TÁBIYATTÍ QORǴAW HAQQÍNDA
QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ TÁBIYaTTÍ QORǴAW HAQQÍNDA (jańa redakciya)
Bul redakciya 03.03.2006-j. 76/III-sanlı QR Nızamı menen tastıyıqlanǵan Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen: 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamı 02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamı 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı 30.11.2021-j. 180/XXIII -sanlı QR NızamıI bap. Ulıwma rejeler
1-statya. Tábiyattı qorǵaw haqqında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızam hújjetleri Qaraqalpaqstan Respublikasında tábiyattı qorǵaw hám tábiyǵıy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanıw salasındaǵı qatnasıqlar usı Nızam menen, sonday-aq jer, suw, toǵay, jer astı baylıqları haqqında, atmosfera hawasın, ósimlikler hám haywanatlar dúnyasın qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqındaǵı nızamlar hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń basqa da nızam hújjetleri menen tártiplestiriledi. 2-statya. Tábiyattı qorǵaw obektleri hám qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar Tábiyattı qorǵaw obektleri (jer, jer astı baylıqları, suw, ósimlik hám haywanat dúnyası, atmosfera hawası) pataslanıwdan, buzılıwdan, zıyanlanıwdan, qurtılıwdan, qıyrawdan, joq bolıp ketiwden, parıqsız paydalanıwdan qorǵalıwı tiyis. Qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar qatarına mámleketlik qorıqxanalar, kompleksli (landshaft) buyırtpa qorıqxanalar, tábiyat baǵları, mámleketlik tábiyat estelikleri, ayrım tábiyǵıy obektler hámde komplekslerdi saqlap qalıw, qayta kóbeytiw hám tiklew ushın arnalǵan aymaqlar, qorıqlanatuǵın landshaftlar, ayrım tábiyǵıy resurslardı basqarıw ushın arnalǵan aymaqlar, mámleketlik biosfera rezervatları, milliy baǵlar mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlar kiredi. (21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamı, 02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 3-statya. Tábiyattı qorǵawdaǵı maqsetler Tábiyattı qorǵawdaǵı maqsetler tómendegilerden ibarat: adamlardıń den sawlıǵı ushın, ekologiyalıq teń salmaqlılıqtı saqlaw ushın, respublikanı sociallıq-ekonomikalıq jaqtan nátiyjeli hám turaqlı rawajlandırıw mápleri jolında tábiyattan aqılǵa uǵras hám onı isten shıǵarmaytuǵın etip paydalanıw ushın qolaylı jaǵdaylar jaratıw; janlı tábiyat túrleriniń baylıǵın hám genetikalı fondın saqlap qalıw; ekologiyalıq sistemalardıń, landshaftlardıń hám siyrek gezlesetuǵın tábiyǵıy obektlerdiń kóp túrliligin saqlap qalıw; ekologiyalıq qáwipsizlikti támiyinlew; tábiyat obektleri menen baylanıslı materiallıq mádeniy miyras obektlerdi saqlap qalıw. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 4-statya. Tábiyattı qorǵaw maqsetlerine erisiw Tábiyattı qorǵaw maqsetlerine erisiw ushın jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları, ministrlikler hám mákemeler, kárxanalar, shólkemler, fermer hám kooperativ xojalıqları, sonday-aq ayırım shaxslar xojalıq, basqarıw hám basqa da jumıslardı ámelge asırıw barısında tómendegi principlerdi basshılıqqa alıwı shárt; adamnıń jasaw ortalıǵı bolǵan biosfera hám ekologiyalıq sistemalardıń turaqlılıǵın saqlaw, adamlardıń ekologiyalıq jaqtan qáwipsizligine, adamnıń hám onıń keleshek áwladlarınıń genetikalıq fondına ǵamxorlıq etiw; puqaralardıń jasawı ushın qolaylı tábiyǵıy ortalıqqa iye bolıw huqıqın támiyinlew, barlıq túrdegi bilimlendiriw mákemelerinde ekologiyalıq oqıwdıń májbúriyligi; jámiyettiń ekologiyalıq, ekonomikalıq hám sociallıq máplerin ilimiy jaqtan tiykarlı baylanıstırıw; tábiyattan arnawlı paydalanǵanlıǵı ushın haqı tólew hám ulıwma tiykarlarda paydalanǵanlıǵı ushın haqı tólemew; ekologiyalıq ekspertiza ótkeriwdiń májbúriyligi; tábiyattan aqılǵa uǵras paydalanıwdı hám tábiyattı qorǵawdı xoshametlew; tábiyǵıy resurslardı qayta tiklew zárúrligi, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıq hám adamnıń densawlıǵı ushın zıyanlı, dúzetip bolmaytuǵın aqıbetlerge jol qoymaw; tábiyattı qorǵaw wazıypaların ámelge asırıwdaǵı járiyalılıq; tábiyattı qorǵaw tarawında milliy, regionallıq hám xalıq aralıq máplerdi baylanıstırıw; tábiyattı qorǵaw nızamlarınıń talapların buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik. 5-statya. Tábiyǵıy resurslarǵa menshiklik Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyasına muwapıq, jer, jer astı baylıqları, suw, ósimlikler hám haywanatlar dúnyası hám basqa da tábiyǵıy resurslar ulıwma xalıqlıq baylıq bolıp tabıladı, olardan aqılǵa uǵras paydalanıw zárúr hám olar mámleket tárepinen qorǵaladı. Tábiyǵıy resurslardı beriw, olardan paydalanıw hám qorǵaw shártleri, tártibi Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamları menen belgilenedi. 6-statya. Tábiyattan ulıwma hám arnawlı ráwishlerde paydalanıw Qaraqalpaqstan Respublikasında tábiyattan ulıwma hám arnawlı ráwishlerde paydalanıladı. Tábiyattan ulıwma ráwishte paydalanıw puqaralar tárepinen jasaw ushın zárúrli talapların qanaatlandırıw ushın biypul tábiyǵıy resurslardı ayırım paydalanıwshılarǵa bekitpey hám hesh qanday ruxsatnamalar berilmesten ámelge asırıladı. Tábiyattan arnawlı ráwishte paydalanıw ushın kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám puqaralarǵa óndirislik hám basqa da jumıstı ámelge asırıw ushın tábiyǵıy resurslar haqı alınıp, arnawlı ruxsatnamalar tiykarında iyelik etiwge, paydalanıwǵa yamasa ijaraǵa beriledi.II bap. Mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń tábiyattı qorǵaw boyınsha huqıqıy qatnasıqlardı tártiplestiriw salasındaǵı wákillikleri
7-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń tábiyattı qorǵaw boyınsha huqıqıy qatnasıqlardı tártiplestiriw salasındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń tábiyattı qorǵaw boyınsha huqıqıy qatnasıqlardı tártiplestiriw salasındaǵı wákilligine tómendegi máseleler kiredi; tábiyattı qorǵaw salasındaǵı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarların belgilew; mámleketlik ekologiyalıq baǵdarlamalardı tastıyıqlaw; tábiyattı qorǵaw salasındaǵı nızamlardı islep shıǵıw hám qabıl etiw; aymaqlardı ayrıqsha ekologiyalıq jaǵday, ekologiyalıq apatshılıq hám ekologiyalıq búlginshilik zonaları dep járiyalaw, bunday zonalardıń huqıqıy rejimin hám jábirleniwshilerdiń statusın belgilew; tábiyattı qorǵaw haqqındaǵı nızam hújjetleri orınlanıwın qadaǵalawdı muwapıqlastırıp barıw; tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı ushın haqınıń sheklengen muǵdarların belgilew, sonday-aq tólemlerdi óndiriw boyınsha jeńillikler belgilew; nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan basqada máselelerdi sheshiw. 8-statya. Ekologiya hám qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı qorǵaw salasındaǵı mámleketlik basqarıw Ekologiya, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı qorǵaw, tábiyat resurslarınan aqılǵa uǵras paydalanıw hám olardı qayta tiklew salasındaǵı mámleketlik basqarıw nızamlar hám basqa da normativlik huqıqıy hújjetlerge muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, Qaraqalpaqstan Respublikası Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen ámelge asırıladı. 9-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń tábiyattı qorǵaw salasındaǵı wákillikleri Tábiyattı qorǵaw salasında: tábiyattı qorǵawdıń birden-bir siyasatın júrgiziw; tábiyǵıy resurslardan paydalanıwdı tártiplestiriw; tábiyǵıy resurslardıń mámleketlik kadastrı júrgiziliwi tártibin belgilew hám bunday kadastr júrgiziliwin támiyinlew, respublikalıq áhmiyetke iye tábiyǵıy resurslardıń rezervlerin tastıyıqlaw; ekologiyalıq awır jaǵdaylardıń, tábiyǵıy apatshılıqlardıń hám búlginshiliklerdiń aldın alıw boyınsha ilajlardı islep shıǵıw; tábiyǵıy apatshılıqlardıń hám iri avariyalardıń aqıbetlerin saplastırıw boyınsha ilajlardı ámelge asırıw; tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı pataslaǵanlıǵı, shıǵındılar, zıyanlı tásir etiwshi basqada nárseler jaylastırılǵanlıǵı ushın haqı tólew tártibin, sonday-aq tábiyǵıy resurslardan paydalanıw, shıǵındılardı jaylastırıw limitlerin belgilew; ekologiyalıq bilimlendiriw hám tárbiyalaw sistemasın dúziw, onıń háreket etiwin támiyinlew; tábiyattan ayrıqsha tártipte paydalanılatuǵın aymaqlardıń shegaraların, tábiyattı qorǵaw hám xojalıq jumısı rejimlerin tastıyıqlaw; Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan basqa da ilajlardı ámelge asırıw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń wákilliklerine kiredi. 10-statya. Jergilikli mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń tábiyattı qorǵaw salasındaǵı wákillikleri Tábiyattı qorǵaw salasında; óz aymaǵında tábiyattı qorǵawdıń tiykarǵı baǵdarların belgilew, aymaqtıń ekologiyalıq baǵdarlamasın tastıyıqlaw; tábiyǵıy resurslardı esaplaw hám olardıń jaǵdayın bahalaw, ekologiyalıq zıyanlı obektlerdi dizimge alıw; tábiyattı qorǵaw boyınsha ilajlardı materiallıq-texnikalıq jaqtan támiyinlew; tábiyǵıy resurslardan paydalanıw huqıqın beriwshi ruxsatnamalardı belgilengen tártipte beriw; (27.06.2014-j. 209/XV-sanlı QR Nızamı, 02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı ushın tólemlerdi óndiriw; tábiyattı qorǵaw ústinen qadaǵalawdı ornatıw, qorshap turǵan ortalıqqa zıyanlı tásir jasawshı jergilikli áhmiyetke iye obektlerdiń jumısın waqıtsha yamasa pútkilley toqtatıw hám qayta qánigelestiriw haqqında sheshimler qabıl etiw; Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamlarında názerde tutılǵan basqa da máselelerdi retlestiriw jergilikli mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń wákilligine kiredi. 11-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti: ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, tabiyǵıy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanıw hám olardı qayta tiklew salasında mámleketlik basqarıwdı; shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw haqqındaǵı nızam aktlerine boysınılıwı ústinen mámleketlik qadaǵalawdı; jer, jer astı baylıqların, suw, toǵay, qorǵalatuǵın tabiyǵıy aymaqlardı, haywanat hám ósimlik dúnyasın qorǵaw hámde olardan paydalanıw, atmosfera hawasın qorǵaw haqqındaǵı nızam aktlerine boysınılıwı ústinen mámleketlik ekologiyalıq qadaǵalawdı; ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵawǵa baylanıslı jumıslardı muwapıqlastırıwdı, tábiyattı qorǵaw hám resurslardı únemlew boyınsha birden-bir siyasattı ámelge asırıwda mákemeler aralıq birge islesiwdi támiyinlewdi ámelge asıradı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti nızam aktlerine muwapıq basqa da wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin. Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti óz jumısında joqarı turıwshı uyımlarǵa esap beredi. Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń óz wákillikleri sheńberinde qabıl etken sheshimleri menshik túrine hám vedomstvolıq baǵınıwına qaramastan mámleketlik hám xojalıq basqarıwı uyımları, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları, xojalıq júritiwshi subektler hámde puqaralar tárepinen orınlawı ushın májburiy bolıp tabıladı.III bap. Qaraqalpaqstan Respublikası xalqınıń tábiyattı qorǵaw salasındaǵı huqıqları hám minnetleri
12-statya. Insannıń jasawı ushın qolaylı tábiyǵıy ortalıqqa iye bolıw huqıqı hám bul ortalıqtı saqlap qalıw boyınsha minnetleri Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalqı óz densawlıǵı hám keleshek áwladlar densawlıǵı ushın qolaylı tábiyǵıy ortalıqta jasaw, óz den sawlıǵın qorshap turǵan ortalıqtıń zıyanlı tásirinen qorǵaw huqıqına iye. Bul maqsette Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalqı tábiyattı qorǵaw boyınsha jámiyetlik shólkemlerge birlesiw, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayı hám onı qorǵaw boyınsha kórilip atırǵan ilajlar haqqında maǵlawmattı talap etiw hám alıw huqıqına iye. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalqı tábiyǵıy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanıwı, tábiyattıń baylıqlarına itiyatlı qarawı, ekologiyalıq talaplarǵa boysınıwı shárt. 13-statya. Tábiyattı qorǵaw boyınsha jámiyetlik birlespelerdiń wákillikleri Tábiyattı qorǵaw salasında jumıs alıp barıwshı jámiyetlik birlespelerdiń wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamlarına muwapıq qabıl etilgen ustavları menen belgilenedi.IV bap. Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń sapasın normativler menen tártiplestiriw
14-statya. Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń sapasınıń normativleri hám standartları Xojalıq jumısınıń qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa zıyanlı tásiri qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń sapasınıń xalıqtıń ekologiyalıq jaqtan qáwipsizligine, tábiyǵıy resurslardı tiklew hám qorǵawǵa kepillik beriwshi normativleri hám standartları menen sheklep qoyıladı. 15-statya. Ekologiyalıq normativlerdi islep shıǵıw hám tastıyıqlaw Kárxanalar, shólkemler hám mákemeler qorshap turǵan ortalıqqa tásiriniń jol qoyılıwı múmkin bolǵan eń joqarı dárejelerin tártiplestiriwshi ekologiyalıq hám basqa da ólshemlerdi islep shıǵıwı shárt. Ximiyalıq preparatlardı awıl xojalıǵında paydalanıwǵa Qaraqalpaqstan Respublikası nızamlarına muwapıq ruxsat etiledi.V bap. Tábiyǵıy resurslardan paydalanıwdı tártiplestiriw
16-statya. Tábiyǵıy resurslardan paydalanıw shártleri Tábiyǵıy resurslardan paydalanıwǵa tábiyattı qorǵaw haqqındaǵı nızam aktlerine ámel etiw, tábiyat birlikleriniń pútinligin saqlap qalıw, janlı tábiyat obektleriniń jasaw hám ósiw ortalıǵınıń buzılıwına jol qoymaw, basqa tábiyǵıy resurslardan paydalanıwshılardıń huqıqlarınıń buzılmawı shárti menen jol qoyıladı. 17-statya. Topıraqtan paydalanıw shártleri Topıraq delingende jer qabıǵınıń tirishilik ushın paydalanılatuǵın hám ósimlikler jaylasqan joqarı ónimdarlı qatlamı túsiniledi. Topıraqtan onıń ónimdarlıǵın tómenletpesten tábiyǵıy hám mádeniy daqıllardan zúráát alıw ushın paydalanıladı. Topıraqtıń qurılıs astında qalatuǵın gumuslı qatlamı basqa jerlerdiń hasıldarlıǵın arttırıw ushın alıp ketiliwi tiyis. 18-statya. Jer astı baylıqları hám paydalı qazılma baylıqlardan paydalanıw shártleri Jer astı baylıqları hám paydalı qazılma baylıqlardan paydalanıwǵa tómendegi shártler tiykarında jol qoyıladı: qazıp alıwda jer astı baylıqları hám paydalı qazılmalar hámde olarǵa qosılıp shıǵatuǵın basqa da tábiyǵıy resurslardan kompleksli hám aqılǵa uǵras paydalanıw támiyinlense, sonday-aq qorshap turǵan ortalıq hám jer astı pataslanıwınıń aldı alınsa; paydalı qazılmalardı qazıp alıw payıtında jaǵdayı ózgergen jerler rekultivaciya islense; qayta tiklenetuǵın paydalı qazılmalardan tábiyǵıy qayta tikleniwine erisiletuǵın dárejede ǵana paydalanılsa; jer astı baylıqlarınan hám keń tarqalǵan paydalı qazılmalardan paydalanıw salasında belgilengen qaǵıydalarǵa ámel etilse; paydalı qazılma kánlerin iske salıw joybarları boyınsha, sonday-aq, mineral shiyki zattı qazıp alıw hám qayta islew kárxanaların qurıw, rekonstrukciya etiw hámde keńeytiriw joybarları boyınsha mámleketlik ekologiyalıq ekspertizasınıń unamlı juwmaǵı bolsa; jer astı uchastkalarınan paydalanıw huqıqın beriwshi ruxsatnama bolsa yamasa jer astı uchastkaların paydalanıwǵa beriw názerde tutılǵan ónimlerdi bólistiriw boyınsha kelisim bolsa; (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) paydalı qazılmalardıń júzin alıwda payda bolatuǵın hám sıydıratuǵın jınıslar awdarmaları, saqlaǵıshlar, terrikonlar olardıń qorshap turǵan ortalıqqa eń kem dárejede zıyanlı tásir kórsetiwi támiyinlengen halda jaylastırılsa. 19-statya. Suwlardan hám suw aydınlarınan paydalanıw shártleri Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵında jer ústi, jer astı hám teńiz suwlarınan zárúrli muǵdardaǵı suwdıń tábiyǵıy aylanısın saqlaw, onıń normativte kórsetilgen dárejede tazalıǵın támiyinlew, suwda ósetuǵın ósimliklerdi hám haywanatlardı saqlaw, suw aydınlarınıń pataslanıwına jol qoymaw, olarda ekologiyalıq teń salmaqlılıqtı saqlaw hám landshaft elementi bolǵan suw aydınına zıyan keltirmew shárti menen jol qoyıladı. Jergilikli hákimiyat uyımları, toǵay hám suw xojalıǵı mákemeleri dárya aǵısı qáliplesiwi orınlarında, suw aydınlarınıń jaǵalarında terekliklerdi qayta tiklewi hám olardı egiw, kóbeytiw jumısların júrgiziwi hám olardıń saqlanıwın támiyinlewi shárt. 20-statya. Atmosfera hawasınan paydalanıw shártleri Atmosfera hawası delingende Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵı ústindegi hawa keńisligi túsiniledi. Hawadan paydalanıwǵa usı aymaqtıń hawasınıń sapasın ózgertpew, onı belgilengen normativlerden artıq dárejede pataslamaw yamasa siyreklestirmew shárti menen jol qoyıladı. Xalıqaralıq kelisimlerge muwapıq ministrlikler hám mákemeler, kárxanalar, shólkemler, jeke shaxslar ozon qatlamına zıyanlı tásir etiwshi ximiyalıq zatlardı islep shıǵarıwdı hám bunday zatlardan paydalanıwdı qısqartıwı hám aldaǵı waqıtta pútkilley toqtatıwı shárt. 21-statya. Janlı tábiyattıń obektlerinen paydalanıw shártleri Tábiyǵıy ósimlikler, sonıń ishinde toǵaylar, tábiyatta erkin jasawshı haywanlar hám basqa da tiri organizmler janlı tábiyat sıpatında qaraladı. Janlı tábiyat obektlerinen: olardıń qayta tikleniwi qábiletin saqlaw; olardıń túrlerin hám toparlarınıń turaqlılıǵın saqlaw; qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń biologiyalıq jaqtan pataslanıwına jol qoymaw shárti menen paydalanıladı. 22-statya. Shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw shártleri Shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte alıp barıladı. Shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıwdıń qorshap turǵan ortalıqqa qáwipsizligi ushın shıǵındılardıń iyeleri juwap beredi. Shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw obektlerin tiyisli aymaqta jaylastırıw máselelerin jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları sheshedi. 23-statya. Tábiyǵıy resurslardan paydalanıw huqıqınan ayırıw Tábiyǵıy resurslardan paydalanıw talapların turaqlı túrde buzatuǵın paydalanıwshı tábiyǵıy resurslardan paydalanıw huqıqınan ayırılıwı múmkin.VI bap. Ekologiyalıq ekspertiza
24-statya. Mámleketlik ekologiyalıq ekspertiza Mámleketlik ekologiyalıq ekspertiza xojalıq sheshimi qabıl etiliwinen aldın ótkeriliwi shárt bolǵan qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı qorǵaw ilajı bolıp tabıladı. Mámlektlik ekologiyalıq ekspertiza Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamları menen belgilengen tártipte ámelge asırıladı. Mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanıń maqsetleri belgilengen yamasa ámelge asıralatuǵın xojalıq jumısı yamasa basqa da jumıstıń ekologiyalıq jaqtan qay dárejede qáwipli ekenligin anıqlaw, bul túrdegi jumıs tábiyattı qorǵaw haqqındaǵı nızamlardıń talaplarına qanshelli muwapıqlıǵın bahalawdan, joybarlarda názerde tutılıp atırǵan tábiyattı qorǵaw ilajlarınıń qay dárejede jeterli hám tiykarlı ekenligin anıqlawdan ibarat. 25 -statya. Mámleketlik ekologiyalıq ekspertiza obektleri Mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanıń obektleri nızamlarǵa muwapıq ornatıladı. Mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanıń unamlı juwmaǵısız joybarlardı ámelge asırıw qadaǵan etiledi. 26-statya. Mámleketlik sanitariyalıq-ekologiyalıq ekspertiza Mámleketlik sanitariyalıq-ekologiyalıq ekspertiza qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń pataslanıwınıń adam densawlıǵına qanshelli zıyanlı tásir jasawın anıqlaw maqsetinde ótkeriledi. Mámleketlik sanitariyalıq-ekologiyalıq ekspertiza densawlıqtı saqlaw mákemeleriniń, Qaraqalpaqstan Respublikası Tábiyattı qorǵaw boyınsha mámleketlik komitetiniń hám huqıq qorǵaw uyımlarınıń baslaması boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası Densawlıqtı saqlaw ministrligi tárepinen tayınlanadı. Mámleketlik sanitariyalıq-ekologiyalıq ekspertizanı ótkeriw tártibi hám usılları Qaraqalpaqstan Respublikası Densawlıqtı saqlaw ministrligi tárepinen Qaraqalpaqstan Respublikası Tábiyattı qorǵaw boyınsha mámleketlik komiteti menen kelisilip tastıyıqlanadı. 27-statya. Jámiyetlik ekologiyalıq ekspertiza Jámiyetlik ekologiyalıq ekspertiza jámiyetlik birlespelerdiń baslaması boyınsha olardıń qarjıları esabınan yamasa jámiyetlik tiykarda ǵárezsiz qánigeler toparları tárepinen ámelge asırıladı. Jámiyetlik tiykardaǵı ekologiyalıq ekspertizanıń juwmaqları usınıs sıpatına iye boladı.VII bap. Ekologiyalıq qadaǵalaw
28-statya. Qorshap turǵan ortalıqtıń monitoringi Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵında tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayı hám onıń resursların baqlaw, esapqa alıw, bahalaw hám olardıń keleshegin belgilewdi támiyinlew maqsetinde qorshap turǵan ortalıqtıń mámleketlik monitoringi sisteması dúziledi. Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayın, tábiyǵıy resurslardan paydalanıwdı baqlaw arnawlı wákilligi berilgen mákemeler, sonday-aq jumısı qorshap turǵan tábiyǵıy aymaqtıń jaǵdayın jamanlastıratuǵın yamasa jamanlastırıwı múmkin bolǵan kárxanalar, shólkemler hám mákemeler tárepinen ámelge asırıladı. Arnawlı wákillik berilgen mákemeler, sonday-aq joqarıda aytılǵan kárxanalar, shólkemler hám mákemeler óz baqlawları boyınsha materiallardı tiyisli mámleketlik uyımlarǵa biypul beriwi tiyis. 29-statya. Ekologiyalıq qadaǵalawdıń tiykarǵı wazıypaları Ekologiyalıq qadaǵalawdıń tiykarǵı wazıypaları tómendegilerden ibarat: qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám tábiyiy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanıw salasındaǵı nızam hújjetleriniń talapları buzılıwınıń aldın alıw, onı anıqlaw hám oǵan shek qoyıw; qorshaǵan ortalıqtıń jaǵdayın baqlap barıw, qorshaǵan ortalıqtıń pataslanıwına, tábiyiy resurslardan ısırap etip paydalanıwǵa alıp keliwi, puqaralardıń densawlıǵı hám ómirine qáwip salıwı múmkin bolǵan jaǵdaylardı anıqlaw; mólsherlenip atırǵan yamasa ámelge asırılıp atırǵan xojalıq jumısınıń hám basqa da jumıstıń ekologiyalıq talaplarǵa muwapıqlıǵın anıqlaw; yuridikalıq shaxslar hám puqaralardıń qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám tábiyiy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanıw salasındaǵı huqıqları hám nızamlı máplerine boysınılıwı, olar tárepinen minnetlerdiń orınlanıwın támiyinlew; qorshaǵan ortalıqtaǵı ózgerisler, onıń boljawlıq jaǵdayı, tábiyiy resurslardan paydalanılıwı hám kórilip atırǵan tiyisli ilajlar haqqında mámleketlik shólkemlerdi hám basqa da shólkemlerdi xabardar etiw; tábiyattı qorǵaw boyınsha jumıstıń nátiyjeliligin asırıw hámde mámleketlik ekologiyalıq baǵdarlamalar hám basqa da ekologiyalıq baǵdarlamalardıń ámelge asırılıwında puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hám puqaralardıń qatnasıwın támiyinlew. (02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 30-statya. Mámleketlik qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayın baqlap barıw xızmeti Mámleketlik qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayın baqlap barıw xızmeti tábiyǵıy ortalıqta júz berip atırǵan fizikalıq, ximiyalıq, biologiyalıq qubılıslardı, atmosfera hawası, topıraq, jer ústi hám jer astı suwlarınıń pataslanıw dárejesin, pataslanıwdıń ósimlik hám haywanat dúnyasına tásiri aqıbetlerin baqlap barıw, mápdar shólkemlerdi hám xalıqtı qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqta bolıp atırǵan ózgerisler haqqında aǵımdaǵı hám qıstawlı maǵlıwmatlar jáne bul ortalıq jaǵdayı boyınsha boljawlar menen támiyinlew maqsetinde dúziledi. Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayı haqqında maǵlıwmat ashıq-aydın bolıp, onıń tiykarǵı kórsetkishleri mámleketlik ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw mákemeleri tárepinen járiyalanıwı ushın turaqlı túrde berip barıladı. Apatshılıqlar hám basqa da waqıyalar nátiyjesinde qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıq normativte belgilengennen de artıǵıraq dárejede pataslanǵan jaǵdayda mámleketlik ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw mákemeleri bunday apatshılıq hám waqıyalar haqqında jámiyetshilikti dárhal xabardar etiwi shárt. Tábiyǵıy resurslardıń muǵdarı, sapa hám basqa da kórsetkishlerin, olardan paydalanıwdıń kólemi, tártip principin esapqa alıp barıw ushın mámleketlik tábiyǵıy resurslar kadastrları júrgiziledi. Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayına zıyanlı tásir etetuǵın yamasa unamsız tásir etiwi múmkin bolǵan obektler, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa túsetuǵın zıyanlı nárselerdiń túrleri hám muǵdarı, shıǵındılardıń kólemleri hám quramı da qadaǵalap barıladı hám mámleketlik esapqa alınadı. Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayın qadaǵalaw mámleketlik xızmetiniń quramı, onı shólkemlestiriw hám jumıs alıp barıw tártibi, mámleketlik tábiyǵıy resurslar kadastrların, qorshap turǵan ortalıqqa zıyanlı tásir etiwshi obektlerdiń mámleketlik esabın júrgiziw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 31-statya. Ekologiyalıq qadaǵalaw tarawındaǵı qatnasıqlardı huqıqıy jaqtan tártipke salıw Ekologiyalıq qadaǵalawdı ámelge asırıw, ekologiyalıq qadaǵalaw subektleriniń wákilliklerin orınlawına baylanıslı júzege keletuǵın huqıqıy qatnasıqlar nızam aktleri menen tártipke salınadı. (02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 32-statya. Tábiyattı qorǵaw tarawındaǵı vedomstvolıq, óndirislik hám jámiyetlik qadaǵalaw (02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamına tiykar 32-statya alıp taslanǵan)VIII bap. Tábiyattı qorǵawdı támiyinlewdiń ekonomikalıq ilajları
33-statya. Tábiyattı qorǵawdı támiyinlewdiń ekonomikalıq tártibi Tábiyattı qorǵawdı támiyinlewdiń ekonomikalıq tártibi: tábiyǵıy resurslardan arnawlı paydalanǵanlıǵı ushın, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı pataslandırǵanlıǵı (sonıń ishinde shıǵındılardı jaylastırǵanlıǵı) hám qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa basqasha tárizde zıyanlı tásir jasaǵanlıǵı ushın tólem óndiriwdi; ekologiyalıq qáwipsizlikti támiyinlew, puqaralar densawlıǵın hám qorshaǵan ortalıqtı dóngelekli transport quralları, ózi júrer transport quralları hám olardıń tirkemeleri óz paydalanıw qásiyetlerin joyıtqannan keyin payda bolatuǵın shıǵındılardıń zıyanlı tásirinen qorǵaw ushın utilizaciya jıyımın (bunnan bılay tekste utilizaciya jıyımı dep júritiledi) óndiriwdi; (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) kem shıǵındı hám resurslardı únemleytuǵın texnologiyalar engizilgende, tábiyattı qorǵaw hám tábiyǵıy resurslardı qayta tiklewde nátiyje beriwshi jumıs ámelge asırılǵanda kárxanalar, mákemeler hám shólkemlerge, sonday-aq ayırım shaxslarǵa salıq, kredit jeńillikleri hám basqada jeńillikler beriwdi; ekologiyalıq kóz qarastan qáwipli texnologiyalardı qollanǵanlıǵı hám basqada jumıstı ámelge asırǵanlıǵı ushın kárxanalar, mákemeler hám shólkemlerge arnawlı salıqlar engiziwdi; qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı pataslandırıwshı nárselerdi shıǵarıw, aǵızıw yamasa ekologiyalıq kóz qarastan zıyanlı basqada jumıstı ámelge asırıw huqıqın beriwshi licenziyalar (ruxsatnamalar) alıwdı; tábiyǵıy ortalıqtıń qolaylı jaǵdayın buzǵan kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám puqaralarǵa onı tiklew wazıypasın júklewdi; tábiyat obektlerin buzıw yamasa joq etip jiberiw aqıbetinde keltirilgen zıyan ushın belgilengen tártipte járiyma pulın óndiriwdi; tábiyattı qorǵaw boyınsha jobalar hám ilajlar orınlanbaǵan, tábiyattı qorǵawǵa baylanıslı nızamlardıń normativlik, texnikalıq hám basqada talapları buzılǵan jaǵdaylarda lawazımlı shaxslar yamasa basqada xızmetkerlerdi tiykarǵı óndirislik jumısında erisilgen nátiyjeler boyınsha beriletuǵın aqshalay sıylıqları yamasa basqada sıylıqlardan tolıq yaki bir bóleginde ayırıwdı; ekologiyalıq taza ónim shıǵarǵanlıǵı ushın xoshametlewshi bahalar hám ústeme haqılar belgilewdi; tábiyǵıy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanbaǵanlıǵı, normada belgilengeninen artıq paydalanǵanlıǵı ushın tábiyattan paydalanıwshılarǵa ekonomikalıq jaza sharaların hám tábiyǵıy resurslardan únemli hám aqılǵa uǵras paydalanǵanlıǵı ushın ekonomikalıq xoshametlewdi qollanıwdı; tábiyǵıy ortalıqtı saqlaw tarawında hám ekologiyalıq taza ónim islep shıǵarıwda hámmeden joqarı kórsetkishlerge erisken mámleketlik, kooperativlik, jámáátlik kárxanalar, shólkemler hám mákemeler, basqada kárxanalar, mákemeler hám shólkemlerdiń jámáátlerin hám ayırım xızmetkerlerin, sonday-aq ayırım shaxslardı materiallıq xoshametlewdi názerde tutadı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamlarında, jergilikli mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń sheshimlerinde tábiyattı qorǵaw salasındaǵı jumıstı ekonomikalıq xoshametlewdiń basqa túrleri de názerde tutılıwı múmkin. Tábiyattı qorǵaw tarawındaǵı jumıstı ekonomikalıq xoshametlew ilajları Qaraqalpaqstan Respublikası nızamlarında, sonday-aq jergilikli mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń sheshimlerinde belgilenetuǵın tártipte qollanıladı. 34-statya. Tábiyattan arnawlı paydalanǵanlıǵı hám qorshap turǵan ortalıqtı pataslandırǵanlıǵı ushın tólemler Tábiyattan arnawlı paydalanǵanlıǵı hám qorshap turǵan ortalıqtı pataslandırǵanlıǵı ushın tólemler tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı ushın salıqlar hám basqada májbúriy tólemlerden, utilizaciya jıyımınan, sonday-aq qorshap turǵan ortalıqtı pataslaǵanlıǵı (pataslawshı nárselerdi shıǵarǵanlıǵı, aǵızǵanlıǵı hám shıǵındılardı jaylastırǵanlıǵı) ushın kompensaciya tólemlerinen, tábiyǵıy resurslardı qorǵaǵanlıǵı hám qayta tiklegenligi ushın tólemlerden ibarat boladı. (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı ushın salıq stavkaları hám basqada májbúriy tólemlerdiń muǵdarları, sonıń ishinde ijara tóleminiń muǵdarı, tábiyǵıy resurslardıń qay dárejede keń tarqalǵanlıǵı, sapası, olardı qayta tiklew imkaniyatları, olardan paydalanıwdıń qay dárejede qolaylılıǵı, kompleksliligi, nátiyjeliligi, olardıń jaylasqan jeri, shıǵındılardı qayta islew hám olardan paydalanıw imkaniyatları hám basqada táreplerin inabatqa alǵan halda, sonday-aq tiyisli limitler nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte anıqlanadı hám tastıyıqlanadı. Qorshap turǵan ortalıqtı pataslandırǵanlıǵı ushın qaplama tólemleriniń muǵdarları tiyisli wákillikli uyım tárepinen tastıyıqlanadı. Tábiyǵıy resruslardı qorǵaǵanlıǵı hám qayta tiklegenligi ushın tólemlerdiń muǵdarları Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. Tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı ushın tólemler tábiyattan paydalanıwshı kárxanalardıń ónimleriniń (orınlaǵan jumıslarınıń, kórsetken xızmetleriniń) ózine túser bahasına qosıladı. Qorshap turǵan ortalıqtı pataslandırǵanlıǵı ushın, sonday-aq tábiyattan limitte (normativte) belgilengeninen tısqarı hám basqasha tárizde aqılǵa uǵras emes arnawlı paydalanǵanlıǵı ushın kompensaciya tólemleri yuridikalıq shaxstıń dáramatınan (paydasınan) óndiriledi. Tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı, olardı qorǵaǵanlıǵı hám qayta tiklegenligi ushın tólemler Mámleketlik byudjetke túsedi. Qorshap turǵan ortalıqqa pataslandırıwshı nárseler shıǵarǵanlıǵı hám aǵızǵanlıǵı jáne shıǵındılar jaylastırǵanlıǵı ushın kompensaciya tólemleriniń aqshaları Ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw qorına túsedi. Utilizaciya jıyımı summaları dáramatlar boyınsha shaxsıy ǵazna esap betine kelip túsedi. (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Tábiyattan arnawlı paydalanǵanlıǵı ushın tólemler hám qorshap turǵan ortalıqtı pataslandırǵanlıǵı ushın kompensaciya tólemleri boyınsha jeńillikler nızam hújjetleri menen belgilenedi. Tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanlıǵı ushın tólemlerdi hám qorshap turǵan ortalıqtı pataslandırǵanlıǵı ushın kompensaciya tólemlerin tólegenligi yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardı ekologiyalıq ilajlardı orınlawdan hám keltirilgen zıyannıń ornın ótew májbúriyatınan azat etpeydi. 35-statya. Ekologiya, qorshap turǵan ortalıqtı qorǵaw hám shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw qorı Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, sonıń ishinde shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw, bioresurslardı saqlaw hám qayta tiklew, ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám onıń monitoringi salasında ilimiy-izertlew jumısın alıp barıw, úgit-násiyat hám bilimlendiriw jumısların shólkemlestiriw, ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw salasında qánigelerdi tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw menen baylanıslı ilajlardı qarjı menen támiyinlew ushın Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetinde Ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw qorı shólkemlestiriledi. Ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw qorın dúziw hámde onnan paydalanıw tártibi nızam hújjetleri menen belgilenedi. 36-statya. Ekologiyalıq qamsızlandırıw Qaraqalpaqstan Respublikasında qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń pataslanıwı hám tábiyǵıy resurslar sapasınıń jamanlasıwı aqıbetinde zıyan keliwi jaǵdayların názerde tutıp kárxanalar, mákemeler hám shólkemlerdiń múlki hám dáramatları, puqaralardıń ómiri, densawlıǵı hám múlki ıqtıyarlı hám májbúriy qamsızlandırıladı. Ekologiyalıq qamsızlandırıwdıń tártibi hám shártleri Ózbekstan Respublikasınıń nızamlarında belgilenedi. 37-statya. Tábiyattı qorǵaw sistemasındaǵı xoshametlew Tábiyattan aqılǵa uǵras paydalanıw, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı qorǵawdı xoshametlew: kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám puqaralar tábiyǵıy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanıw hám tábiyattı qorǵaw ilajların ámelge asırǵan jaǵdayda olarǵa salıq salıwda jeńillikler beriw; tábiyǵıy resurslardan aqılǵa uǵras paydalanıw hám tábiyattı qorǵawdı támiyinlew boyınsha ilajlardı ámelge asırıw ushın jeńillikli shártlerde qısqa múddetli hám uzaq múddetli kreditler (ssudalar) beriw; tiykarǵı óndiris fondları ushın joqarı amortizaciya normaların belgilew; qorshap turǵan tábiyǵıy aymaqqa pataslandırıwshı nárseler shıǵarıw hám aǵızıw jáne shıǵındılardı jaylastırıw turaqlı túrde páseytip barılǵan jaǵdayda bunday nárselerdi shıǵarǵanlıǵı hám aǵızǵanlıǵı jáne shıǵındılardı jaylastırǵanlıǵı ushın tólemlerdi kemeytiw; ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám shıǵındılar menen baylanıslı jumıslardı ámelge asırıw qorı qarjılarınıń bir bólegin pataslandırıwshı nárseler shıǵarıw hám aǵızıwdı kemeytiw ilajların orınlaw maqsetinde kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám ayırım shaxslarǵa procentli qarızlar sıpatında shártnama tiykarında beriw arqalı ámelge asırıladı.IX bap. Ayrıqsha ekologiyalıq jaǵdaylar
38-statya. Apatshılıqlardı hám olardıń ekologiyaǵa zıyanlı aqıbetlerin saplastırıw Apatshılıq júz bergen jaǵdayda kárxana, mákeme yamasa shólkemler ayrıqsha ekologiyalıq jaǵdaylarǵa qaratılǵan óz háreket jobalarına muwapıq apatshılıqtı saplastırıwǵa dárhal kirisiwi shárt. Bir waqıttıń ishinde olar apatshılıq haqqında hám onı saplastırıw boyınsha kórilip atırǵan ilajlar haqqında jergilikli jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarına, ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımlarına, sonday-aq bunday apatshılıqlardıń ekologiyaǵa zıyanlı aqıbetlerin saplastırıwǵa qániygelesken xızmetlerge dárhal xabar etedi. 39-statya. Ayrıqsha ekologiyalıq jaǵday hám ekologiyalıq apatshılıq zonaları Xojalıq jumıslarınıń hám basqa da jumıstıń, tábiyattıń stixiyalı kúshleriniń qıyratıwshı tásiriniń yamasa avariyanıń hám apatshılıqtıń aqıbetinde belgili bir aymaqlardıń, sonıń ishinde suw hám hawa keńisliginiń qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıǵında adamlardıń densawlıǵına, tábiyǵıy ekologiyalıq sistemalardıń, ósimlikler hám haywanatlar genet fondlarınıń jaǵdayına qáwip tuwdırıwshı turaqlı unamsız ózgerisler júz berip atırǵan bólegi ayrıqsha ekologiyalıq jaǵday zonaları dep járiyalanadı. Belgili bir aymaqtıń tábiyǵıy teń salmaqlılıǵı, tábiyǵıy ekologiyalıq sisteması buzılıwı menen baylanıslı halda tábiyǵıy ortalıqta turaqlı yamasa dúzetip bolmaytuǵın ózgerisler júz bergen yamasa júz berip atırǵan bólegi ekologiyalıq apatshılıq zonaları dep járiyalanadı. Ayrıqsha ekologiyalıq jaǵday yamasa ekologiyalıq apatshılıq zonaları dep járiyalaw haqqındaǵı qarar nızamlarda belgilengen tártipte qabıl etiledi. Ayrıqsha ekologiyalıq jaǵday hám ekologiyalıq apatshılıq zonalarında bul jaǵdaydı payda etken jumıslar toqtatıladı, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa zıyanlı tásir jasaytuǵın jumıs (xalıqqa xızmet kórsetiwge baylanıslı jumıstan basqa) qadaǵan etiledi, tábiyǵıy ortalıqtı tiklew hám salamatlandırıw ilajları kóriledi. 40-statya. Ekologiyalıq kóz qarastan qáwip tuwdıratuǵın jaǵdaylar Ekologiyalıq kóz qarastan qáwip tuwdıratuǵın jaǵdaylar degende tiyisli wákillikli uyım tárepinen birinshi dárejeli qáwipli nárseler qatarına kirgizilgen kútá záhárli kúshli tásir etiwshi záhárli zatlar, radioaktiv hám basqada zatlardı saqlaw, tasıw hám olardan paydalanıw payıtında qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń artıqsha dárejeli pataslanıwı, tábiyǵıy sistemalardıń búliniwi, adam den sawlıǵı hám ómirine zıyan keltiriliwi qáwpi menen baylanıslı bolǵan jaǵdaylar túsiniledi. Ekologiyalıq kóz qarastan qáwipli jaǵdaylar payda bolǵan jaǵdayda Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń uyımları tiyisli óndiris obektleriniń átirapında, transport magistral jolları boylap ayrıqsha huqıqıy tártip ornatadı.X Xojalıq jumısına hám basqa da jumıslarǵa ekologiyalıq talaplar
41-statya. Kárxanalardı, qurılmalardı hám basqa da obektlerdi jaylastırıwǵa, joybarlawǵa, salıwǵa, rekonstrukciyalawǵa, olardan paydalanıwǵa hám olardı saplastırıwǵa bolǵan ekologiyalıq talaplar Kárxanalardı, qurılmalardı hám basqa da obektlerdi jaylastırǵanda, joybarlaǵanda, qurǵanda, rekonstrukciyalaǵanda, keńeytkende hám texnikalıq jaqtan qayta úskenelewde, olardan paydalanǵanda hám saplastırǵanda ekologiyalıq qáwipsizlik talaparı orınlanıwı, tábiyattı qorǵaw boyınsha ilajlar názerde tutılıwı tiyis. Kárxanalar, shólkemler, mákemeler, ayırım shaxslar qaldıqsız hám az qaldıqlı texnologiyalardı engiziw, shıǵındılardıń payda bolıwın kemeytiw, olardı zıyansızlandırıw hám qayta islew, shıǵındılardı ajıratıw, toplaw, kómip taslaw hám olardan paydalanıw qaǵıydalarına boysınıwı shárt. Jumısı qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa biraz zıyanlı ekologiyalıq tásir etiwi múmkin bolǵan iri xalıq xojalıq obektlerin rawajlandırıw hám jaylastırıw haqqında sheshimler mámleketlik ekologiyalıq ekspertizanıń juwmaǵı tiykarında Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen qabıl etiledi. Ekologiyalıq talaplarǵa juwap bermeytuǵın obektlerdi paydalanıwǵa tapsırıw qadaǵan etiledi. 42-statya. Radioaktivli hám ximiyalıq zatlardı qollanıwǵa bolǵan ekologiyalıq talaplar Kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám ayırım shaxslar radioaktivli hám ximiyalıq zatlardı islep shıǵarıwda, saqlawda, tasıwda, qollanıwda, zıyansızlandırıwda hám kómiwde ekologiyalıq talaplardı, belgilengen normativlerdi hám qaǵıydalardı saqlawı, olardı qollanıwdıń zıyanlı aqıbetlerinıń aldın alıw hám saplastırıw ilajların kóriwi, bul normativlerden asıp ketilgen jaǵdayda radiaciyalıq hám ximiyalıq qáwipsizlikti támiyinlewshi uyımlarǵa dárhal xabar etiwi shárt. Radioaktiv shıǵındılardı hám ximiyalıq zatlardı kómiwge mámleketlik ekologiyalıq ekspertizasınıń unamlı juwmaǵı bolǵanda, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları hámde mámleketlik sanitariyalıq hám kánshilik baqlawı uyımları menen kelisilgende jol qoyıladı. (27.06.2014-j. 209/XV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kiritilgen) 43-statya. Tábiyattı shawqımnan, tolqınlanıwdan, elektrmagnit maydanlarınan hám basqa da zıyanlı fizikalıq tásirlerden qorǵaw Jergilikli mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımları, kárxanalar, mákemeler, shólkemler, ayırım shaxslar zıyanlı óndirislik shawqımlar, tolqınlanıw, elektrmagnit maydanlarınıń hám zıyanlı fizikalıq tásir etiwshi basqa da faktorlardıń aldın alıw hám olardı saplastırıw boyınsha ilajlar kóriwi shárt. 44-statya. Qadaǵalap bolmaytuǵın hám zıyanlı biologiyalıq tásirden tábiyattı qorǵaw Tábiyatqa zıyanlı biologiyalıq tásir jasaytuǵın yamasa jasawı múmkin bolǵan kárxanalar, mákemeler, shólkemler usınday tásirdiń aldın alıw hám olardı saplastırıw boyınsha ilajlardı ámelge asırıwı tiyis. Jańa mikroorganizmlerdi, viruslardı hám formalardı payda etiwge hám paydalanıwǵa, sonday-aq olardı Qaraqalpaqstan Respublikasına alıp keliwge mámleketlik sanitariyalıq qadaǵalaw uyımlarınıń unamlı juwmaǵı bolǵanda ǵana ruxsat etiledi. (02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 45-statya. Tábiyattı shıǵındılar menen pataslanıwdan qorǵaw Shıǵındılardı elatlı punktler jerlerinde, tábiyattı qorǵaw, salamatlandırıw, rekreaciya maqsetlerine arnalǵan jerlerde, materiallıq mádeniy miyras obektleri jaylasqan jerlerde, puqaralardıń ómiri hám densawlıǵına, sonday-aq qorǵalatuǵın obektlerge hám ayrıqsha qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa zıyan jetkiziw qáwipi kelip shıǵıwı múmkin bolǵan basqa orınlarda saqlaw hám kómip taslaw qadaǵan etiledi. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). Ayrıqsha jaǵdaylarda, arnawlı izertlewler nátiyjelerine muwapıq puqaralardıń ómiri hám densawlıǵı, qorshap turǵan ortalıqtıń qáwipsizligin, tábiyǵıy resurslar saqlanıwın támiyinlew talaplarına boysınǵan halda shıǵındılardı jerdiń astına kómip taslawǵa jol qoyıladı. Shıǵındılardı qayta islew, olardı poligonlarda kómip taslaw hám saqlaw mámleketlik ekologiyalıq ekspertizasınıń unamlı juwmaǵı bolǵanda ámelge asırıladı. (27.06.2014-j. 209/XV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 46-statya. Ekologiyalıq sertifikatlastırıw Ekologiyalıq yamasa gigienalıq sertifikatlarǵa iye bolmaǵan, sonday-aq olarda belgilengen talap kórsetkishlerinen shetlegen halda shiykizat hám materiallardan paydalanıw, texnologiyalıq processlerdi engiziw hám tayar ónimler (sonıń ishinde azıq-awqat ónimlerin) shıǵarıw qadaǵan etiledi. Ekologiyalıq sertifikatlastırıw tártibin Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tastıyıqlaydı.XI bap. Tábiyattı qorǵaw boyınsha nızamlardı buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik, tábiyattı qorǵawǵa baylanıslı tartıslardı sheshiw
47-statya. Tábiyattı qorǵaw boyınsha nızamlardı buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik Tómendegi jaǵdaylarda: tábiyattı qorǵaw standartları, normaları, qaǵıydaları hám basqada normativlik-texnikalıq talaplardı buzıwda, sonıń ishinde kárxanalar, qurılmalar, transport quralların hám basqa da obektlerdi jobalastırıw, qurıw, rekonstrukciyalaw, olardan paydalanıw yamasa olardı saplastırıwda, ekologiyalıq kózqarastan qáwipli ónimlerdi sırt ellerge shıǵarıw hám sırt ellerden alıp keliwde aymaqtıń belgilengen ekologiyalıq sıyımlılǵın, ekologiyalıq normaların, qaǵıydaların buzıwda; tábiyǵıy baylıqlardan óz betinshe paydalanıwda, mámleketlik ekologiyalıq ekpertizanıń talapların orınlamawda; tábiyǵıy resurslardan paydalanǵanı ushın belgilengen tólemdi, sonday-aq qorshap turǵan ortalıqtı pataslandırǵanı hám oǵan zıyanlı tásir etiwdiń basqa da túrleri ushın kompensaciya tólemlerin tólewden bas tartıwda; -tábiyattı qorǵaw obektlerin qurıw jobaların, tábiyattı qorǵaw boyınsha basqa da ilajlardı orınlamawda; -qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı qayta tiklew, oǵan zıyanlı tásir jasawdıń aqıbetlerin saplastırıw hám tábiyǵıy resurslardı qayta tolıqtırıw boyınsha ilajlar kórmewde; -tábiyattı qorǵawda mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asıratuǵın uyımlardıń kórsetpelerin orınlamawda; -tábiyattı qorǵaw obektleri hám qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń huqıqıy rejimin buzǵanlıqta; (21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamı tiykar ózgerisler kirguzilgen). -qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa zıyanlı tásirdi esapqa alıw qaǵıydaların buzǵanlıqta; -shıǵındılardı, ximiyalıq qurallardı, sonday-aq radioaktivli hám zıyanlı ximiyalıq zatlardı saqlaǵanda, tasıǵanda, olardan paydalanǵanda, olardı zıyansızlandırǵanda hám kómgende tábiyattı qorǵaw talapların buzǵanlıqta; -qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtı qorǵaw tarawında mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asırıwshı lawazımlı shaxslardıń obektlerdi barıp kóriwine, ayırım shaxslar hám jámiyetlik tábiyattı qorǵaw shólkemlerine óz huqıqların hám wazıypaların ámelge asırıwına tosqınlıq jasawda; -qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqtıń jaǵdayı hám onıń resurslarınan paydalanıw haqqında óz waqtında hám durıs maǵlıwmat beriwden bas tartıwda ayıplı bolǵan shaxslar Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamlarına muwapıq intizamlı, hákimshilik, jınayatlı hám basqa da juwapkershilikke tartıladı. 48-statya. Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa zıyanlı tásir jasawshı obektlerdiń jumısın sheklew, toqtatıp qoyıw, saplastırıw hám ózgertiw Kárxanalar, shólkemler, qurılmalar hám basqa da obektler adamlardıń densawlıǵına yamasa jasaw jaǵdaylarına, tábiyǵıy resurslarǵa, qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlarǵa zıyanlı tásir etken yamasa usınday tásir etiw qáwpi tuwılǵan jaǵdaylarda olardıń jumısı shekleniwi, toqtatıp qoyılıwı, al zıyanlı tásir etiwdiń sebeplerin saplastırıw imkaniyatı bolmaǵan jaǵdayda saplastırılıwı yamasa ózgertiliwi múmkin. (21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen). Bunday obektlerdiń jumısın sheklew, toqtatıp qoyıw, saplastırıw yamasa ózgertiw hám olardı qarjı menen támiyinlewdi toqtatıw haqqındaǵı sheshimlerdi mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımları, óz wákilliklerine muwapıq ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımları qabıl etedi. 49-statya. Tábiyattı qorǵaw boyınsha nızamlardı buzıw aqıbetinde keltirilgen zıyandı ótew májbúriyatı Qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa zıyan keltirgen kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám ayırım shaxslar keltirgen zıyandı, sonıń ishinde qoldan berilgen paydanıń ornın nızamlarǵa muwapıq ótewi shárt. Ekologiyalıq talaplardı buzıwda ayıplanıp atırǵanlardıń hákimshilik yamasa jınayıy juwapkershilikke tartılıwı olardı qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa keltirilgen zıyandı ótew májbúriyatınan azat etpeydi. 50-statya. Tábiyattı qorǵaw haqqındaǵı nızam aktlerin buzǵanlıq ushın juwapkershilik Tábiyattan arnawlı ráwishte paydalanıwdı aqılǵa uǵras ámelge asırmaǵanlıǵı, qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa pataslandırıwshı zatlar shıǵarıw hám aǵızıwdı, shıǵındılardı jaylastırıwdı normativte hám limitlerde belgilengeninen kóbeytip jibergenligi ushın kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám ayırım shaxslarǵa Ózbekstan Respublikasınıń nızamlarına muwapıq asırılǵan salıq salınıwı tiyis. Tiyisli jaǵdaylarda jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń, ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw uyımlarınıń qararına muwapıq joqarıda atap ótilgen qaǵıydabuzarlıqlardıń sebepleri saplastırılǵanǵa shekem yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń xojalıq jumısın qarjı menen támiyinlew toqtatıp qoyılıwı múmkin. 51-statya. Tábiyattı qorǵaw boyınsha nızamlardı buzıw aqıbetinde zıyan keltiriwde ayıplı bolǵan lawazımlı shaxslardıń hám basqa da xızmetkerlerdiń juwapkershiligi Kárxanalar, shólkemler hám mákemelerdiń qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa, adamlardıń densawlıǵına hám múlkine, xalıq xojalıǵına keltirilgen zıyandı qaplaw boyınsha shıǵındar bolıwında ayıplı bolǵan lawazımlı shaxslar hám basqada xızmetkerler Ózbekstan Respublikası nızamlarına muwapıq materiallıq juwapker boladı. 52-statya. Ekologiyalıq kóz qarastan zıyanlı jumıstı toqtatıw haqqındaǵı dawa talapları Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar qorshap turǵan tábiyǵıy ortalıqqa, adamlardıń densawlıǵına, múlkine hám xalıq xojalıǵına zıyan keltirip atırǵan ekologiyalıq jaqtan zıyanlı jumıstı toqtatıw haqqında sudqa dawa arza menen múrájat etiwge haqılı. Ekologiyalıq jaqtan zıyanlı jumıstı toqtatıw haqqındaǵı sudtıń sheshimi bul jumıstı qarjı menen támiyinlewdi toqtatıw ushın tiykar bolıp tabıladı. 53-statya. Tábiyattı qorǵaw tarawındaǵı xalıq aralıq shártnamalar Ózbekstan Respublikası dúzgen xalıq aralıq shártnamada usı Nızamdaǵıdan yamasa Qaraqalpaqstan Respublikasınıń tábiyattı qorǵaw boyınsha basqa da nızamlarındaǵıdan basqasha rejeler belgilengen bolsa, xalıq aralıq shártnamanıń rejeleri qollanıladı, Ózbekstan Respublikasınıń nızamlarında bir qansha qatańıraq talaplar belgilengen jaǵdaylar buǵan kirmeydi.