QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ 28.08.1999-j. №465/I

TOǴAY HAQQÍNDA

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen 26.12.2007-j. 180/III-sanlı QR Nızamı 28.12.2010-j. 64/8V-sanlı QR Nızamı 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamı 16.12.2019-j 282/XXIX-sanlı QR Nızamı 30.06.2021-j 152/XX-sanlı QR Nızamı 1-statya. Toǵay haqqındaǵı nızam aktleri Toǵay haqqındaǵı nızam aktleri usı Nızam hám basqa da nızam aktlerinen ibarat. Jer, suw, jer astı baylıqları hám haywanat dúnyasınan paydalanıw jáne olardı qorǵaw menen baylanıslı toǵaylardan paydalanıw salasındaǵı qatnasıqlar tiyisli nızam aktleri menen tártiplestiriledi. Eger Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń toǵay haqqındaǵı nızam aktlerinen basqasha qádeler belgilengen bolsa, xalıqaralıq shártnama qádeleri qollanıladı. 2-statya. Toǵay haqqındaǵı nızam aktleriniń wazıypaları Toǵay haqqındaǵı nızam aktleriniń wazıypaları toǵaylardı qorıwdı, sonday-aq olardan racional paydalanıwdı hám qayta kóbeytiwdi támiyinlew, toǵaylardıń ónimdarlıǵın asırıw maqsetinde toǵayǵa tiyisli qatnaslardı tártiplestiriwdi, jáne yuridikalıq hám fizikalıq táreplerdiń huqıqların qorǵawdı ámelge asırıwdan ibarat. 3-statya. Toǵaylardıń wazıypaları Toǵaylar tiykarınan ekologiyalıq (suwdı qorıw, qorǵaw, sanitariya-gigiena, salamatlıqtı bekkemlew, rekreacion), estetikalıq hám basqa wazıypalardı atqaradı, sheklengen dárejede paydalanıw áhmiyetine iye. 4-statya. Toǵaylarǵa bolǵan menshiklik Toǵaylar mámleket menshigi - ulıwma milliy baylıq bolıp, olardan racional paydalanıw tiyis hám olar mámleket tárepinen qorǵaladı. 5-statya. Mámleketlik toǵay qorı Barlıq toǵaylar mámleketlik toǵay qorın quraydı. Mámleketlik toǵay qorı: mámleketlik áhmiyetke iye bolǵan toǵaylardan yaǵnıy mámleketlik toǵay xojalıǵı uyımlarınıń qarawındaǵı toǵaylardan; basqa mákemeler hám yuridikalıq táreplerdiń paydalanıwındaǵı toǵaylardan ibarat. 6-statya. Mámleketlik toǵay qorına kirmeytuǵın terekzarlıq hám putalıqlar Tómendegiler mámleketlik toǵay qorına kirmeydi: awıl xojalıǵına ajıratılǵan jerlerdegi terekler hám shoq-shoq terekler, egisliklerdiń qorǵanıw aralıqları, sonday-aq basqada aǵashlıqlar jáne putalı ósimlikler; temir jol, avtomobil jolları, kanallar hám basqa da suw obektleriniń ajıratılǵan alaplarındaǵı qorǵawshı aǵashlar jolaǵı (qorǵanıw daraqları); qalalar hám basqa elatlı punktlerindegi daraqlar jáne shoq-shoq terekler, sonday-aq kógallandırıw ushın egilgen ósimlikler; úy qaptalındaǵı hám baǵ uchastkalarındaǵı aǵashlar jáne shoq-shoq terekler; mámleketlik toǵay qorına kirmeytuǵın terekzarlıqlar hám putalıqlardı payda etiw, tárbiyalaw, qorǵaw jáne olardan paydalanıw. Ósimlik dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw haqqındaǵı nızam aktlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı. 7-statya. Toǵay qorınıń jerleri Toǵay menen qaplanǵan jerler, sonday-aq toǵay menen qaplanbaǵan, biraq toǵay xojalıǵı mútájlikleri ushın berilgen jerler toǵay qorı jerleri esaplanadı. Toǵay qorı jerleriniń shegaraları nızam aktlerinde kórsetilgen tártipte belgilenedi. Toǵay qorı jerleri nızam aktlerinde belgilengen tártipte iyelik etiwge, paydalanıwǵa, sonıń ishinde ijaraǵa beriliwi múmkin. 8-statya. Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkaları Mámleketlik toǵay qorı uchastkaları mámleketlik toǵay qorınıń bir bólegi bolıp, olardıń belgili shegarası, maydanı, jaylasqan mánzil mákanı, huqıqıy rejimi bar hám sızba-kartografiyalıq materiallarda kórsetilgen boladı. 9-statya. Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiw salasındaǵı mámleketlik basqarıw Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiw tarawındaǵı mámleketlik basqarıw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, jergilikli hákimiyat uyımları, Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması hám Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti tárepinen ámelge asırıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması hám onıń orınlardaǵı uyımları mámleketlik toǵay xojalıǵı uyımları bolıp tabıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 10-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń toǵay qatnasıqların tártiplestiriw salasındaǵı wákillikleri Toǵay qatnasıqların tártiplestiriw salasında tómendegiler Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń wákilliklerine kiredi: toǵaydı qorǵaw hám olardan aqılǵa uǵras paydalanıw boyınsha birden-bir mámleketlik siyasattı ámelge asırıw; mámleketlik toǵay qorına biylik etiw; toǵaylardıń qorǵaw kategoriyaların anıqlaw tártibin belgilew; toǵaydan paydalanǵanı ushın haqı óndiriw tártibi hám ólshemlerin belgilew; toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám qayta kóbeytiw ústinen mámleketlik qadaǵalawdı shólkemlestiriw jáne ámelge asırıw; toǵaylardıń mámleketlik esabın hám mámleketlik toǵay kadastrın júrgiziw tártibin belgilew; óziniń wákillikleri shegine kiretuǵın basqa da máselelerdi sheshiw. 11-statya. Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń toǵay qatnasıqların tártiplestiriw salasındaǵı wákillikleri Toǵay qatnasların tártiplestiriw salasında jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń wákilliklerine tómendegiler kiredi: mámleketlik toǵay xojalıǵı uyımları menen kelisilgen ráwishte yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa mámleketlik toǵay qorınıń uchastkaların beriw, bunnan toǵaylardıń dáryalar, kóller, suw saqlaǵıshları hám basqa da, suw obektleri jaǵaların boylap ótken qadaǵan etilgen aymaqları, toǵaylardıń awlanatuǵın bahalı balıqlar uwıldırıq shashatuǵın orınlardı qorǵawshı qadaǵan etilgen aymaqları, suw támiynatı dereklerin sanitariyalıq jaqtan qorǵaw zonalarındaǵı toǵaylar, mámleketlik qorıqxanalardıń, kompleks (landshaft) buyırtpa qorıqxanalarınıń, tábiyat baǵlarınıń, ulıwma mámleketlik áhmiyetke iye bolǵan buyırtpa qorıqxanalarınıń, ulıwma mámleketlik áhmiyetke iye bolǵan kurort tábiyǵıy aymaqlardıń, mámleketlik biosfera rezervatlarınıń, mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń toǵayları buǵan kirmeydi; (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) toǵaylardıń mámleketlik esabı hám mámleketlik toǵay kadastrınıń júrgiziliwin támiyinlew; toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám qayta kóbeytiw ústinen mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asırıw; (11-statyanıń birinshi bólimi 5-abzacı QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamına tiykar alıp taslandı) toǵaylarda mal baǵıw hám aǵash emes resurslardan paydalanıwdıń basqa túrleriniń qádelerin mámleketlik toǵay xojalıǵı uyımları menen birlikte belgilew hám tártiplestiriw; toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiw salasında xalıqtıń bilimli bolıwın shólkemlestiriw; óziniń wákillikleri shegine kiriwshi basqa da máselelerdi sheshiw. 12-statya. Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiw ústinen qadaǵalaw Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiw ústinen mámleketlik qadaǵalaw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları, Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen nızam aktlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiw ústinen mákemelik qadaǵalaw Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen ámelge asırıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Toǵaylardı qorıqlaw, qorǵaw, kóbeytiw, qayta kóbeytiw, qayta tiklew, olardıń ónimdarlıǵın arttırıw hám olardan paydalanıw salasındaǵı jámiyetlik qadaǵalaw Qaraqalpaqstan Respublikası puqaraları, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hámde ǵalaba xabar quralları tárepinen ámelge asırılıwı múmkin. (QR JK 16.12.2019-j. 282/XXIX-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 13-statya. Toǵay qorıqshılıǵı Toǵay qorıqshılıǵı toǵay xojalıǵı kárxanalarında toǵaylardı qorıwdı hám qorǵawdı támiyinlew maqsetinde dúziledi. Toǵay qorıqshılıǵınıń lawazımlı adamları bir waqıttıń ózinde mámleketlik toǵay xojalıǵı uyımlarınıń inspektorları bolıp tabıladı. Toǵay qorıqshılıǵı lawazımlı adamlardıń tiykarǵı wákillikleri tómendegilerden ibarat: yuridikalıq hám fizikalıq táreplerdiń toǵaydan paydalanıw huqıqın tastıyıqlawshı hújjetlerdi tekseriw; hákimshilik huqıqbuzarlıqlar haqqındaǵı islerdi qarap shıǵadı; (QR 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan paydalanıw hám qayta kóbeytiw salasındaǵı hákimshilik nızam buzıwshılıqlar haqqında málimlemeler dúziw, nızamlardı buzǵan adamlardı tiyisli uyımlarǵa alıp barıw; nızamǵa qayshı keletuǵın ráwishte qolǵa kirgizilgen toǵay ónimin hám onı paydalanǵan quralların alıp qoyıw; nızam buzıwshılıqqa jol qoyǵan adamlardı tártipsheń, hákimshilik hám jınayatlı juwapkershilikke tartıw haqqındaǵı materiallardı tiyisli uyımlarǵa jiberiw; toǵay haqqındaǵı nızam aktleriniń talapların buzıw nátiyjesinde keltirilgen zıyannıń ornın qaplaw haqqında sudqa arza keltiriw. Toǵay qorıw xızmetiniń lawazımlı adamları arnawlı úlgidegi kiyim, óńirlik belgi taǵıp júredi hám nızam aktlerinde belgilengen tártipte atıw quralın alıp júriw hám onı qollanıw huqıqına iye. Yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge toǵay haqqındaǵı nızamlardıń buzılıwın saplastırıw boyınsha kórsetpeler beriw. Toǵay qorıqshılıǵınıń jumıs islew tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 14-statya. Toǵay xojalıǵın shólkemlestiriwdiń tiykarǵı rejeleri Toǵay xojalıǵın shólkemlestiriw tómendegilerdi támiyinlewi tiyis: toǵaylardı qorıw, salamatlastırıw hám basqa paydalı tábiyiy qásiyetlerin qorǵaw hám kúsheytiw; toǵaylardan racional paydalanıw; toǵaylardı qayta kóbeytiw, olardıń ónimdarlıǵın asırıw, sort quramı hám sapasın jaqsılaw; toǵaylardı órtten, zıyanlı jánliklerden hám keselliklerden qorǵaw; toǵaylardıń jetiliw jasın, aǵash kesiw usılların hám toǵaydan paydalanıw normaların belgilew; toǵay qorı jerlerinen racional paydalanıw; nızam aktlerine muwapıq basqa shólkemlestiriw hám texnikalıq ilajlar kóriw. 15-statya. Toǵaylardıń qorǵalıw kategoriyaları Belgilengen maqseti hám atqaratuǵın wazıypalarına muwapıq toǵaylar tómendegi qorǵalıw kategoriyalarına kirgiziledi: toǵaylardıń dáryalar, kóller, suw saqlaǵıshlar hám basqada suw obektleriniń jaǵalarındaǵı qadaǵan etilgen aymaqları; toǵaylardıń awlanatuǵın bahalı balıqlar uwıldırıq shashatuǵın orınlardaǵı qadaǵan etilgen aymaqları; eroziyadan saqlaytuǵın toǵaylar; toǵaylardıń temir jol hám avtomobil jolları boyındaǵı qorǵawshı jasıl aymaqları; shól hám yarım shól zonalarınıń toǵayları; qala toǵayları hám toǵay-baǵları; qalalar, basqa elatlı punktler hám sanaat oraylarınıń kógallandırılǵan zonaları átirapındaǵı toǵaylar; suw támiynatı dereklerin sanitariyalıq jaqtan qorǵaw zonalarındaǵı toǵaylar; ayrıqsha qunlılıqqa iye bolǵan toǵaylar; ǵozashılıq zonalarındaǵı toǵaylar; toǵaylardıń miyweli terekleri; mámleketlik qorıqxana toǵayları; kompleks (landshaft) buyırtpa qorıqxanalarınıń toǵayları; tábiyat baǵlarınıń toǵayları; kurort tábiyǵıy aymaqlarınıń toǵayları; mámleketlik biosfera rezervatlarınıń toǵayları; mámleketler aralıq qorǵalatuǵın tábiyǵıy aymaqlardıń toǵayları; ilimiy yamasa tariyxıy áhmiyetke iye bolǵan toǵaylar. Toǵaylardı qorǵaw kategoriyalarına kirgiziw Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması usınısına muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen ámelge asırıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 16-statya. Toǵay dúziwshilik Toǵay dúziwshilik toǵaylardı qorıw, toǵay xojalıǵı hám toǵaydan paydalanıwdıń racional júrgiziliwin támiyinlewge qaratılǵan ilajlar sisteması bolıp, tómendegilerdi óz ishine qamtıydı: mámleketlik toǵay qorı uchastkalarınıń shegaraların belgilew hám mámleketlik toǵay qorınıń toǵaydan turaqlı paydalanıwshılar paydalanatuǵın aymaǵınıń ishki xojalıǵın shólkemlestiriw; topografiya-geodeziya jumısların orınlaw hám toǵaylardı arnawlı kartaǵa kirgiziw; mámleketlik toǵay qorın esapqa alıw; toǵaylardıń jetiliw jasın belgilew, toǵay xojalıǵın júrgiziw menen baylanıslı toǵay aǵashların shabıw rejesin, aǵashlardı shabıw kólemin hám toǵaydan paydalanıwdıń basqa túrleriniń kólemlerin anıqlaw; toǵaylardı qorıw, qorǵaw, qayta tiklew hám payda etiw tarawındaǵı jumıslar kólemin, sonday-aq basqa da toǵay xojalıǵı jumıslarınıń kólemin anıqlaw; toǵay dúziw joybarların islep shıǵıw hám olardıń ámelge asırılıwın qadaǵalap barıw. Toǵay dúziwshilik joybarları mámleketlik ekspertizadan ótkeriledi hám mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları hám jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen tastıyıqlanadı. Toǵay dúziwshilik joybarları toǵay, qorıqxana hám ańshılıq xojalıqların júrgiziw, toǵaydan paydalanıwdı ámelge asırıw, aǵımdaǵı hám keleshektegi jobalastırıw jumısların alıp barıw ushın tiykarǵı normativlik-texnikalıq akt bolıp tabıladı. Toǵay dúziwshilik barlıq toǵaylarda birden-bir sistema boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen belgilengen tártipte ótkeriledi. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 17-statya. Toǵaylardıń mámleketlik esabı Toǵaylardıń mámleketlik esabı toǵay dúziw joybarları tiykarında mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları tárepinen, toǵay dúziw ótkerilmegen orınlarda mámleketlik toǵay qorın esapqa alıw hám izertlew materialları tiykarında alıp barıladı. Toǵaylardıń mámleketlik esabı mámleketlik byudjet qarjıları esabınan birden-bir sistema boyınsha, Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması Ministrler Keńesi tárepinen belgilengen tártipte alıp barıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 18-statya. Mámleketlik toǵay kadastrı Mámleketlik toǵay kadastrı toǵaylardıń tábiyiy, xojalıq hám huqıqıy rejimi, olardıń kategoriyaları, mámleketlik toǵay qorı uchastkalarınıń sapalıq táriyplemeleri hám olardıń toǵaydan paydalanıwshılar ortasındaǵı bóliniwi haqqında maǵlıwmatlar hám aktler sistemasınan ibarat. Mámleketlik toǵay kadastrı mápdar yuridikalıq hám fizikalıq táreplerdi toǵayǵa baylanıslı múnásibetlerdi tártiplestiriw, toǵaylardı qorıw, olardan racional paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiw maqsetinde toǵay haqqındaǵı maǵlıwmatlar menen támiyinlew ushın arnalǵan. Mámleketlik toǵay kadastrı mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları tárepinen mámleketlik byudjet qarjıları esabınan birden-bir sistema boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi belgilegen tártipte alıp barıladı. 19-statya. Toǵay monitoringi Toǵay monitoringi toǵaylardı paydalanıw, qayta tiklew, qorıw hám qorǵawdıń nátiyjeli bolıwı maqsetinde toǵay qorınıń jaǵdayın hám dinimikasın baqlawdı, bahalawdı hám boljawdı óz ishine aladı. Toǵay monitoringiniń dúzilisi, mazmunı hám atqarıw tártibi hákimiyat hám basqarıw uyımları tárepinen belgilenedi. 20-statya. Toǵaydan paydalanıw Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkaları yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge paydalanıwǵa beriliwi múmkin. Toǵaydan paydalanıw ushın haqı tólenedi, usı Nızamnıń 30-statyasında názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi. Tólemler muǵdarı hám olardı óndiriw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi belgilegen tártipte ámelge asırıladı. Toǵaydan paydalanıw turaqlı hám waqıtsha bolıwı múmkin. Toǵay qorınıń jerleri turaqlı iyelik etiwge berip qoyılǵan toǵay xojalıǵınıń kárxanaları, mákemeleri hám uyımları toǵaydan turaqlı paydalanıwshılar bolıp tabıladı. Toǵaydan waqıtsha paydalanıw qısqa múddetli - úsh jılǵa hám uzaq múddetli - on jılǵa deyin bolıwı múmkin. Toǵay fondınıń paydalanılmaytuǵın jerleri fizikalıq hám yuridikalıq shaxslarǵa investiciya shártnaması yaki mámleketlik-jeke sheriklik tiykarında úsh jıldan kem bolmaǵan hám qırıq toǵız jıldan aspaǵan múddetka ijaraǵa beriliwi múmkin. (QR 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) 21-statya. Toǵaydan paydalanıw huqıqın beriw Toǵaydan paydalanıw huqıqı yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge, eger nızam aktlerinde basqasha qáde názerde tutılǵan bolmasa, mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları tárepinen yaki olar wákillik bergen kárxanalar, mákemeler hám shólkemler tárepinen beriledi. Toǵaydan paydalanıwǵa arnawlı ruxsatnama, aǵash kesiw yaki toǵay bileti tiykarında jol qoyıladı, usı Nızamnıń 30-statyasında názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi. Toǵaydan paydalanıwshılar mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan toǵaydan paydalanıwdıń arnawlı ruxsatnamalarda názerde tutılǵan túrlerinen ǵana paydalanıwǵa haqılı. 22-statya. Toǵaydan turaqlı paydalanıwshılardıń huqıq hám minnetleri Toǵaydan turaqlı paydalanıwshılar tómendegi huqıqlarǵa iye: mámleketlik toǵay qorınıń ózlerine berip qoyılǵan uchastkalarında toǵay xojalıǵın óz betinshe júrgiziw, toǵaydan paydalanıw; toǵay qorı jerlerinen, suw resurslarınan, keń tarqalǵan paydalı qazılma baylıqlardan toǵay xojalıǵınıń mútájlikleri ushın belgilengen tártipte paydalanıw; belgilengen tártipte jol ashıw, toǵay ónimlerin jaylastırıw ushın maydanshalardı úskenelew, óndirislik hám turaq jay imaratların qurıw jáne qurılıslardı alıp barıw; tayarlanǵan ónimge hám onı satıwdan alınǵan dáramatqa menshik iyesi bolıw. Toǵaydan turaqlı paydalanıwshılar tómendegi minnetlerge iye: toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan racional paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiwdi támiyinlew; toǵaylardıń mámleketlik esabın alıp barıw; toǵaylardıń jaǵdayına hám olardı qayta kóbeytiwge, topıraq jáne haywanat dúnyasına, sonday-aq suw obektleriniń hám basqa da tábiyiy obektlerdiń jaǵdayına unamsız tásir kórsetiwge jol qoymaytuǵın usıllar menen jumıs alıp barıw; (22-statyanıń ekinshi bólimi 5-abzacı QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamına tiykar alıp taslandı) qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlardıń rejimin támiyinlew; (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) toǵaydan paydalanıwshı basqa táreplerdiń huqıqların buzbaw. Toǵaydan turaqlı paydalanıwshılar nızam aktlerinde belgilengen basqa huqıqlarǵa iye bolıwı hám basqa minnetlerdi orınlawı múmkin. 23-statya. Toǵaydan waqıtsha paydalanıwshılardıń huqıq hám minnetleri Toǵaydan waqıtsha paydalanıwshılar tómendegi huqıqlarǵa iye: toǵaydan paydalanıw huqıqın beriwshi aktlerde kórsetilgen mámleketlik toǵay qorınıń uchastkaları sheginde, múddetlerinde hám onnan paydalanıw túrlerinde toǵaydan paydalanıwdı ámelge asıradı; belgilengen tártipte jol ashıw, toǵay ónimin jaylastırıw ushın maydanshalardı úskenelew, óndirislik imaratlardı qurıw. Toǵaydan waqıtsha paydalanıwshılar tómendegi minnetlerge iye: ózlerine berip qoyılǵan jaylawlar, pishenzarlar hám basqa toǵaylardan racional paydalanıw; toǵaylardıń awhalına hám olardı qayta kóbeytiwge, topıraq jáne haywanat dúnyasına, sonday-aq suw obektleriniń hám basqa da tábiyiy obektlerdiń jaǵdayına unamsız tásir kórsetiwge jol qoyılmaytuǵın usıllar menen jumıs alıp barıw; toǵaydan paydalanǵanlıǵı ushın óz waqtında belgilengen tártipte haqı tólew; toǵaydan paydalanıwshı basqa da táreplerdiń huqıqların buzbaw; toǵaydan waqıtsha paydalanıwshılar nızam aktlerinde belgilengen basqa huqıqlarǵa iye bolıwı hám basqa minnetlerdi orınlawı múmkin. 24-statya. Toǵaydan paydalanıwshılar huqıqlarınıń kepillikleri Mámleketlik xojalıq hám basqa da uyımlar jáne shólkemler tárepinen toǵaydan paydalanıwshılardıń jumısına aralasıwǵa jol qoyılmaydı. Toǵaydan paydalanıwshılardıń buzılǵan huqıqları nızam aktlerinde názerde tutılǵan tártipte tikleniwi tiyis. Toǵaydan paydalanıwshılardıń huqıqların buzıw nátiyjesinde keltirilgen zıyanlar (sonıń ishinde qolǵa kirmey qalǵan payda) tolıq kólemde qaplanadı. 25-statya. Toǵaydan paydalanıw huqıqınıń saplastırılıwı Toǵaydan paydalanıw huqıqı tómendegi jaǵdaylarda saplastırıladı: toǵaydan paydalanıw huqıqınan óz erki menen waz keshilgende; toǵaydan paydalanıw múddeti tamam bolǵanda; mámleketlik toǵay qorınıń uchastkasınan paydalanıp otırǵan yuridikalıq tárep saplastırılǵanda; toǵaylardan hám toǵay qorınıń jerlerinen maqsetke muwapıq paydalanılmaǵanda; toǵaydan paydalanıw toǵaylar hám basqa tábiyiy obektlerdiń awhalına jáne olardı qayta kóbeytiwge unamsız tásir kórsetiwshi usıllar menen ámelge asırılǵanda; toǵaylarda órt qáwipsizligi qádeleri buzılǵanda; toǵaydan paydalanǵanlıǵı ushın haqı belgilengen múddetlerde tólenbegende; toǵay qorınıń jerleri mámleketlik yaki jámiyetlik mútájlikler ushın alıp qoyılǵanda. Toǵaydan paydalanıw huqıqın saplastırıw tártibi nızam aktleri menen belgilenedi. 26-statya. Toǵaydan paydalanıw túrleri Toǵaydan paydalanıw túrleri tómendegilerden ibarat: aǵash tayarlaw; toǵaydan qosımsha paydalanıw (pishen orıw, mal baǵıw, pal hárreleri uyaların hám qutıların jaylastırıw, jabayı ósimliklerden dári-darmaq ushın shiyki zat tayarlaw (teriw) hám azıq-awqat maqsetleri ushın jabayı ósimliklerdi tayarlaw (teriw); mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan ańshılıq xojalıǵı mútájlikleri ushın paydalanıw; mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan ilimiy-izertlew maqsetleri ushın paydalanıw; mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan mádeniy-aǵartıwshılıq, tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreacion hám estetikalıq maqsetler ushın paydalanıw. Nızam aktlerinde toǵaydan paydalanıwdıń basqa túrleri de názerde tutılıwı múmkin. 27-statya. Terekzarlıqlar hám putalardı kesiw Óndirislik-texnikalıq zárúrlikten kelip shıqpaǵan jaylardı, qurılıslardı hám kommunikaciyalardı qurıw payıtında terekzarlıqlar hám putalardı kesiw qadaǵan etiledi. Terekzarlıqlar hám putalardı kesiw, toǵaylardı qorǵaw kategoriyalarına qaray, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen tastıyıqlanǵan toǵaylardı kesiw qádelerine muwapıq ámelge asırıladı. Toǵaylardıń temir jollar hám avtomobil jolları jaǵalap ótken qorǵaw zonalarında, shól hám yarım shól zonalarınıń toǵaylarında paydalanıwdaǵı tereklerdi toǵaydıń jaǵdayın jaqsılaw maqsetinde kesiwge jol qoyıladı. Toǵaylardıń dáryalar, kóller, suw saqlaǵıshlar hám basqada suw obektleriniń jaǵalarındaǵı qadaǵan etilgen aymaqlarında, toǵaylardıń awlanatuǵın bahalı balıqlar uwıldırıq shashatuǵın orınlardaǵı qadaǵan etilgen aymaqlarında, eroziyadan saqlaytuǵın toǵaylarda, qala toǵayları hám toǵay-baǵlarında, qalalar, basqa elatlı punktleri hám sanaat oraylarınıń kógallandırılǵan zonaları átirapındaǵı toǵaylarda, suw támiynatı dereklerin sanitariyalıq jaqtan qorǵaw zonalarındaǵı toǵaylarda, ayrıqsha qunlılıqqa iye bolǵan toǵaylarda, ǵozashılıq zonalarındaǵı toǵaylarda, toǵaylardıń miywe ósimliklerinde, tábiyat baǵlarınıń toǵaylarında (olardıń qorıqxanaǵa aylandırılǵan zonaları buǵan kirmeydi), kurort tábiyǵıy aymaqlardıń toǵaylarında, mámleketlik biosfera rezervatlarınıń toǵaylarında (olardıń qorıqxanaǵa aylandırılǵan zonaları buǵan kirmeydi), ilimiy yamasa tariyxıy áhmiyetke iye bolǵan toǵaylarda tek aralıq paydalanıwdaǵı kesiwge (toǵay tárbiyası ushın hám sanitariya maqsetinde kesiwge) jol qoyıladı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Barlıq qorǵalıw kategoriyalarındaǵı toǵaylarda órtke qarsı aralıq orın payda etiw menen baylanıslı basqa kesiwlerge jol qoyılıwı múmkin, mámleketlik qorıqxanalardıń toǵayları buǵan kirmeydi. Tiykarǵı paydalanıw ushın kesiw kólemleri toǵay kesiw uchastkalarınıń jobası sheginde, aralıq paydalanıwdaǵı kesiw bolsa toǵay xojalıǵınıń talaplarına muwapıq ámelge asırıladı. Toǵaylardı kesiw jobası Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen tastıyıqlanadı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 28-statya. Toǵaydan qosımsha ráwishte paydalanıw Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkaları yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge toǵaydan qosımsha ráwishte paydalanıwǵa berip qoyılıwı múmkin. Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarında pishen orıw hám mal baǵıwdı yuridikalıq hám fizikalıq tárepler sol maqsetler ushın arnawlı ajıratılǵan maydanlarda nızam aktlerinde belgilengen tártipte ámelge asıradı. Toǵaylardıń dáryalar, kóller, suw saqlaǵıshlar hám basqada suw obektleriniń jaǵalarındaǵı qadaǵan etilgen aymaqlarında, eroziyadan saqlaytuǵın toǵaylarda, suw támiynatı dereklerin sanitariyalıq jaqtan qorǵaw zonalarındaǵı toǵaylarda, ayrıqsha qunlılıqqa iye bolǵan toǵaylarda, ǵozashılıq zonalarındaǵı toǵaylarda, mámleketlik qorıqxanalarınıń toǵaylarında, sonday-aq, belgilengen rejimge muwapıq tábiát baǵlarınıń, kurort tábiyǵıy aymaqlardıń, mámleketlik biosfera rezervatlarınıń toǵaylarında mal baǵıwǵa jol qoyılmaydı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkaları yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge pal hárresiniń uyaları hám qutıların jaylastırıw ushın Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen shártnama tiykarında beriledi. (QR JK 30.06.2021-j. 152/XX-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) Jabayı ósimliklerdiń dári-darmaqlıq shiyki zatın tayarlaw (jıynaw) ushın jabayı ósimliklerdi tayarlaw hám azıq-awqat maqsetleri (jıynaw) bar resurslardıń túwesilip qalıwına hám toǵay xojalıǵına zıyan keltiriliwi jol qoyılmaytuǵın qurallar hám usıllar menen ámelge asırıladı. 29-statya. Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan ańshılıq xojalıǵı mútájlikleri ushın paydalanıw Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan ańshılıq xojalıǵı mútájlikleri ushın paydalanıw huqıqı yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge beriledi. Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan ańshılıq xojalıǵı mútájlikleri ushın paydalanıw tártibi nızam aktleri menen belgilenedi. 30-statya. Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan ilimiy-izertlew, mádeniy-aǵartıwshılıq, tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreacion hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan ilimiy-izertlew maqsetlerinde paydalanıw nızam aktleri menen belgilenedi. Yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan mádeniy-aǵartıwshılıq, tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreacion hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw, toǵaydan turaqlı paydalanıwshıları menen kelisilgen ráwishte, tiyisli jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen beriledi. Mámleketlik toǵay qorınıń mádeniy-aǵartıwshılıq, tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreacion hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw ushın berilgen uchastkalarında toǵaydan paydalanıwshılar toǵaylardı hám tábiyiy landshaftlardı qorǵaw, toǵaylardı órt qáwipsizligi hám sanitariya qádelerine boysınıw shárti menen bul uchastkalardı abadanlastırıw ilajların kóredi. Mámleketlik toǵay qorınıń uchastkalarınan mádeniy-aǵartıwshılıq, tárbiyalıq, salamatlandırıw, rekreacion hám estetikalıq maqsetlerde paydalanıw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen tastıyıqlanadı. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 31-statya. Puqaralardıń toǵaylarda bolıwı Puqaralar ósimlik dúnyasınıń obektlerinen ulıwmalıq paydalanıw tártibinde toǵaylarda bolıw, jabayı dári-darmaqlıq hám azıq-awqatlıq ósimlikler, miyweler hám zamarıqlardı óz mútájlikleri ushın nızam aktlerinde belgilengen shártlerde jıynaw huqıqına iye. Puqaralar toǵaylarda órt qáwipsizligine boysınıwı, terekler hám putalardı sındırıwǵa, kesiwge, toǵay eginlerine zıyan keltiriwine, toǵaylardıń pataslanıwına, qumırsqa inleri, qus uyalarınıń joq etiliwi hám buzılıwına jol qoymawı, sonday-aq nızam aktleri menen belgilengen basqa da talaplardı orınlawı tiyis. 32-statya. Shegara aymaqlarında toǵaydan paydalanıw ózgeshelikleri Shegara aymaqlarında toǵaydan paydalanıw tártibi «Ózbekstan Respublikası Milliy qáwipsizlik xızmeti menen kelisilgen ráwishte mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları tárepinen belgilenedi. 33-statya. Toǵaylardı qorıw Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları, Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti hám toǵay xojalıǵı mámleketlik uyımları toǵaylardan paydalanıw tártibi buzılıwınan, usınıń menen birge, nızamsız túrde kesiw (birlew) den, toǵaylarǵa basqasha tárizde zıyanlı tásir kórsetiwden toǵaylardıń qorǵalıwın támiyinleydi. Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları hám mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları toǵaylardı órtten qorǵaw hám órtke qarsı gúresiwge tiyisli ilajlardıń ámelge asırılıwın támiyinleydi, zárúr jaǵdaylarda órtlerdi óshiriw ushın xalıqtı, kárxana, mákeme hám shólkemlerdiń órt óshiriw, jer qazıw texnikasın hám transport quralların jumsaydı, órt qáwpi kúshli bolǵan jaǵdayda xalıqtıń toǵayda bolıwın hám toǵaylarǵa transport qurallarınıń kiriwin shekleydi yaki qadaǵan etedi. Toǵaydan paydalanıwshılar toǵaylarda órt qáwipsizligine itibar beriwi, jumıs orınlarında órtke qarsı ilajlardı ótkeriwi, toǵayda órt shıqqan jaǵdayda onı óshiriwdi támiyinlewi tiyis. 34-statya. Toǵaylardı zıyanlı jánlikler, kesellikler hám basqa unamsız jaǵdaylardan qorǵaw Toǵaylardı zıyankes jánlikler, kesellikler hám basqa unamsız jaǵdaylardan qorǵaw toǵaydan turaqlı paydalanıwshılar tárepinen tómendegi jollar menen ámelge asırıladı: toǵaydıń zıyankes jánlikleri hám kesellikleriniń oshaqların, sanaat hám kommunallıq turmıslıq pataslanıwlar hám basqa da jaǵdaylardıń unamsız zıyan tásir zonaların esapqa alıw hám aldın ala boljaw; toǵaydan zıyankes jánliklerdiń hádden tıs kóbeyiwi hám toǵay kesellikleriniń tarqalıw oshaqlarınıń júzege keliwi hám keńeyiwiniń aldın alıw, toǵaylardıń biologiyalıq jaqtan shıdamlılıǵın kúsheytiw ilajların kóriw. Toǵaylardı qorǵaw ilajların ámelge asırıw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen belgilenedi. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 35-statya. Toǵaylardı tiklew Toǵaylardı tiklew tómendegi saqlanǵan ráwishte ámelge asırıladı: aǵash kesilgen orınlarda hám toǵay menen qaplanbaǵan basqa jerlerde xojalıq esabınan bahalı sortlı aǵashlardı májbúriy ráwishte qayta egiwdi támiyinlew; toǵaylardıń sort quramın jaqsılaw, olardıń ónimdarlıǵın hám qorǵalıw qásiyetlerin artttırıw; toǵaylardıń genetikalıq qorın hám biologiyalıq hár túrliligin saqlap qalıw. Toǵaylardı tiklew tártibi hám múddetleri Qaraqalpaqstan Respublikası Toǵay xojalıǵı basqarması tárepinen belgilenedi. (QR JK 21.10.2011-j. 99/VII-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 36-statya. Toǵaylardı kóbeytiw Toǵaylardı kóbeytiw toǵaylardan turaqlı paydalanıwshılar tárepinen aymaqlardıń aǵashları qalıńlıǵın arttırıw, toǵaylardıń sort quramın jaqsılaw, bahalı sortlı aǵashlardı kóbeytiw hám eroziya qubılıslarınıń aldın alıw maqsetinde arnawlı baǵdarlamalar tiykarında alıp barıladı. Toǵaylardı kóbeytiw ushın berip qoyılǵan awıl xojalıǵına hám basqa maqsetlerge arnalǵan nızam aktlerine muwapıq toǵay qorınıń jerleri kategoriyasına ótkeriledi. 37-statya. Toǵaylardıń ónimdarlıǵın arttırıw Toǵaylardıń ónimdarlıǵın arttırıw toǵaylardı qayta kóbeytiw, olardıń sort quramın jaqsılaw, toǵay melioraciyası hám toǵaylardı plantaciya usılında jetistiriw nátiyjesinde ámelge asırıladı. 38-statya. Nızamsız túrde qolǵa kirgizilgen toǵay ónimlerin alıp qoyıw Nızamsız túrde qolǵa kirgizilgen toǵay ónimi alıp qoyılıwı tiyis. Nızamsız túrde qolǵa kirgizilgen toǵay ónimin alıp qoyıw imkaniyatı bolmaǵan jaǵdayda, onıń bahası nızam aktlerinde belgilengen tártipte hám muǵdarlarda óndirip alınadı. 39-statya. Toǵaylardıń awhalına hám olardı qayta kóbeytiwge tásir etetuǵın kárxanalar, qurılıslar hám basqa obektlerdi jaylastırıw, joybarlastırıw, qurıw hám iske qosıw Toǵaylardıń awhalına hám olardı qayta kóbeytiwge tásir etetuǵın jańadan hám qaytadan tiklenip atırǵan kárxanalar, qurılıslar hám basqa obektlerdi jaylastırıw, joybarlastırıw, qurıw hám iske qosıw, sonday-aq jańa texnologiyalardı engiziw toǵaylardı qorǵaw hám qayta kóbeytiw ilajları támiyinlengen ráwishte ámelge asırıladı. Toǵaylardıń jaǵdayına hám olardı qayta kóbeytiwge tásir etetuǵın kárxanalar, qurılıslar hám basqa obektlerdi jaylastırıw, joybarlastırıw, qurıw, sonday-aq sortlı aǵashlardı kesiw zárúrligi nızam aktlerinde belgilengen jaǵdaylarda hám tártipte májbúriy mámleketlik ekologiyalıq ekspertizadan ótkerilip, mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları hám jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları menen kelisiledi. 40-statya. Toǵay xojalıǵın júrgiziw menen baylanıslı bolmaǵan jumıslardı ámelge asırıw tártibi Toǵay qorınıń jerlerinde toǵay xojalıǵın júrgiziw hám toǵaydan paydalanıw menen baylanıslı bolmaǵan qurılıs hám jarıw jumısları, paydalı qazılma baylıqlardı qazıp alıw, kabeller, trubalar hám basqada kommunikaciyalardı ótkeriw, burawlaw hám basqada jumıslar mámleketlik toǵay xojalıǵınıń uyımları menen kelisilgen ráwishte nızam aktlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı. (QR JK 27.06.2014-j. 209/XV-sanlı QR Nızamına tiykar ózgerisler kirgizilgen) 41-statya. Toǵaydan paydalanıw huqıqın sheklew, toqtatıp qoyıw yaki qadaǵan etiw Toǵaydan paydalanıw huqıqı toǵay haqqındaǵı nızam aktleriniń talapları buzılǵan jaǵdayda, sonday-aq toǵaylardı hám basqa tábiyiy obektlerdi qorıw, qorǵaw hám qayta kóbeytiw maqsetinde nızam aktlerinde belgilengen tártipte shekleniwi, toqtatılıwı yaki qadaǵan etiliwi múmkin. 42-statya. Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan racional paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiwdi qarjılandırıw hám ekonomikalıq jaqtan xoshametlew Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan racional paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiwdi qarjılandırıw mámleketlik byudjet qarjıları hám basqa dárekler esabınan ámelge asırıladı. Toǵaylardı qorıw, qorǵaw, olardan racional paydalanıw hám olardı qayta kóbeytiwdi ekonomikalıq jaqtan xoshametlew ilajların ámelge asırıw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 43-statya. Dawlardı sheshiw Toǵaylardı qorǵaw hám olardan paydalanıw máselelerine tiyisli dawlar toǵay aktlerinde belgilengen tártipte sheshiledi. 44-statya. Toǵay haqqındaǵı nızam aktlerin buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik Toǵay haqqındaǵı nızam aktleriniń buzılıwında ayıplı bolǵan adamlar belgilengen tártipte juwapker boladı.