QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ

29.08.2005-j. №47/III

QORǴALATUǴÍN TÁBIYǴÍY AYMAQLAR HAQQÍNDA

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen: 02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamı 30.06.2021-j. 152/ XX-sanlı QR Nızamı

I bap. ULÍWMA REJELER

1-statya. Usı Nızamnıń maqseti Usı Nızamnıń maqseti qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı shólkemlestiriw, qorǵaw hám olardan paydalanıw salasındaǵı qatnasıqlardı tártiplestiriwden ibarat. 2-statya. Usı Nızamnıń tiykarǵı wazıypaları Usı Nızamnıń tiykarǵı wazıypaları tipik, siyrek ushırasatuǵın, bahalı tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi, ósimlikler hám haywanlardıń genetikalıq fondın saqlap qalıwdan, insan háreketiniń tábiyatqa unamsız tásir etiwiniń aldın alıwdan, tábiyǵıy processlerdi úyreniwden, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń monitoringin alıp barıwdan, ekologiyalıq bilimlendiriw hám tárbiyanı jetilistiriwden ibarat. 3-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar haqqındaǵı nızam hújjetleri. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar haqqındaǵı nızam hújjetleri usı Nızam hám basqa da nızam hújjetlerinen ibarat. Eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar haqqındaǵı nızam hújjetlerinde názerde tutılǵanınan basqasha qaǵıydalar belgilengen bolsa, xalıq aralıq shártnamanıń qaǵıydaları qollanıladı. 4-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar. Jerdiń hám (yamasa) suw keńlikleriniń (akvatoriyalarınıń) artıqmashlıqlı ekologiyalıq, ilimiy, mádeniy, estetikalıq, rekreaciya hám sanitariyalıq-salamatlandırıw áhmiyetke iye bolǵan, xojalıq maqsetindegi turaqlı yamasa waqıtsha paydalanıwdan tolıq yamasa bir bóleginde shıǵarılǵan uchastkaları qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar bolıp esaplanadı. Tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám tiklew maqsetinde qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarda qorǵaw hám paydalanıw rejimi (bunnan bılay tekste-rejim) ornatıladı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar biologiyalıq, landshaft ráńbáreńligin támiyinlew hám ekologiyalıq teń salmaqlılıqtı saqlap turıw ushın arnalǵan bir tutas ekologiyalıq sistemanı quraydı. 5-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń taypaları Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar belgilengen maqseti hám rejimine qaray tómendegi taypalarǵa bólinedi: mámleketlik qorıqxanalar; kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanaları; tábiyat baǵları; mámleketlik tábiyat estelikleri; ayırım tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám tiklew ushın arnalǵan aymaqlar; qorǵalatuǵın landshaftlar; ayırım tábiyǵıy resurslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlar. Nızam aktlerinde mámleketlik biosfera rezervatları, milliy baǵlar, mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar hám basqa da qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı dúziw názerde tutılıwı múmkin. (QR JK 02.03.2015-j. 28/III-sanlı Qararına tiykar ekinshi bólim menen tolıqtırılǵan) 6-ctatya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa bolǵan menshik huqıqı Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar mámlekettiń múlki hám onıń qorǵawında bolıp tabıladı. Jer uchastkaları hám basqa da tábiyǵıy obektler jeke buyırtpa qorıqxanaları hám tábiyǵıy pitomnikler dúziw ushın yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa paydalanıwǵa beriliwi múmkin. 7-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy obektlerdiń jer uchastkaları hám akvatoriya uchastkaları Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń jer uchastkaları tábiyattı qorǵaw, salamatlandırıw hám rekreaciya maqsetlerine arnalǵan jerler qatarına kiredi. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń jer uchastkaları hám akvatoriya uchastkalarında usı aymaqlardan paydalanıwdıń belgilengen maqsetine qayshı keletuǵın hár qanday jumıs qadaǵan etiledi. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń jaǵdayına unamsız tásir etetuǵın yamasa etiwi múmkin bolǵan jumıstı sheklew yaki qadaǵan etiw ushın jer uchastkaların saqlaw wazıypası belgilenedi. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı dúziwde yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jumısın sheklew yaki saplastırıw sebepli olarǵa keltirilgen zıyannıń ornı nızam hújjetlerine muwapıq qaplanadı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı shólkemlestiriw ushın awıl xojalıǵına arnalǵan hám toǵay qorındaǵı jerler ajıratıp berilgende awıl xojalıǵı hám, toǵay xojalıǵı óndirisi kóretuǵın zálel hám zıyannıń ornı ótelmeydi. Mámleketlik qorıqxanalardıń, kompleksli (landshaft) buyırtpa qorıqxanalardıń, tábiyat baǵlarınıń, mámleketlik tábiyat estelikleriniń, buyırtpa qorıqxanalardıń (ańshılıq xojalıqlarında shólkemlestirilgen buyırtpa qorıqxanalar bunnan tısqarı), tábiyǵıy pitomniklerdiń, mámleketlik biosfera rezervatlarınıń, milliy baǵlardıń jer uchastkalarına jer salıǵı salınbaydı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarda xojalıq jumısı alıp barılıp atırǵan bolsa, jer salıǵı óndiriledi. (QR JK 02.03.2015-j. 28/III-sanlı Qararına tiykar altınshı bólim jańa redakciyada bayan etilgen) Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń jer uchastkaların (milliy baǵlardıń jer uchastkalarınan tısqarı) mámleket hám jámiyet mútájlikleri ushın alıp qoyılıwına jol qoyılmaydı. (QR JK 02.03.2015-j. 28/III-sanlı Qararına tiykar jetinshi bólim jańa redakciyada bayan etilgen) Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar mámleketlik tábiyat esteliklerin, buyırtpa qorıqxanalardı, tábiyǵıy pitomniklerdi qorǵaw boyınsha olarǵa júklengen minnetlemeler orınlanıwın támiyinlemegen jaǵdayda, olar iyelep turǵan jer uchastkası alıp qoyılıwı múmkin. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń jer uchastkaları hám akvatoriya uchastkaların qorǵaw, olardan paydalanıw hám olardı alıp qoyıw tártibi nızam hújjetleri menen belgilenedi. 8-statya. Puqaralardıń qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa kiriw erkinligi Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar puqaralar kirip shıǵıwı ushın ashıq bolıp tabıladı, usı Nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi. Ósimlikler hám haywanlardıń siyrek ushırasatuǵın hám joǵalıp ketiw qáwpi astında bolǵan túrlerin, bunday ósimlikler ósetuǵın hám bunday haywanlar jasaytuǵın ortalıqtı qorǵaw maqsetinde qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń ayırım bóleklerine puqaralardıń kiriwi usı aymaqlar qaysı mámleketlik uyım, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar iyeliginde bolsa, sol mámleketlik uyım, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen shekleniwi yamasa qadaǵan etiliwi múmkin. Puqaralardıń qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa kirip shıǵıwı usı aymaqlarda bolıwdıń arnawlı wákillikli mámleketlik uyımları tárepinen tastıyıqlanatuǵın qádelerine muwapıq ámelge asırıladı. Puqaralardıń ayırım qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa kirip shıǵıwı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen belgilengen tártipte tólemli tiykarda ámelge asırılıwı múmkin. Ayırım qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarda xalıqtıń tariyxıy ornaǵan tárizde jasawı usı aymaqlardıń rejimine boysınıw shárti menen saqlap qalınıwı múmkin. 9-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı qorǵaw hám olardan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik qadaǵalaw Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı qorǵaw hám olardan paydalanıw salasındaǵı mámleketlik qadaǵalaw Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti hám jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen ámelge asırıladı. 10-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı dúziw, qorǵaw hám olardan paydalanıwda puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarınıń, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám puqaralardıń qatnasıwı Puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám puqaralar qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı dúziw, qorǵaw hám olardan paydalanıw ilajların ámelge asırıwda mámleketlik uyımlarǵa kómeklesedi. Mámleketlik uyımlar usı ilajlardı ámelge asırıp atırǵanda puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám puqaralardıń usınısların esapqa aladı. Ayırım qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı basqarıwǵa xalıqtı tartıw maqsetinde, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler, sonday-aq, puqaralardıń wákillerinen jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń sheshimi menen másláhátlesiw komissiyaları dúziliwi múmkin. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı hám olardıń qorǵalıw zonaların dúziw haqqındaǵı, usı aymaqlarda jasawshı xalıqıń máplerine tiyisli sheshimler másláhátlesiw komissiyalarınıń juwmaqları esapqa alınǵan halda qabıl etiledi. Puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám puqaralar tiyisli mámleketlik uyımlarda qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar haqqında maǵlıwmatlar talap etiw hám alıw huqıqına iye. Puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám puqaralar qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar dúzilip atırǵan, qorǵalatuǵın hám olardan paydalanıp atırǵanda nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte jámiyetlik ekologiyalıq ekspertizanı ótkeriwi hám jámiyetlik ekologiyalıq qadaǵalawdı ámelge asırıwı múmkin.

II-bap. QORǴALATUǴÍN TÁBIYǴÍY AYMAQLARDÍ BASQARÍW

11-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń mámleketlik basqarıwı Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı dúziw, qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı mámleketlik basqarıw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları, sonday-aq, arnawlı wákillikli mámleketlik uyımlar tárepinen ámelge asırıladı. 12-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı dúziw ushın jer uchastkaların rezervke alıw Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı shólkemlestiriw maqsetinde arnawlı wákillikli mámleketlik uyımlar, sonday-aq, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń usınısına muwapıq, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń sheshimi menen jer uchastkaları rezervke alınadı. Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń rezervke alınǵan jer uchastkalarındaǵı jumısı, eger bunday jumıs usı uchastkalardan qorǵalıwı názerde tutılıp atırǵan tábiyǵıy obektler hám kompleksler saqlanıwına qáwip tuwdıratuǵın bolsa, shekleniwi yamasa qadaǵan etiliwi shárt. Usı jer uchastkaları yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa iyelik etiw hám paydalanıw yaki ijara ushın beriwge tek ǵana mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanıń unamlı juwmaǵı bolǵan jaǵdayda jol qoyıladı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar jobalar hám baǵdarlamalardı, jer dúziw sxemaların jáne aymaqlıq jobalastırıwdı, sonday-aq tábiyǵıy resruslardı qorǵaw hám olardan paydalanıwǵa baylanıslı basqa da jobalardı islep shıǵıwda esapqa alınadı. 13-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı dúziw, qayta dúziw hám olardıń háreket etiwin toqtatıw Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi hám jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń qararı menen dúziledi. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı qayta dúziw olardıń taypaların ózgertiw zárúr bolǵanda ámelge asırıladı. Bunda qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqtıń qatańıraq rejimli taypadan jeńilirek rejimli taypaǵa ótkeriliwine ayrıqsha jaǵdaylarda jol qoyıladı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń háreket etiwin toqtatıw bunday aymaqlar qaysı múddetke dúzilgen bolsa, usı múddet tamamlanǵannan keyin, sonday-aq tábiyǵıy apatshılıqlar hám texnogen tústegi tásirler nátiyjesinde olardaǵı tábiyǵıy obektler hám komplekslerdiń bahalılıǵı jáne siyrek ushırasatuǵınlıǵı joǵalǵan jaǵdayda ámelge asırıladı. 14-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń mámleketlik kadastrı Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń mámleketlik kadastrı bul aymaqlardıń taypaları hám túrleri, olardıń geografiyalıq jaǵdayı, muǵdar hám sapa ózgeshelikleri, ekologiyalıq, ekonomikalıq, ilimiy, aǵartıw hám basqa da túrdegi áhmiyeti haqqındaǵı, jer iyeleri, jerden paydalanıwshılar haqqındaǵı, sonday-aq, jer uchastkalarınıń ijarashıları hám menshik iyeleri haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń mámleketlik kadastrı olardıń rejimin támiyinlew, ilimiy izertlewler ótkeriw, óndirislik kúshlerdi rawajlandırıw hám jaylastırıwdı jobalastırıp atırǵanda usı aymaqlardı esapqa alıw maqsetinde júrgiziledi. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń mámleketlik kadastrı Ózbekstan Respublikası Mámleketlik byudjeti qarjıları esabınan nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti tárepinen Ózbekstan Respublikası Ilimler Akademiyasınıń Qaraqalpaqstan bólimi menen birgelikte júrgiziledi. Mámleketlik uyımlarǵa, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń mámleketlik kadastrına tiyisli maǵlıwmat belgilengen tártipte beriledi. 15-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqtıń pasportı Biyliginde qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar bolǵan mámleketlik uyımlar, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar hár bir aymaq boyınsha pasport dúzedi, onda usı aymaqtı, onıń rejimi hám basqarıwın táriyplewshi maǵlıwmatlar kórsetiledi. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqtıń pasportın júrgiziw tártibi Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen belgilenedi. 16-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı basqarıw jobaları Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı basqarıw jobaları tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi qorǵaw jáne olardan paydalanıw boyınsha barlıq shólkemlestiriw, tábiyattı qorǵaw baǵdarındaǵı, texnikalıq hám basqa da ilajlardan ibarat. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı basqarıw jobaları biyliginde qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar bolǵan mámleketlik uyımlar, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen tastıyıqlanadı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı basqarıw jobalarınıń joybarları mámleketlik ekologiyalıq ekspertizadan ótkeriliwi kerek. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı basqarıw jobaların islep shıǵıw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti tárepinen belgilenedi. 17-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń qorıqlanıwın shólkemlestiriw Mámleketlik qorıqxanalar, kompleksli (landshaft) buyırtpa qorıqxanalar, tábiyat baǵları hám mámleketlik biosfera rezervatların qorıqlaw qorıqlaw xızmetkerleri tárepinen ámelge asırıladı hámde usı qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar haqqındaǵı rejeler menen retlestiriledi. Qorıqlaw xızmetkerleri mámleketlik qorıqxanalar, kompleksli (landshaft) buyırtpa qorıqxanalar, tábiyat baǵları, mámleketlik biosfera rezervatları shtatında turadı hámde ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw mámleketlik inspektorlarınıń barlıq huqıqları hám jeńilliklerinen paydalanadı. Milliy baǵlardı qorıqlaw bunday baǵlar haqqındaǵı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastıyıqlanatuǵın rejelerde belgilengen tártipte támiyinlenedi. Mámleketlik buyırtpa qorıqxanalar hám tábiyǵıy pitomniklerdi qorıqlaw bunday qorıqxana hám pitomnikler qaysı yuridikalıq shaxslardıń jer uchastkalarında jaylasqan bolsa, usı yuridikalıq shaxslar tárepinen ámelge asırıladı. Mámleketlik tábiyat esteliklerin qorıqlaw bunday estelikler qaysı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkalarında jaylasqan bolsa, usı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen ámelge asırıladı. Eger mámleketlik buyırtpa qorıqxanaları hám mámleketlik tábiyat estelikleri yuridikalıq hámde fizikalıq shaxslarǵa berilmegen jer uchastkalarında jaylasqan bolsa, olardıń qorıqlanıwın támiyinlew jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları hám arnawlı wákillikli mámleketlik uyımlarǵa júklenedi. Suw qorǵaw zonaları, jaǵa boyı aymaqları hám jer ústi hámde jer astı suwlarınıń payda bolıwı zonaların qorıqlaw olar qaysı awıl hám suw xojalıǵı uyımları, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkalarında dúzilgen bolsa, usı awıl hám suw xojalıǵı uyımları, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen ámelge asırıladı. Suw obektleriniń sanitariyalıq qorǵaw zonaları ishki isler uyımları tárepinen qorıqlanadı. Kurortlıq tábiyǵıy aymaqlardı hám rekreaciya zonaların qorıqlaw jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen támiyinlenedi. Ayırım tábiyǵıy resurslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlar toǵay qorıqshıları hám ańshılıq xojalıqlarınıń egerlik xızmeti tárepinen qorıqlanadı. Balıq xojalıǵı zonaların qorıqlaw balıqshılıq penen shuǵıllanıwshı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar hámde ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımları tárepinen támiyinlenedi. Jeke buyırtpa qorıqxanaları hám tábiyǵıy pitomniklerdi qorıqlaw olar qaysı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń biyliginde bolsa, usı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen támiyinlenedi. Qorıqlaw zonaları mámleketlik qorıqxanalar, buyırtpa qorıqxanalar hám mámleketlik tábiyat esteliklerin qorǵaw qaysı mámleketlik uyımlar, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa júklengen bolsa, usı mámleketlik uyımlar, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen qorıqlanadı. (QR JK 02.03.2015-j. 28/III-sanlı Qararına tiykar 17-statya jańa redakciyada bayan etilgen)

III-bap. MÁMLEKETLIK QORÍQXANALAR

18-statya. Mámleketlik qorıqxanalardı dúziw Tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi qorǵawdıń qatań rejimine iye bolǵan, tipli ekologiyalıq sistemalar, ósimlikler hám haywanlardıń genofondın saqlap qalıw hám úyreniw ushın arnalǵan, ulıwma mámleketlik áhmiyetke iye qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar mámleketlik qorıqxanalar bolıp esaplanadı. Mámleketlik qorıqxanalar arnawlı wákillikli mámleketlik uyımnıń usınısı boyınsha Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı menen mámleketlik tábiyattı qorǵaw ilimiy-izertlew mákemesi túrinde shólkemlestiriledi. Mámleketlik qorıqxanalar bunday qorıqxanalar haqqındaǵı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastıyıqlanatuǵın reje tiykarında jumıs alıp baradı. 19-statya. Mámleketlik qorıqxanalardıń rejimi Mámleketlik qorıqxanalardıń aymaǵında hár qanday jumıs qadaǵan etiledi, ilimiy-izertlew jumısı hám qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń monitoringin júrgiziw buǵan kirmeydi. Mámleketlik qorıqxanalarda órtke qarsı ilajlar ótkeriliwine jol qoyıladı. Mámleketlik qorıqxanalar aymaǵında hám olardıń qorıqlanatuǵın zonalarında tiri organizmlerdiń jańa hám jas túrlerin ıqlımlastırıw maqsetinde jaylastırıw qadaǵan etiledi. Mámleketlik qorıqxanalardıń yamasa olar qaysı mámleketlik uyımlardıń biyliginde bolsa, usı mámleketlik uyımlardıń xızmetkeri bolıp esaplanbaytuǵın puqaralardıń mámleketlik qorıqxanalar aymaǵında bolıwına olarda usı uyımlar yamasa mámleketlik qorıqxana hákimshiligi bergen ruxsatnama bolǵan jaǵdayda jol qoyıladı. 20-statya. Mámleketlik qorıqxanalardaǵı ilimiy-izertlew jumısı Mámleketlik qorıqxanalarda ilimiy-izertlewler bunday qorıqxana-lardıń shtatındaǵı ilimiy xızmetkerler tárepinen ótkeriledi. Shártnama tiykarında basqa ilimiy shólkemler hám qániygeler tartılıwı múmkin. Mámleketlik qorıqxanalarda ilimpazlar keńesleri (ilimiy keńesler) dúziledi. Mámleketlik qorıqxanalarda qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń monitoringi júrgiziliwi shárt. Mámleketlik qorıqxanalardaǵı ilimiy-izertlew jumısı nátiyjeleri, eger olar Ózbekstan Respublikası Mámleketlik byudjetiniń hám Ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw qorınıń qarjıları esabınan alınǵan bolsa, mámleketlik múlk bolıp esaplanadı. Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qarjıları esabınan alınǵan ilimiy-izertlew jumısı nátiyjelerine bolǵan menshik huqıqı mámleketlik qorıqxanalar menen usı shaxslar arasında dúzilgen shártnama menen belgilenedi. Mámleketlik qorıqxanalar ilimiy-izertlew jumısı nátiyjelerinen biypul paydalanadı. Mámleketlik qorıqxanalardıń tábiyǵıy obektleri hám kompleksleriniń jaǵdayı haqqındaǵı ilimiy málimleme járiyalanıwı kerek. Mámleketlik qorıqxanalar óz basılımlarına iye bolıwı múmkin. Mámleketlik qorıqxanalardıń ilimiy qorları múddetsiz saqlanıwı tiyis. Mámleketlik qorıqxanalardıń ilimiy izertlewlerin muwapıqlastırıp barıwdı Ózbekstan Respublikası Ilimler Akademiyasınıń Qaraqalpaqstan bólimi ámelge asıradı.

IV-bap. KOMPLEKSLI (LANDShAFTLÍ) BUYÍRTPA QORÍQXANALAR

21-statya. Kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanaların dúziw Ayrıqsha ekologiyalıq bahaǵa iye bolǵan tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi haqıyqıy halatında saqlaw ushın arnalǵan qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanalar bolıp esaplanadı. Kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanalar arnawlı wákillikli mámleketlik uyımnıń usınısı boyınsha Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı menen mámleketlik tábiyattı qorǵaw mákemeleri túrinde dúziledi. Kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanalar bunday qorıqxanalar haqqındaǵı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastıyıqlanatuǵın reje tiykarında jumıs alıp baradı. 22-statya. Kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanalardıń rejimi Kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanalar aymaǵında hár qanday jumıs qadaǵan etiledi, ilimiy-izertlew, rekreaciya jumısı, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń monitoringin júrgiziw, sonday-aq, shóp orıw, sharwa malların baǵıw, jabayı ósimliklerdi azıq-awqatlıq maqsetler ushın, kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanaları xızmetkerleriniń hám usı qorıqxanalardıń qorıqlanatuǵın zonalarında jasawshı puqaralardıń óz mútájlikleri ushın jabayı halda ósetuǵın ósimliklerdiń dárilik hám texnikalıq shiyki zatın tayarlaw (jıynaw) buǵan kirmeydi.

V-bap. TÁBIYaT BAǴLARÍ

23-statya. Tábiyat baǵların dúziw Ayrıqsha ekologiyalıq, mádeniy hám estetikalıq qunǵa iye bolǵan tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi tábiyattı qorǵaw baǵdarındaǵı, rekreaciya, ilimiy hám mádeniy maqsetlerde saqlap qalıw hám olardan paydalanıw ushın arnalǵan qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar tábiyat baǵları bolıp esaplanadı. Tábiyat baǵları arnawlı wákillikli mámleketlik uyımnıń usınısına muwapıq, tiyislisinshe, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti yamasa Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi qararları menen mámleketlik tábiyattı qorǵaw mákemesi túrinde dúziletuǵın milliy tábiyat baǵları hám jergilikli áhmiyetke iye tábiyat baǵlarına bólinedi. Tábiyat baǵları bunday baǵlar haqqındaǵı, olar qaysı mámleketlik uyımlardıń biyliginde bolsa, usı mámleketlik uyımlar tárepinen tastıyıqlanatuǵın rejeler tiykarında jumıs alıp baradı. 24-statya. Tábiyat baǵlarınıń aymaqları Tábiyat baǵlarınıń aymaǵı tábiyat baǵlarına paydalanıwǵa berip qoyılatuǵın jer uchastkalarında, sonday-aq, basqa yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń tábiyat baǵları shegaraları sheklerindegi jer maydanlarında jaylasadı. Tábiyat baǵları dúzilip atırǵanda olardıń aymaǵı zonalarǵa bólinedi. Tábiyat baǵlarınıń aymaǵında qorıqxanaǵa aylandırılǵan zonalar, rekreaciya, xojalıq maqsetinde hám basqa tárizde paydalanıw zonaları ajıratıp qoyıladı. Xalıqtı salamatlandırıw ushın sharayat bolǵan jaǵdayda tábiyat baǵlarında kurort tábiyǵıy aymaqlar ushın názerde tutılǵan rejimli kurort zonaları ajıratıp qoyıladı. Tábiyat baǵları zonalarınıń ólshemleri hám shegaraların ózgertiw, olar qaysı mámleketlik uyımlardıń biyliginde bolsa, usı uyımlar tárepinen, mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanı, juwmaqtı esapqa alǵan halda ámelge asırıladı. 25-statya. Tábiyat baǵlarınıń rejimi Tábiyat baǵları aymaǵında zonalarǵa bóliniwine muwapıq differenciyalastırılǵan rejim ornatıladı. Tábiyat baǵlarınıń qorıqxanaǵa aylandırılǵan zonalarında mámleketlik qorıqxanalar ushın názerde tutılǵan rejim ornatıladı. Tábiyat baǵlarınıń rekreaciya zonaları tábiyǵıy obektler hám komplekslerdiń jaǵdayına qaray hár qıylı rejimli uchastkalarǵa bóliniwi múmkin. Tábiyat baǵlarınıń xojalıq maqsetinde hám basqa tárizde paydalanıw zonalarında xalıqtıń jasawına, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń tábiyǵıy obektler hám komplekslerge zıyan keltirmeytuǵın jumısına jol qoyıladı. Hár bir zonanıń rejimi tábiyat baǵları haqqındaǵı rejelerde belgilenedi. Tábiyat baǵlarınıń aymaǵında tómendegiler qadaǵan etiledi: terek hám putalardı kesiw (kútim ushın hám sanitariyalıq maqsettegi kesiw buǵan kirmeydi); gidrologiyalıq hám gidrogeologiyalıq rejimdi ózgertetuǵın háreketler; topıraq eroziyasın, ósimlik hám haywanat dúnyasınıń degradaciyasın keltirip shıǵarıwshı háreketler; tábiyat baǵlarınıń jumısı menen baylanıslı bolmaǵan jol hám injenerlik-telekommunikaciyalıq jumıslardı ámelge asırıw; shıǵındılardı saqlaw hám kómiw, aqaba suwlardı aǵızıw; tiri organizmlerdiń jańa hám jas túrlerin ıqlımlastırıw maqsetinde jaylastırıw. Tábiyat baǵlarında tábiyǵıy obektler hám komplekslerge zıyan keltiriwi múmkin bolǵan jumıstıń basqa túrleride shekleniwi yamasa qadaǵan etiliwi múmkin. Tábiyat baǵlarınıń jumıs alıp barıwı ushın jollar, basqa da kommunikaciyalar hám qurılmalardıń qurılıwı zárúr bolǵan jaǵdaylarda buzılǵan jerlerdi rekultivaciyalaw, tábiyattı qorǵaw baǵdarındaǵı barlıq ilajlardı ámelge asırıw minnetli túrde názerde tutıladı.

VI-bap. MÁMLEKETLIK TÁBIYaT ESTELIKLERI

26-statya. Mámleketlik tábiyat estelikleriniń túrleri Siyrek ushırasatuǵın, ornın toltırıp bolmaytuǵın, ekologiyalıq, ilimiy, mádeniy hám estetikalıq jaqtan bahalı tábiyǵıy obektleri bar qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar mámleketlik tábiyat estelikleri bolıp esaplanadı. Mámleketlik tábiyat estelikleri tómendegi túrlerge bólinedi; tábiyǵıy suw obektlerin saqlap qalıw ushın arnalǵan gidrologiyalıq (batpaqlıq, kól, dárya hám basqa) estelikler; ayırım ósimliklerdi saqlap qalıw ushın arnalǵan botanikalıq estelikler; tábiyat jaratqan relef formaların saqlap qalıw ushın arnalǵan geomorfologiyalıq estelikler; qazılma obektlerdi saqlap qalıw ushın arnalǵan paleontologiyalıq estelikler; geologiyalıq hám mineralogiyalıq dúzilmelerdi saqlap qalıw ushın arnalǵan geologiyalıq hám mineralogiyalıq estelikler. 27-statya. Tábiyǵıy obektlerdi mámleketlik tábiyat estelikleri dep járiyalaw Tábiyǵıy obektler arnawlı wákillikli mámleketlik uyımnıń usınısı, sonday-aq, yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxslardıń ótinishi boyınsha jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń sheshimleri menen mámleketlik tábiyat estelikleri dep járiyalanadı. Tábiyǵıy obektlerdi olar jaylasqan jer uchastkaların alıp qoymaǵan halda mámleketlik tábiyat estelikleri dep járiyalawǵa jol qoyıladı. 28-statya. Mámleketlik tábiyat estelikleriniń rejimi Mámleketlik tábiyat estelikleri aymaǵında olardıń saqlanıwına qáwip salatuǵın hár qanday jumıs qadaǵan etiledi. Mámleketlik tábiyat estelikleri qaysı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkalarında jaylasqan bolsa, usı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa bunday esteliklerdiń rejimin támiyinlew minnetlemeleri júklenedi. Diniy maqsetlerde paydalanılatuǵın mámleketlik tábiyat estelikleri diniy shólkemlerge yamasa fizikalıq shaxslarǵa bunday esteliklerdi abadanlastırıw hám saqlaw jumısların ámelge asırıw shárti menen paydalanıwǵa yamasa ijaraǵa beriliwi múmkin.

VII-bap. AYÍRÍM TÁBIYǴÍY OBEKTLER HÁM KOMPLEKSLERDI SAQLAP QALÍW, ÓRShITIP KÓBEYTIW HÁM TIKLEW UShÍN ARNALǴAN AYMAQLAR

29-statya. Ayırım tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám tiklew ushın arnalǵan aymaqlardıń túrleri Ayırım tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám tiklew ushın arnalǵan aymaqlar buyırtpa qorıqxanalar, tábiyǵıy pitomnikler hám balıq xojalıǵı zonaları sıpatında dúziledi. 30-statya. Buyırtpa qorıqxanalar Ayırım tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám sanın tiklew ushın arnalǵan qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar buyırtpa qorıqxanaları bolıp esaplanadı. Buyırtpa qorıqxanalar tómendegi túrlerge bólinedi: ósimlikler hám haywanlardıń bahalı, siyrek ushırasatuǵın hám joǵalıp ketiw qáwpi astında turǵan túrlerin, tiri organizmlerdiń kóship ótiw jolların saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám sanın tiklew ushın arnalǵan biologiyalıq (botanikalıq, zoologiyalıq) buyırtpa qorıqxanalar; ayırım qazılma obektler hám olardıń komplekslerin saqlap qalıw ushın arnalǵan paleontologiyalıq buyırtpa qorıqxanalar; bahalı suw obektlerin saqlap qalıw ushın arnalǵan gidrologiyalıq (batpaqlıq, kól, dárya) buyırtpa qorıqxanaları; siyrek ushırasatuǵın geologiyalıq hám mineralogiyalıq dúzilmelerdi saqlap qalıw ushın arnalǵan geologiyalıq hám mineralogiyalıq buyırtpa qorıqxanalar. Buyırtpa qorıqxanalar ulıwma mámleketlik yamasa jergilikli áhmiyetke iye bolıwı múmkin. 31-statya. Buyırtpa qorıqxanalardı shólkemlestiriw Ulıwma mámleketlik áhmiyetke iye bolǵan buyırtpa qorıqxanalar arnawlı wákillikli mámleketlik uyımnıń usınısı, sonday-aq, yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxslardıń ótinishine muwapıq, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı menen dúziledi. Jergilikli áhmiyetke iye bolǵan buyırtpa qorıqxanalar arnawlı wákillikli mámleketlik uyımnıń usınısı, sonday-aq, yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxslardıń ótinishine muwapıq, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi sheshimi menen dúziledi. Buyırtpa qorıqxanalar jumıs múddetleri kórsetilmegen halda (múddetsiz) yamasa keminde on jıl múddetke dúziledi. Buyırtpa qorıqxanalar mámleketke qaraslı yamasa jeke menshik bolıwı, yuridikalıq shaxs dúzilgen yamasa dúzilmegen halda bolıwı múmkin. Jeke menshik buyırtpa qorıqxanaların hám yuridikalıq shaxs dúzgen haldaǵı mámleketlik buyırtpa qorıqxanalardı dúziw ushın jer uchastkaları hám ayırım tábiyǵıy obektler belgilengen tártipte beriledi. 32-statya. Buyırtpa qorıqxanalardıń rejimi Buyırtpa qorıqxanalardıń aymaǵında, kompleksli (landshaftlı) buyırtpa qorıqxanalardı esapqa almaǵanda, ayırım tábiyǵıy obektler hám komplekslerge zıyan keltiriwi múmkin bolǵan hár qanday jumıs turaqlı túrde yamasa waqıtsha sheklenedi yaki toqtatıladı. Yuridikalıq shaxs dúzilmegen haldaǵı mámleketlik buyırtpa qorıqxanaları jaylasqan aymaqlar jer iyeleriniń, jerden paydalanıwshılardıń, sonday-aq, jer uchastkaları ijarashıları hám menshik iyeleriniń xojalıq maqsetindegi paydalanıwınan alıp qoyılmaydı. Usı buyırtpa qorıqxanalar qaysı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkalarında hám (yamasa) akvatoriya uchastkalarında dúzilgen bolsa, usı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar buyırtpa qorıqxanalarınıń belgilengen rejimine boysınıwı shárt. Hár bir buyırtpa qorıqxana rejiminiń ózgeshelikleri, usı buyırtpa qorıqxana qaysı mámleketlik uyımlar, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar biyliginde bolsa, usı mámleketlik uyımlar, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen tastıyıqlanatuǵın rejede belgilenedi. 33-statya. Tábiyǵıy pitomnikler Ósimlikler hám haywanlardıń ayırım túrlerine zárúr sharayat jaratıw jolı menen olardı saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám tiklew ushın arnalǵan, qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar tábiyǵıy pitomnikler bolıp esaplanadı. Tábiyǵıy pitomnikler yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxslardıń ótinishine muwapıq, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń sheshimi menen dúziledi. Tábiyǵıy pitomnikler mámleketke qaraslı yamasa jeke menshik, yuridikalıq shaxs dúzilgen halda yamasa yuridikalıq shaxs dúzilmegen halda bolıwı múmkin. Jeke menshik tábiyǵıy pitomniklerdi hám yuridikalıq shaxs dúzilgen haldaǵı mámleketlik tábiyǵıy pitomniklerdi dúziw ushın jer uchastkaları hám ayırım tábiyǵıy obektler belgilengen tártipte beriledi. Tábiyǵıy pitomnik qaysı ósimlikler hám haywanlar ushın arnalǵan bolsa, usı pitomniktiń aymaǵında usı ósimlikler hám haywanlardıń saqlap qalınıwı, órshitip kóbeytiliwi hám tikleniwine qáwip tuwdıratuǵın hár qanday jumıs qadaǵan etiledi. 34-statya. Balıq xojalıǵı zonaları Suw obektlerin yamasa olardıń bóleklerin óz ishine alatuǵın, siyrek ushırasatuǵın hám joǵalıp ketiw qáwpi astında turǵan balıqlar hám basqa da suw organizmleri túrlerin saqlap qalıw, órshitip kóbeytiw hám tiklew ushın, sonday aq balıq xojalıǵı zárúrlikleri ushın paydalanılatuǵın, qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar balıq xojalıǵı zonaları esaplanadı. Balıq xojalıǵı zonaları ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, awıl hám suw xojalıǵı uyımlarınıń usınısına muwapıq Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı menen dúziledi. Balıq xojalıǵı zonalarında balıqlar hám basqa da suw organizmleriniń saqlap qalınıwı, órshitip kóbeytiliwi hám tikleniwine qáwip salatuǵın hár qanday jumıs qadaǵan etiledi.

VIII-bap. QORǴALATUǴÍN LANDShAFTLAR

35-statya. Qorǵalatuǵın landshaftlardıń túrleri Kurortlıq tábiyǵıy aymaqlar, rekreaciya zonaları, suwdı qorǵaw zonaları, jaǵa boyı aymaqları, suw obektleriniń sanitariyalıq qorǵaw zonaları, jer ústi hám jer astı suwlarınıń payda bolıw zonaları qorǵalatuǵın landshaftlar qatarına kiredi. 36-statya. Kurortlıq tábiyǵıy aymaqlar Emlew hám sawallandırıw qásiyetlerine, mineral dereklerge, shıpalı balshıq qatlamlarına, qolay ıqlım hám basqa da sharayatlarǵa iye, qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar kurort tábiyǵıy aymaqları bolıp esaplanadı. Kurortlıq tábiyǵıy aymaqları ulıwma mámleketlik hám jergilikli áhmiyetke iye bolıwı múmkin. Ulıwma mámleketlik áhmiyetke iye kurortlıq tábiyǵıy aymaqlar Ózbekstan Kásiplik awqamları Federaciyası Keńesi hám Ózbekstan Respublikası Densawlıqtı saqlaw ministrliginiń birgeliktegi usınısına muwapıq Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı menen dúziledi. Jergilikli áhmiyetke iye kurortlıq tábiyǵıy aymaqlar Ózbekstan kásiplik awqamları Federaciyası Keńesi hám Ózbekstan Respublikası Densawlıqtı saqlaw ministrliginiń birgeliktegi usınısına muwapıq, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń sheshimi menen dúziledi. 37-statya. Kurortlıq tábiyǵıy aymaqlardıń rejimi Kurortlıq tábiyǵıy aymaqlar úsh zonaǵa bólinedi. Birinshi zonaǵa emlew qásiyetine iye derekler, shıpalı balshıq qatlamları bar aymaqlar kiredi. Bunday zonada hár qanday jumıs qadaǵan etiledi, emlew qásiyetlerine iye derekler hám balshıq penen emlew boyınsha emlewxanalardı abadanlastırıw ushın zárúr qurılmalar qurıw buǵan kirmeydi. Ekinshi zonaǵa sanatoriylar, pancionatlar hám dem alıw úyleriniń aymaqları kiredi. Bul zonada emlew hám dem alıwdı shólkemlestiriw ushın zárúr bolǵan jumıstı esapqa almaǵanda hár qanday jumıs, sonday-aq, bul aymaqta waqıtsha jasaytuǵın medicina xızmetkerleri hám xızmet kórsetiwshi xızmetkerlerden basqa xalıqtıń jasawı qadaǵan etiledi. Yshinshi zonaǵa sanatoriylar, pancionatlar hám dem alıw úylerine tutas aymaqlar kiredi. Bul zonada emlew dereklerine, shıpalı balshıq qatlamlarına zıyan keltirmeytuǵın hám dem alıw jáne emleniw sharayatların tómenlestirmeytuǵın sheklengen xojalıq jumısın júrgiziwge ruxsat etiledi. Kurortlıq tábiyǵıy aymaqlarda tómendegiler qadaǵan etiledi: paydalı qazılmalardı qazıp alıw, (mineral suwlar hám shıpalı balshıq qazıp alıw buǵan kirmeydi); ximiyalıq, cellyuloza-qaǵaz hám metallurgiya sanaatı kárxanalarınıń jumısı; terek hám putalardı kesiw (kútim beriw hám sanitariyalıq maqsettegi kesiw buǵan kirmeydi); záhárli ximiyalıq zatlardı qollanıw; haram ólgen sharwa malları kómiletuǵın orınlardı payda etiw; záhárli ximiyalıq zatlar hám mineral tóginler saqlaǵıshların qurıw; shıǵındılardı saqlaw hám kómiw; jergilikli gidrologiyalıq rejimdi ózgertiw. 38-statya. Rekreaciya zonaları Turizm hám xalıqtıń kópshilik dem alıwın shólkemlestiriw ushın qolay geografiyalıq hám ıqlım sharayatlarına iye qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar rekreaciya zonaları bolıp esaplanadı. Rekreaciya zonaları Ózbekstan Respublikası Turizmdi rawajlandırıw mámleketliik komiteti, Ózbekstan Kásiplik awqamları Federaciyası Keńesi hám Ózbekstan Respublikası Densawlıqtı saqlaw ministrliginiń birgeliktegi usınısına muwapıq, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń sheshimi menen dúziledi. (QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen) Mámleketlik toǵay fondı uchastkalarındaǵı rekreaciya zonaları Ózbekstan Respublikası Toǵay xojalıǵı mámleketlik komitetiniń usınısına muwapıq Ózbekstan Respublikası Turizmdi rawajlandırıw mámleketlik komiteti, Ózbekstan Kásiplik awqamları Federaciyası Keńesi hám Ózbekstan Respublikası Densawlıqtı saqlaw ministrligi menen kelisilgen xalda jergilikli mámleketlik hákimiyatı uyımlarınıń qararları menen shólkemlestiriledi. (QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen) 39-statya. Rekreaciya zonalarınıń rejimi Rekreaciya zonaları tábiyǵıy obektler hám komplekslerdiń jaǵdayına qaray hár qıylı rejimge iye uchastkalarǵa bóliniwi múmkin. Rekreaciya zonalarında tómendegiler qadaǵan etiledi: ximiya, cellyuloza-qaǵaz hám metallurgiya sanaatı kárxanalarınıń jumısı; terek hám putalardı kesiw (kútim beriw hám sanitariyalıq maqsettegi kesiw buǵan kirmeydi); záhárli ximiyalıq zatlardı qollanıw; haram ólgen sharwa malları kómiletuǵın orınlardı payda etiw; shıǵındılardı saqlaw hám kómiw; jergilikli gidrologiyalıq rejimdi ózgertiw. 40-statya. Suwdı qorǵaw zonaları, jaǵa boyı aymaqları, suw obektleriniń sanitariyalıq qorǵalıwı zonaları hám jer ústi jáne jer astı suwlarınıń payda bolıw zonaları Dáryalardıń, kóllerdiń, suw háwizleriniń, kanallardıń, kollektorlar hám basqa da suw obektleriniń ózenlerine tutas qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar suwdı qorǵaw zonaları bolıp esaplanadı. Bul zonalar pataslanıw, bılǵanıw, sayızlanıwdıń hám suw obektleri topıraq eroziyası ónimleri bolǵan shógindiler menen tolıp qalıwınıń aldın alıw maqsetinde, sonday-aq, eń qolaylı suw rejimin saqlap turıw ushın dúziledi. Qatań rejimge tiykarlanǵan suwdı qorǵaw zonaları sheklerindegi qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar jaǵa boyı aymaqları bolıp esaplanadı. Ishimlik, turmıs hám emlew-sawallandırıw zárúrlikleri ushın paydalanılatuǵın suw obektlerine tutas, qatań rejim tiykarındaǵı qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar, suw obektleriniń sanitariyalıq qorǵalıw zonaları bolıp esaplanadı. Dáryalardıń oypatlıqlarında, jayılma konuslarda, taw janbawırlarınıń eteklerinde dúziletuǵın qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar, jer ústi hám jer astı suwlarınıń payda bolıw zonaları bolıp esaplanadı. Suwdı qorǵaw zonaları, jaǵa boyı aymaqları, suw obektleriniń sanitariyalıq qorǵalıw zonaları hám jer ústi jáne jer astı suwlarınıń payda bolıw zonaları, tiyislisinshe, ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, awıl hám suw xojalıǵı, sanitariyalıq baqlaw uyımlarınıń, geologiyalıq shólkemlerdiń usınısına muwapıq, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń hám Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń sheshimleri menen dúziledi. 41-statya. Suwdı qorǵaw zonalarınıń, jaǵa boyı aymaqlarınıń, suw obektleri sanitariyalıq qorǵalıwı zonalarınıń hám jer ústi jáne jer astı suwları payda bolıw zonalarınıń rejimi Suwdı qorǵaw zonaları sheklerinde sheklengen xojalıq jumısın júrgiziwge jol qoyıladı. Bunday zonalarda tómendegiler qadaǵan etiledi: terek hám putalardı kesiw (kútim beriw hám sanitariyalıq maqsettegi kesiw buǵan kirmeydi); záhárli ximiyalıq zatlardı qollanıw; záhárli ximiyalıq zatlar hám mineral tóginlerdi saqlaǵıshlardı qurıw; haram ólgen sharwa malları kómiletuǵın orınlardı payda etiw; shıǵındılardı saqlaw hám kómiw; kanalizaciya-tazalaw qurılmaları hám aqaba suwlar toplanatuǵın qurılmalardı qurıw; sharwashılıq hám qusshılıq komplekslerdi jaylastırıw, sonday-aq, suwǵarıw ushın «sherbet» (suyıq góń) paydalanıw; avtomobil transportın qoyıp turıw, olarǵa janılǵı quyıw, olardı juwıw hám ońlaw orınların shólkemlestiriw; neft ónimleri saqlaǵıshların payda etiw; zıǵır, kenep hám teri juwıw. Jaǵa boyı aymaqlarında usı statyanıń birinshi bóliminde názerde tutılǵan sheklewler hám qadaǵan etiwlerden tısqarı tómendegiler qadaǵan etiledi: mineral hám organikalıq tóginlerdi qollanıw; sharwa malların otlatıw; suw xojalıǵı obektlerin qurıwdan tısqarı qurılıstıń hár qanday túri; belgilenbegen orınlarda qayıqlar baylap qoyılatuǵın orınlardı payda etiw. Suw obektleriniń sanitariyalıq qorǵaw zonaları hár qıylı rejimli qorǵalıw aymaqlarına bólinedi. Dárya ańǵarların ózgertiw, paydalı qazılmalar qazıp alıw hám suw obektleri jaǵdayına tásir etetuǵın basqa da jumıslardı orınlawǵa tek ǵana ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, awıl hám suw xojalıǵı uyımlarınıń, sonday-aq, geologiya shólkemleriniń ruxsatnaması menen jol qoyıladı. Elatlı punktler aymaǵında xojalıqlar aralıq jer dúziw hám jobalastırıw ótkerilip atırǵanda, suwdı qorǵaw zonalarınıń, jaǵa boyı aymaqlarınıń hám suw obektleri sanitariyalıq qorǵalıwı zonalarınıń shegaraların ózgertiw ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, awıl hám suw xojalıǵı uyımları hám sanitariyalıq baqlaw uyımları menen kelisip alınıwı shárt. Suwdı qorǵaw zonaları hám jaǵa boyı aymaqları rejimi jer ústi hám jer astı suwlarınıń payda bolıw zonalarına da qollanıladı. Suwdı qorǵaw zonaları, jaǵa boyı aymaqları, suw obektleriniń sanitariyalıq qorǵaw zonaları hám jer ústi jáne jer astı suwlarınıń payda bolıw zonaların qorǵaw hám olardan paydalanıw tártibi jáne shártleri Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen belgilenedi.

IX-bap. AYÍRÍM TÁBIYǴÍY RESURSLARDÍ BASQARÍW UShÍN ARNALǴAN AYMAQLAR

42-statya. Ayırım tábiyǵıy resurslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlardıń túrleri Toǵay qorınıń eroziyaǵa qarsı payda etilgen toǵayları, qalalıq toǵaylar, qalalardıń, basqa da elatlı punktler hám sanaat oraylarınıń jasıl aymaqları átirapındaǵı toǵaylar, ayrıqsha bahalı toǵaylar, jańǵaqzarlar, miyweli tereklikler, ilimiy yamasa tariyxıy áhmiyetke iye toǵaylar iyelegen jerler, sonday-aq, ańshılıq xojalıqlarınıń ósimlik hám haywanat dúnyasınan aqılǵa uǵras paydalanıw ushın arnalǵan jer uchastkaları ayırım tábiyǵıy resurslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlar qatarına kiredi. 43-statya. Ayırım tábiyǵıy resruslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlardıń rejimi Ayırım tábiyǵıy resurslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlarda tiri organizmlerdiń jańa hám jas túrlerin ıqlımlastırıw maqsetinde jaylastırıw hám ósimlik jáne haywanat dúnyasına zıyan keltiriwi múmkin bolǵan basqa da jumıs qadaǵan etiledi. Ayırım tábiyǵıy resurslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlarda ósimlik hám haywanat dúnyasınan nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte paydalanıwǵa jol qoyıladı.

X-bap. MÁMLEKETLIK BIOSFERA REZERVATLARÍ, MILLIY BAǴLAR HÁM MÁMLEKETLER ARALÍQ QORǴALATUǴÍN TÁBIYǴÍY AYMAQLAR

44-statya. Mámleketlik biosfera rezervatları Aymaqlardı turaqlı ekonomikalıq hám sociallıq rawajlandırıw maqsetinde mámleketlik biosfera rezervatları-biologiyalıq ráń-báreńlikti saqlaw, tábiyǵıy obektler hám komplekslerden aqılǵa uǵras paydalanıw ushın mólsherlengen, qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar dúziliwi múmkin. Mámleketlik biosfera rezervatları xalıq aralıq biosfera rezervatları tarmaǵına qosılıwı hám qorshaǵan tábiyǵıy ortalıqtıń global monitoringinde qatnasıwı múmkin. Mámleketlik biosfera rezervatları Ózbekistan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı menen shólkemlestiriledi. Mámleketlik biosfera rezervatlarınıń aymaqları mámleketlik biosfera rezervatlarına paydalanıwǵa beriletuǵın jer uchastkalarında, sonday-aq, basqada yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń mámleketlik biosfera rezervatları shegaraları sheńberinde jer uchastkalarında jaylasadı. Mámleketlik biosfera rezervatları aymaǵında tómendegiler ajıratıp qoyıladı: tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi óziniń negizgi jaǵdayında saqlap qalıw ushın arnalǵan, mámleketlik qorıqxanalar ushın názerde tutılǵan rejimli qorıqxanaǵa aylandırılǵan zona; tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi saqlap qalıw, tákirarlap kóbeytiw hám tiklew ushın arnalǵan, qorıqxanaǵa aylandırılǵan zonaǵa unamsız tásir etiwi múmkin bolǵan hár qanday jumıs qadaǵan etiletuǵın aralıq zona; mámleketlik biosfera rezervatlarınıń tábiyǵıy obektleri hám komplekslerine zıyan keltirmeytuǵın xojalıq maqsetindegi hám basqa da tárizdegi jumıstı ámelge asırıw ushın mólsherlengen zona. Mámleketlik biosfera rezervatlarınıń rejimi bunday rezervatlar haqqındaǵı, Ózbekistan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastıyıqlanatuǵın rejeler menen belgilenedi. 45-statya. Milliy baǵlar Ayrıqsha ekologiyalıq, ilimiy, mádeniy hám estetikalıq áhmiyetke iye bolǵan, ósimliklerdiń siyrek ushırasatuǵın hám bahalı, sonıń ishinde dekorativ túrlerin saqlap qalıw, tákirarlap kóbeytiw hám tábiyattı qorǵaw, rekreaciya, ilimiy hám mádeniy maqsetlerde aqılǵa uǵras paydalanıwǵa arnalǵan qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar milliy baǵlar bolıp tabıladı. Milliy baǵlar jer uchastkalarında ósimlik dúnyasın qayta tiklew hám tákirarlap kóbeytiw, sonıń ishinde kompleksli agrotexnikalıq ilajlar ótkeriw jolı menen dúziliwi múmkin. Milliy baǵ aymaǵında qonıs tapqan haywanat dúnyası usı aymaqtıń ekologiyalıq sistemasınıń quramalı bólegi bolıp tabıladı. Milliy baǵlar Ózbekistan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı menen shólkemlestiriledi. Milliy baǵlardı basqarıw Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen shólkemlestiriletuǵın direkciya tárepinen ámelge asırıladı. Milliy baǵlar bunday baǵlar haqqındaǵı, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastıyıqlanatuǵın rejeler tiykarında jumıs alıp baradı. Jer uchastkaları nızam hújjetlerinde belgilenetuǵın tártipte barlıq tábiyǵıy resursları menen birge xojalıq paydalanıwınan alıp qoyıladı hám milliy baǵlarǵa turaqlı paydalanıw ushın beriledi. Milliy baǵdıń ósimlik hám haywanat dúnyası saqlap qalınıwın támiyinlew ushın oǵan tutas aymaqlarda milliy baǵ haqqındaǵı rejege muwapıq qorıqlanatuǵın zonalar dúziliwi múmkin. Milliy baǵlar haqqındaǵı rejege muwapıq, milliy baǵlar aymaǵında olardan maqsetli paydalanıwǵa qayshı bolatuǵın hám ósimlik obektleriniń saqlanıwı, kóbeytiliwi hám tikleniwine qáwip salıwshı hár qanday jumıs qadaǵan etiledi. Milliy baǵlar aymaqları funkcional zonalarǵa ajıratılıwı múmkin. 46-statya. Mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar Eki hám onnan artıq mámleket aymaǵında jaylasqan qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar bolıp esaplanadı. Mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar Ózbekistan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamaları tiykarında shólkemlestiriliwi múmkin. Mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar rejimi Ózbekistan Respublikasınıń nızam aktlerine hám xalıq aralıq shártnamalarǵa muwapıq belgilenedi.

XI-bap. JUWMAQLAWShÍ REJELER

47-statya. Qorıqlanatuǵın zonalar Mámleketlik qorıqxanalar, kompleksli (landshaft) buyırtpa qorıqxanalar, buyırtpa qorıqxanalar hám mámleketlik tábiyat estelikleri, milliy baǵlar menen shegaralas aymaqlar qorıqlanatuǵın zonalar bolıp tabıladı. Qorıqlanatuǵın zonalarda usı qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa unamsız tásirdiń aldın alıw maqsetinde xojalıq jumısı hám basqa da jumıs sheklenedi yamasa qadaǵan etiledi. Qorıqlanatuǵın zonalardıń ólshemleri hám rejimi, sonday-aq, jer uchastkaların saqlaw wazıypası qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı shólkemlestiriw menen bir waqıtta belgilenedi. Mámleketlik qorıqxananıń qorıqlanatuǵın zonasınıń bir bólegi ekologiyalıq turizmdi shólkemlestiriw, usı aymaq ushın tán bolǵan siyrek ushırasatuǵın hám joǵalıp ketiw qáwpi astında turǵan ósimlikler hám haywanatlardıń túrlerin kóbeytiw maqsetinde tábiyǵıy pitomnikler jaratıw ushın hámde qorıqxananıń basqa da mútájlikleri ushın usı qorıqxananıń ózine tapsırılıwı múmkin. 48-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı qarjılandırıw Mámleketlik qorıqxanalar, kompleksli (landshaft) buyırtpa qorıqxanalar, tábiyat baǵları hámde mámleketlik biosfera rezervatları tómendegiler esabınan qarjılandırıladı: Ózbekistan Respublikası mámleketlik byudjeti qarjıları; Ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw qorınıń qarjıları; ilimiy-izertlew, tábiyattı qorǵaw, reklama-baspa hám aǵartıwshılıq jumısınan alınǵan dáramatlar; qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa keltirilgen zıyannıń ornın qaplawǵa qaratılǵan túsimler; qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń rejimin buzǵanlıǵı ushın óndiriletuǵın járiyma pulları; konfiskaciya etilgen ańshılıq quralları hám balıqshılıq ásbapların realizaciya etiwden, nızamsız ráwishte qolǵa kirgizilgen olja ónimlerin satıwdan túsken pullar; yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qayırqomlıq járdemleri; nızam hújjetlerinde qadaǵan etilmegen basqa da túsimler. Kompleksli (landshaft) buyırtpa qorıqxanaları, tábiyat baǵları hám mámleketlik biosfera rezervatları ıqtiyarına usı statyanıń birinshi bóliminde kórsetilgen qarjılardan tısqarı, puqaralardıń qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa kirip shıǵıwı hám tábiyǵıy resurslardan paydalanıw ushın ruxsatnamalar beriwden, rekreaciya, turistlik-ekskursiya baǵdarındaǵı hám nızam hújjetlerinde jol qoyılatuǵın basqa da jumıstan kelgen dáramatlar da beriledi. Milliy baǵlar Ózbekistan Respublikası mámleketlik byudjeti qarjıları, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qayırqomlıq járdemleri hámde nızam hújjetlerinde qadaǵan etilmegen basqa da túsimler esabınan qarjılandırıladı. Mámleketlik buyırtpa qorıqxanaların, mámleketlik tábiyat esteliklerin shólkemlestiriw, qorǵaw hám olardan paydalanıw ushın qarjılar usı qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar qaysı jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları, mámleketlik uyımlar biyliginde bolsa, usı mámleketlik hákimiyat uyımları, mámleketlik uyımlar tárepinen ajıratıladı. Jeke buyırtpa qorıqxanaları hám tábiyǵıy pitomnikler qaysı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń biyliginde bolsa, usı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qarjıları esabınan qarjılandırıladı. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa keltirilgen zıyannıń ornın qaplawǵa qaratılǵan túsimlerden, qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń rejimin buzǵanlıǵı ushın óndirilgen járiyma pullarınan, puqaralardıń qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa kirip shıǵıwı hám tábiyǵıy resurslardan paydalanıw ushın ruxsatnamalar beriwden túsken qarjılardan, rekreaciya, turistlik-ekskursiya baǵdarındaǵı hám basqada jumıstan túsken dáramatlardan, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qayırqomlıq járdemlerinen tábiyǵıy obektler hám komplekslerdi saqlap qalıw, tákirarlap kóbeytiw hám tiklew ushın paydalanıladı. 49-statya. Tartıslardı sheshiw Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardı shólkemlestiriw, qorǵaw hám olardan paydalanıw salasındaǵı tartıslar nızamshılıqta belgilengen tártipte sheshiledi. 50-statya. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar haqqındaǵı nızamshılıqtı buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar haqqındaǵı nızamshılıqtı buzǵanlıqta ayıplı shaxslar belgilengen tártipte juwapker boladı. (QR JK 02.03.2015-j. 28/III-sanlı Qararına tiykar X-bólim X hám XI-bólimler menen almastırılǵan)