınsha ilajlardı ámelge asırıwı, sonday-aq, bekitilgen aymaqlarda ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasında vedomstvolıq hám (yamasa) óndirislik qadaǵalawdı ámelge asırıwı; ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw orınlarında órt qáwipsizligine ámel etiwi hám órtke qarsı ilajlardı ámelge asırıwı, órtler shıqqan jaǵdayda olardı óshiriw ilajların kóriwi; ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanǵanı ushın tólemniń óz waqtında tólewi; karantindegi hám basqa qáwipli zıyankeslerdi, ósimlikler keselliklerin hám jabayı shóplerdi óz waqtında anıqlaw maqsetinde ósimlikler dúnyası jaǵdayı ústinen turaqlı ráwishte baqlaw ótkeriwi, olar anıqlanǵanda tabılǵan dereklerdi saplastırıw ilajların kóriwi; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha biotexnikalıq ilajlardı ámelge asırıwı; basqa ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılardıń huqıqların buzbawı; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetleri talapların buzǵan jaǵdayda keltirilgen zıyannıń ornın tolıq kólemde qaplawı shárt. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar nızam hújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwı hám olardıń juwapkershiliginde basqa minnetler de bolıwı múmkin.  34-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw túrleri Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw túrleri tómendegilerden ibarat: jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi sharwashılıq zárúrlikleri ushın tayarlaw; sharwa malların otlatıw; ósimlikler dúnyası obektlerinen ańshılıq hám (yamasa) balıq awlaw xojalıǵı zárúrligi ushın paydalanıw; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń texnikalıq shiyki zatın jıynaw hám tayarlaw; jabayı halda ósiwshi ósimliklerden dárilik shiyki zatın jıynaw hám tayarlaw; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi azıq-awqatlıq maqsetler ushın jıynaw hám tayarlaw; terekler hám putalıqlardı kesiw; ósimlikler dúnyası obektlerinen ilimiy hám qadaǵalaw jumısların ótkeriw ushın paydalanıw; ósimlikler dúnyası obektlerinen mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreaciya hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw; ósimlikler dúnyası obektlerinen tábiyattı qorǵaw maqsetlerinde paydalanıw; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń ayırım túrleriniń tarqalıwın hám sanın tártipke salıw; jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi basqa orınlarǵa kóshiriw hám gibridlew; botanika kollekciyaların jaratıw hám tolıqtırıp barıw. Nızam hújjetlerinde ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwdıń basqa da túrleri názerde tutılıwı múmkin.  35-statya. Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi sharwashılıq zárúrlikleri ushın tayarlaw hám sharwa malların otlatıw Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar tárepinen jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi sharwashılıq zárúrlikleri ushın tayarlaw hám sharwa malların otlatıw usı maqsetler ushın olarǵa arnawlı berip qoyılǵan tábiyiy qamıslıq hám jaylaw orınlarda ámelge asırıladı. Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi sharwashılıq zárúrlikleri ushın tayarlawǵa hám sharwa malların otlatıwǵa: mámleketlik toǵay qorınıń tábiyiy qamıslıq hám jaylaw orınlarında - toǵay biletleri boyınsha; jer iyeleriniń, jerden paydalanıwshılardıń, ijarashılardıń hám jer uchastkaları iyeleriniń jer uchastkalarında - olardıń kelisimi boyınsha; elatlı punktlerdiń (qalalardıń, poselkalardıń hám awıllıq elatlı punktleriniń) jerlerinde hám awısıq (rezerv) jerlerde - Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń qararı tiykarında jol qoyıladı. (QR 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamına tiykarında ózgeris kirgizilgen) 36-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen ańshılıq hám (yamasa) balıq awlaw xojalıǵı zárúrlikleri ushın paydalanıw Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen ósimlikler dúnyası obektlerinen ańshılıq hám (yamasa) balıq awlaw xojalıǵı zárúrlikleri ushın paydalanıw olarǵa biriktirilgen ańshılıq etiw hám (yamasa) balıq awlaw orınlarında ósimlikler dúnyası obektlerin olar ósetuǵın ortalıqtan ajıratıp almaǵan, ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıwǵa baylanıslı talaplarǵa boysınǵan halda ámelge asırıladı. 37-statya. Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń texnikalıq hám dárilik shiykizatın, azıq-awqat maqsetleri ushın jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi jıynaw hám tayarlaw Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń texnikalıq hám dárilik shiyki zatın, azıq-awqat maqsetleri ushın jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi fizikalıq shaxslar tárepinen jeke paydalanıw ushın jıynaw hám tayarlawǵa ulıwma paydalanıw tártibinde jol qoyıladı. Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń texnikalıq hám dárilik shiyki zatın, azıq-awqat maqsetleri ushın jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar tárepinen jıynaw hám tayarlawǵa ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqın beriwshi ruxsatnamalar tiykarında jol qoyıladı. Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń texnikalıq hám dárilik shiyki zatın, azıq-awqat maqsetleri ushın jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi jıynaw hám tayarlaw tártibi, bunday paydalanıw ushın qadaǵan etilgen jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrleriniń, sonıń ishinde Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabına kiritilgen siyrek hám joq bolıp ketiw qáwpi astında turǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler túrleriniń dizimi tiyisli mámleketlik uyım tárepinen belgilenedi.  38-statya. Terekler hám putalıqlardı kesiw Mámleketlik toǵay fondı jerlerindegi terekler hám putalıqlardı kesiw toǵaydı tárbiyalaw ushın kesiw qaǵıydalarına muwapıq, toǵaylardıń qorǵalıw kategoriyaları esapqa alınǵan halda berilgen toǵay biletleri (talon) boyınsha ámelge asırıladı. Mámleketlik toǵay qorına kirmeytuǵın terekler hám putalıqlardı kesiwge tek sanitariya maqsetlerinde kesiw hám imaratlardı, qurılmalardı hám kommunikaciyalardı qurıw hám rekonstrukciyalaw menen baylanıslı halda kesiw tártibinde, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımları menen kelisilgen qararına tiykarlanıp jol qoyıladı. Tábiyiy faktorlar yaki ósimlikler zıyankesleri, kesellikleri tásirinde zıyanlanǵan, qurıp atırǵan yamasa qurıp qalǵan, sonday-aq insannıń ómiri hám densawlıǵı, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń mal-múlki qáwipsizligine qáwip salıp atırǵan terekler hám putalıqlardı kesiw jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımları menen kelisilgen qararına tiykarlanıp biypul ámelge asırıladı.  39-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen ilimiy hám qadaǵalaw jumısların ótkeriw ushın paydalanıw Ósimlikler dúnyası obektlerinen ilimiy hám qadaǵalaw jumısların ótkeriw ushın paydalanıwǵa jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi olardıń ósetuǵın ortalıǵınan ajıratıp almaǵan yaki ajıratıp alǵan halda jol qoyıladı. Ilimiy hám qadaǵalaw jumısların ótkeriw ushın ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshıǵa nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte arnawlı jer uchastkaları ajıratılıwı múmkin, bul jer uchastkalarında ósimlikler dúnyası obektlerinen basqa yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń paydalanıwı, eger bul ilimiy hám qadaǵalaw jumısların ótkeriw maqsetlerine muwapıq bolmasa, sheklenedi yamasa qadaǵan etiledi. Ósimlikler dúnyası obektlerinen ilimiy hám qadaǵalaw  islerin ótkeriw ushın paydalanıwǵa tiyisli mámleketlik uyım tárepinen belgilengen tártipte jol qoyıladı.  40-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreaciya hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw Ósimlikler dúnyası obektlerinen mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreaciya hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıwǵa jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi olardıń ósetuǵın ortalıǵınan ajıratıp almaǵan yamasa ajıratıp alǵan halda jol qoyıladı. Ekologiyalıq, ilimiy, mádeniy hám estetikalıq jaqtan áhmiyetli, sonday-aq shıpalı hám salamatlandırıw qásiyetine iye bolǵan ósimlikler dúnyası obektlerinen mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreaciya hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıwǵa jol qoyıladı. Ósimlikler dúnyası obektlerinen mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreaciya hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw tiyisli mámleketlik uyımlar tárepinen belgilengen tártipte ámelge asırıladı.  41-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen tábiyattı qorǵaw maqsetlerinde paydalanıw Ósimlikler dúnyası obektlerinen tábiyattı qorǵaw maqsetlerinde paydalanıwǵa ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw boyınsha usı Nızamda názerde tutılǵan talaplarǵa ámel qılǵan halda jol qoyıladı.  42-statya. Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń ayırım túrleriniń tarqalıwın hám sanın tártipke salıw Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń ayırım túrleriniń (súriletuǵın jerler, qamıslıqlar hám jaylawlardı tábiyiy ráwishte basıp ketetuǵın záhárli, quramında narkotik saqlawshı, karantindegi ósimlikler, jabayı shópler hám basqa ósimliklerdiń) tarqalıwın hám sanın tártipke salıw jabayı halda ósiwshi basqa ósimliklerge, olardıń ósetuǵın ortalıǵına hám ózge tábiyattı qorǵaw obektlerine zıyan keltiriliwine jol qoymaytuǵın usıllar menen ámelge asırıladı. Tarqalıwı hám sanı tártipke salınıwı tiyis bolǵan jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń ayırım túrleri, sonday-aq usı tártipke salıw qaǵıydaları Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bóliminiń juwmaqları inabatqa alınǵan jaǵdayda Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti, Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komiteti tárepinen belgilenedi. 43-statya. Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi basqa orınlarǵa kóshiriw hám gibridlew Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi basqa orınlarǵa kóshiriwge, sonday-aq olardı gibridlewge belgilengen tártipte Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bóliminiń, Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı komitetiniń juwmaqları inabatqa alınǵan halda Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń qararına tiykarlanıp ilimiy hám xojalıq maqsetlerinde jol qoyıladı.  44-statya. Botanika kollekciyaların jaratıw hám tolıqtırıp barıw Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen botanika kollekciyaların jaratıw hám tolıqtırıp barıwǵa Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti tárepinen beriletuǵın ruxsatnamalar boyınsha jol qoyıladı. Ilimiy, mádeniy-aǵartıwshılıq, oqıw-tárbiyalıq yamasa estetikalıq áhmiyetke iye botanika kollekciyaları mámleket esabına alınıwı tiyis. Botanika kollekciyalarınıń mámleket esabına qoyılǵanlıǵı tuwralı guwalıq tiyisli mámleketlik uyım tárepinen beriledi. Botanika kollekciyaların jaratıwshı hám tolıqtırıp barıwshı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tiyisli mámleketlik uyım tárepinen tastıyıqlanǵan botanika kollekciyaların esapqa alıw, tolıqtırıp barıw, sonday-aq sırt mámleketlerden alıp kiriw hám sırt mámleketlerge alıp shıǵıw qaǵıydalarına boysınıwı shárt.  45-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw normaları hám normativleri Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıw normaları hám normativleri tómendegilerden ibarat: jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń texnikalıq hám dárilik shiyki zatın, azıq-awqat maqsetleri ushın jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi jıynaw hám tayarlaw ushın Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bóliminiń juwmaǵı inabatqa alınǵan halda Qaraqalpakstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw mámleketlik komiteti tárepinen tastıyıqlanǵan kvotalar; tábiyiy qamıslıqlarda hám jaylaw orınlarda pishen orıw hám sharwa malların otlatıwdıń jergilikli mámleketlik hákimiyatı uyımları tárepinen nızam hújjetlerine muwapıq tastıyıqlanǵan normaları. Nızam hújjetlerinde ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwınıń basqa normaları hám normativleri de belgileniwi múmkin.  46-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ushın ruxsatnama beriw tártibi Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw ushın ruxsatnama: mámleketlik toǵay qorına kirmeytuǵın jerlerdegi Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabına kirgizilmegen jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń barlıq túrleri boyınsha, sonday-aq Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵındaǵı Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabına kirgizilgen jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń siyrek hám joq bolıp ketiw qáwpi astında turǵan túrleri boyınsha - tiyisli mámleketlik uyım tárepinen;  (QR JK 30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) mámleketlik toǵay qorı jerlerindegi Ózbekstan Respublikası Qızıl kitabına kirgizilmegen jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń barlıq túrleri boyınsha - tiyisli mámleketlik uyım tárepinen; mámleketlik toǵay qorına kirmeytuǵın jerlerdegi terekler hám putalıqlardı kesiw ushın tábiyattı qorǵaw uyımları menen kelisilgen halda – jergilikli mámleketlik uyımlar tárepinen beriledi;  alıp taslandı. (QR JK 30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) jabayı halda ósiwshi ósimliklerdi sharwashılıq mútájlikleri ushın tayarlaw hám sharwa malların otlatıw ushın - Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti tárepinen beriledi. (QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) Aǵash alıw hám miyweler jetistiriw ushın arnawlı egilgen, yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxstıń menshigi bolǵan terekler hám putalıqlardı (terekler hám basqa tez ósetuǵın túrler, tutzarlıqlar, miyweli terekler hám putalıqlar) kesiw ushın ruxsatnama talap etilmeydi. 47-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwdı sheklew hám qadaǵan etiw Jabayı halda ósiwshi ósimliklerdiń ayırım túrlerin qorǵaw maqsetinde Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti usı ósimlikler túrlerinen paydalanıwǵa yamasa paydalanıwdıń ayırım túrlerine qarap Ózbekstan Respublikası Ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan bóliminiń juwmaqların inabatqa alǵan halda sheklewler yamasa qadaǵan etiwler belgilewi múmkin. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw máplerin gózlep, jer iyeleriniń, jerden paydalanıwshılardıń, jer uchastkaları ijarashıları hám menshik iyeleriniń, sonday-aq toǵaylardan hám de suwdan paydalanıwshılardıń, suw tutınıwshılarınıń hám jer astınan paydalanıwshılardıń huqıqları nızamshılıqta belgilengen tártipte shekleniwi hám olardıń juwapkershiligine tiyisli minnetlemeler júkleniwi múmkin.  48-statya. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqın toqtatıp turıw, sheklew hám biykar etiw Ósimlikler dúnyası qorǵalıwın támiyinlew ushın ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqı toqtatıp turılıwı, saplastırılıwı yamasa biykar etiliwi múmkin. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqı tómendegi hallarda toqtatıp turılıwı múmkin: ruxsat beriwge baylanıslı talaplar hám shártler buzılǵanlıǵı anıqlanǵanda; arnawlı wákillikli mámleketlik uyımnıń anıqlanǵan qaǵıyda buzıwshılıqlardı saplastırıw haqqındaǵı qararı ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshılar tárepinen orınlanbaǵanda. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqı tómendegi jaǵdaylarda toqtatıladı: paydalanıw zárúrligi qalmaǵanda yamasa onnan waz keshilgende; paydalanıwdıń belgilengen múddeti ótkende; ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetleri buzılǵanda; ósimlikler dúnyasınıń jasaw jaǵdayı ushın qaytarıp bolmaytuǵın ózgerisler hám sharayatlardıń tómenlew qáwpi júzege kelgende, ósimlikler dúnyası joq etip jiberilgende yamasa oǵan basqa zıyanlı tásir kórsetilgende; jer uchastkaları mámleketlik yamasa jámiyetlik zárúrlikler ushın alıp qoyılǵanda; paydalanıw huqıqı berilgen fizikalıq shaxs qaytıs bolǵanda emes onıń jumısı toqtatılǵanda yamasa yuridikalıq shaxs saplastırılǵanda. Nızam hújjetlerinde ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqın toqtatıp turıw yamasa saplastırıw ushın basqa jaǵdaylarda da názerde tutılıwı múmkin. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqı tómendegi jaǵdaylarda biykar etiliwi múmkin: ósimlikler dúnyası obektlerinen paydalanıwshınıń ruxsat etiw ózgesheligine iye hújjetti biykar etiw haqqındaǵı arzasına muwapıq; ruxsat etiw ózgesheligine iye hújjet qálbeki hújjetlerden paydalanǵan halda alınǵanlıǵı faktı anıqlanǵanda. Ósimlikler dúnyası obektlerinen arnawlı paydalanıw huqıqı nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte toqtatıp turıladı, saplastırıladı yamasa biykar etiledi.  49-statya. Nızamsız ráwishte jıynalǵan hám tayarlanǵan ósimlikler dúnyası obektlerin alıp qoyıw Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵan halda jıynalǵan hám tayarlanǵan jabayı halda ósiwshi ósimlikler hám olardıń jasaw háreketi ónimleri, sonday-aq jaratılǵan hám tolıqtırılǵan botanika kollekciyaları alıp qoyılıwı tiyis, olardı alıp qoyıw imkaniyatı bolmaǵan jaǵdayda olardıń bahası ayıplı shaxslardan nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan muǵdarda hám tártipte óndiriledi.

 VI bap. Juwmaqlawshı rejeler

 50-statya. Zıyannıń ornın qaplaw Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzıwı sebepli, keltirilgen zıyannıń ornın nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qaplawı shárt. Zıyannıń ornın qaplaw ayıplı shaxslardı nızamǵa muwapıq juwapkershilikten azat etpeydi.  51-statya. Tartıslardı sheshiw Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw salasındaǵı tartıslar nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte sheshiledi.  52-statya. Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanlıqta ayıplı shaxslar belgilengen tártipte juwapker boladı.