QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ 26.06.1991-j. №130/XII

JÁMIYETLIK BIRLESPELER HAQQÍNDA

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen: 15.08.1995-j. 87/I-sanlı QR Nızamı 25.06.1997-j. 271/II-sanlı QR Nızamı 09.10.2004-j. 293/II-sanlı QR Nızamı 29.08.2005-j. 49/III-sanlı QR Nızamı 22.05.2010-j. 31/II-sanlı QR Nızamı 02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamı 18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı

I-BAP. ULÍWMA REJELER

1-statya. Jámiyetlik birlespe haqqında túsinik Siyasat, ekonomika, sociallıq rawajlanıw, ilim, mádeniyat, ekologiya salasında turmıstıń basqa da tarawlarında óz huqıqların, erkinliklerin hám nızamlı máplerin birlikte ámelge asırıw ushın birlesken puqaralardıń erkin erk bildiriwiniń nátiyjesinde payda bolǵan ıqtıyarlı dúzilme jámiyetlik birlespe bolıp tabıladı. Siyasiy partiyalar, massalıq háreketler, kásiplik awqamlar, hayal-qızlar, jaslar hám balalar shólkemleri, veteranlar hám mayıplar shólkemleri, ilimiy, texnikalıq, mádeniy-aǵartıw, fizikalıq tárbiya-sport hám basqa da ıqtıyarlı jámiyetler, dóretiwshilik awqamları, jerlesler shólkemleri, associaciyalar hám puqaralardıń basqa da birlespeleri jámiyetlik birlespeler dep tanıladı. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Bul Nızamnıń háreketi kommerciyalıq maqsetlerdi gózlegen yamasa basqa kárxanalardıń hám shólkemlerdiń payda (dáramat) alıwına járdem kórsetiwshi kooperativlik hám basqa da shólkemlerge, diniy shólkemlerge, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarına, sonday-aq, olardı dúziw tártibi hám jumısı basqa nızam hújjetleri menen belgilenetuǵın basqa uyımlarǵa taralmaydı. 2-statya. Jámiyetlik birlespeler haqqında nızamlar Jámiyetlik birlespeler haqqında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamları jámiyetlik birlespelerdiń huqıqıy jaǵdayınıń tiykarların belgileytuǵın usı Nızamnan hám respublikanıń basqa da nızam aktlerinen ibarat. 3-statya. Jámiyetlik birlespelerdi dúziw maqseti Jámiyetlik birlespeler puqaralıq, siyasiy, ekonomikalıq, sociallıq, mádeniy huqıqlardı hám erkinliklerdi ámelge asırıw, puqaralardıń belsendiligin hám iskerligin rawajlandırıw, mámleketlik hám jámiyetlik islerdi basqarıwǵa olardı qatnastırıw, kásiplik hám qızıǵıwshılıq máplerin qanaatlandırıw, ilimiy, texnikalıq hám kórkem dóretpeni rawajlandırıw, xalıqtıń densawlıǵın qorǵaw, qayırxomlıq jumısına qatnasıw, mádeniy-aǵartıw, dene tárbiya-salamatlandırıw hám sport jumısların ámelge asırıw, tábiyattı, mádeniy miyras obektlerin qorǵaw, patriotlıq hám adamgershilikli ruwxta tárbiyalaw, respublika hám xalıq aralıq baylanıslardı keńeytiw, xalıqlar arasında doslıqtı hám paraxatshılıqtı bekkemlew, nızam menen qadaǵan etilmegen basqa da jumıstı ámelge asırıw maqsetinde dúziledi. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Jámiyettiń ádep-ikramlıq tiykarların, ulıwma adamgershilikli, insanıylıq qádiriyatlardı ıdıratıwǵa baǵdarlanǵan, sonday-aq Ózbekstan Respublikasınıń, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyalıq dúzimin nızamsız jol menen ózgertiw yamasa aymaǵınıń pútinligin buzıw, urıstı, zorlıqtı hám jawızlıqtı propagandalaw, jámiyettiń ıdırawına alıp keletuǵın sociallıq, sonıń ishinde klasslıq, sonday-aq rasalıq, milliy hám diniy óshpenlilikti tutandırıw, nızam menen qadaǵan etilgen basqa da háreketler islew maqsetin gózleytuǵın jámiyetlik birlespelerdiń dúziliwine jol qoyılmaydı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Áskeriylestirilgen jámiyetlik birlespelerdi hám qurallı dúzilmelerdi, sonday-aq diniy xarakterdegi partiyalardı, olardıń filialların hám basqa da strukturalıq bólimshelerin dúziw qadaǵan etiledi. Nızamlı hám demokratiyalıq jol menen dúzilgen hákimiyat hám basqarıw uyımlarında hám hákimiyat wákilliklerine iye adamlarǵa jámiyetlik birlespelerdiń hám olardıń uyımlarınıń antidemokratiyalıq qısım jasawı qadaǵan etiledi. Xalıqtıń densawlıǵı hám ádep-ikramlılıǵına, puqaralardıń huqıqları hám nızam menen qorǵalatuǵın máplerine qáwip salatuǵın jámiyetlik birlespelerdi dúziw hám olardıń jumısı nızamǵa muwapıq quwdalanadı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 4-statya. Jámiyetlik birlespelerdi dúziw hám jumıs principleri Jámiyetlik birlespeler aǵzalarınıń (qatnasıwshılarınıń) ıqtıyarlılıǵı, teń huqıqlılıǵı, ózin-ózi basqarıw, nızamlılıq hám járiyalılıq tiykarında dúziledi hám háreket etedi. Barlıq jámiyetlik birlespeler óz ustavlarında, basqa da hújjetlerde názerde tutılǵan wazıypalardı orınlawda, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikaları Konstituciyaları, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikaları nızamları sheginde háreket etedi. Jámiyetlik birlespeniń jumısına puqaranıń qatnasıwı yamasa qatnaspawı onıń huqıqları menen erkinliklerin sheklew yamasa oǵan artıqmashlıqlar beriw ushın tiykar, sonıń ishinde mámleketlik shólkemde lawazımdı iyelew shárti yamasa nızamda názerde tutılǵan minnetlerdi orınlamaw ushın tiykar bola almaydı. Miynet haqqında nızam, sonday-aq miynetkeshlerdi sociallıq támiyinlew hám sociallıq qamsızlandırıw haqqındaǵı nızamlardıń talapları jámiyetlik birlespeler apparatınıń xızmetkerlerine tikkeley tiyisli. 5-statya. Mámleket hám jámiyetlik birlespeler Mámleket jaslar hám balalar shólkemlerine materiallıq hám finans jaǵınan járdem kórsetedi, olar jóninde jeńillikli salıq siyasatın júrgiziwdi támiyinleydi, balar shólkemlerine mekteplerdiń, mektepten tıs mákemelerdiń xanaların, klublardı, mádeniyat sarayların hám úylerin, sport hám basqa da imaratlardı tegin yamasa jeńillikli shártler tiykarında paydalanıw huqıqın beredi. Jámiyetlik birlespelerdiń jumısına mámleketlik uyımlardıń hám lawazımlı adamlardıń aralasıwı mámleketlik uyımlardıń hám lawazımlı adamlardıń jumısına jámiyetlik birlespelerdiń aralasıwı sıyaqlı nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylardan basqa jaǵdayda jol qoyılmaydı. Xalıq deputatların saylawlar, xalıqlıq dawıs beriw haqqında nızamlarǵa muwapıq saylaw mapazların qarjı menen támiyinlew jaǵdaylarınan basqa siyasiy maqsetti gózlewshi jaǵdayda siyasiy partiyalardıń hám massalıq jámiyetlik háreketlerdiń jumısın mámlekettiń qarjı menen támiyinlewi qadaǵan etiledi. Jámiyetlik birlespelerdiń ilajları tiykarınan, olardıń aǵzalarınıń (qatnasıwshılarınıń) jumıs waqtınan basqa waqıtta hám usı birlespelerdiń qarjıları esabınan ámelge asırıladı. Hárekettegi nızam hújjetlerine muwapıq saylaw mapazların qarjı menen támiyinlew jaǵdaylarınan basqa siyasiy maqsetti gózlewshi siyasiy partiyalardıń hám jámiyetlik húrketlerdiń jumısın mámleket tárepinen qarjı menen támiyinlew qadaǵan etiledi. 6-statya. Respublikalıq hám basqa da jámiyetlik birlespeler Ustavlıq wazıypalarına muwapıq respublikanıń pútkil aymaǵında jumıs alıp baratuǵın hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵında óz shólkemlerine iye birlespeler ulıwma awqamlıq hám respublika aralıq jámiyetlik birlespelerdiń respublikalıq buwınlarına kiredi. Respublikanıń tısqarısında dúzilgen, jumısı usı Nızamnıń q-statyasına qayshı keletuǵın jámiyetlik birlespelerdiń filiallarınıń hám basqa da strukturalıq bólimsheleriniń jumısına jol qoyılmaydı. Ustavlıq wazıypalarına muwapıq respublikanıń pútkil aymaǵında jumıs alıp baratuǵın birlespeler respublikalıq jámiyetlik birlespelerdiń qatarına jatadı. Bunda siyasiy partiyanıń Qaraqalpaqstan Respublikalıq shólkemi Nókis qalasın qosa alǵanda eń keminde on eki aymaqlıq subektlerde (qala hám rayonlarda) jasaytuǵın besh júz adamnan az bolmaǵan, al, kásiplik awqam - úsh júz adamnan az bolmaǵan óz aǵzalarına iye bolıwı tiyis. Rayonlıq, qalalıq, poselkalıq hám awıllıq birlespeler jergilikli jámiyetlik birlespelerge jatadı. Ustavlıq wazıypalarına muwapıq rayonnıń yamasa qalanıń pútkil aymaǵında jumıs alıp baratuǵın birlespeler rayonlıq hám qalalıq jámiyetlik birlespelerge jatadı. Ustavlıq wazıypalarına muwapıq poselkanıń, awıldıń aymaǵında jumıs alıp baratuǵın birlespeler poselkalıq, awıllıq birlespelerge jatadı. Zárúrli jaǵdaylarda rayon aralıq jámiyetlik birlespeler dúziliwi múmkin. 7-statya. Jámiyetlik birlespeler awqamları Jámiyetlik birlespeler ıqtıyarlı baslamalar tiykarında jámiyetlik birlespeler awqamlarına birlesiwge haqılı. Jámiyetlik birlespeler awqamları jámiyetlik birlespeler ushın usı nızam menen belgilengen tártipte dúziledi, háreket etedi hám óz jumısın toqtatadı.

II-BAP. JÁMIYETLIK BIRLESPELERDI DÚZIW HÁM OLARDÍŃ JUMÍSÍN TOQTATÍW

8-statya. Jámiyetlik birlespelerdi dúziw Jámiyetlik birlespeler eń keminde on puqaranıń baslaması boyınsha dúziledi. Jámiyetlik birlespeni dúziw baslamasın kóteriwshiler shólkemlestiriw sezdin (konferenciyasın) yamasa ulıwma jıynalıstı shaqıradı, onda Ustav (reje, basqa da tiykarlı akt) qabıl etiledi, basshı uyımlar dúziledi. 9-statya. Jámiyetlik birlespelerge aǵzalıq Qaraqalpaqstan Respublikasınıń puqarası jámiyetlik birlespelerdiń aǵzası bolıw huqıqına iye - bul jaǵday Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyasına da (32-statya) muwapıq boladı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń on segizge shıqqan puqaraları respublikanıń siyasiy partiyalarınıń aǵzaları bolıwı múmkin. Bir siyasiy partiyanıń aǵzası usınıń menen bir waqıtta basqa siyasiy partiyanıń aǵzası bola almaydı. Siyasiy partiyalardan hám kásiplik awqamlardan basqa jámiyetlik birlespelerdiń jumısına olardıń ustavlarında názerde tutılǵan jaǵdaylarda jámáátlik aǵzalar: kárxanalardıń, mákemelerdiń, shólkemlerdiń, puqaralar birlespesiniń miynet jámáátleri qatnasıwı múmkin. 10-statya. Jámiyetlik birlespeniń ustavı Jámiyetlik birlespeniń ustavı tómendegilerdi názerde tutıwı tiyis: a) jámiyetlik birlespeniń ataması, maqsetleri hám wazıypaları; b) jámiyetlik birlespeniń strukturası, óz jumısın alıp baratuǵın aymaq; v) jámiyetlik birlespeniń aǵzalıǵına qabıllaw shártleri hám tártibi, eger birlespe dizimnen ótetuǵın aǵzalarǵa iye bolsa, bunday jaǵdaylarda onnan shıǵıw shártleri hám tártibi; (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) g) jámiyetlik birlespe aǵzalarınıń (qatnasıwshılarınıń) huqıqları menen minnetleri; d) jámiyetlik birlespe uyımlarınıń wákillikleri hám onı dúziw, shólkemlestiriw tártibi, olardıń wákillikleriniń múddetleri; e) jámiyetlik birlespe hámde onıń shólkemleriiniń qarjıların hám basqa da mal-múlkin payda etiwdiń pul menen támiyinleniw dárekleri; (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) j) jámiyetlik birlespeniń basshı uyımınıń mákan jayı; z) jámiyetlik birlespeniń ustavına ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw tártibi; i) jámiyetlik birlespeniń jumısın toqtatıw tártibi. Ustavta jámiyetlik birlespeniń jumısına tiyisli basqa da rejeler názerde tutılıwı múmkin. Jámiyetlik birlespeniń ustavı ámeldegi nızamlarǵa qayshı kelmewi tiyis. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 11-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń ustavların dizimge alıw Ulıwma awqamlıq hám respublikalıq jámiyetlik birlespelerdiń, xalıq aralıq, respublika aralıq jámiyetlik birlespelerdiń Qaraqalpaqstan Respublikasında isleytuǵın respublikalıq buwınlarınıń, sonday-aq respublikalıq hám jergilikli jámiyetlik birlespelerdiń ustavları Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik ministrliginde dizimge alınadı. Jámiyetlik birlespeniń ustavın dizimge alıw ushın ustavtıń qabıl etilgen kúninen baslap bir aylıq múddet ishinde tiyisli jámiyetlik birlespeniń basshı uyımlarınıń qolı qoyılǵan arza berilip, hár biriniń familiyası, ismi, ákesiniń ismi, tuwılǵan jılı, mákan jayı kórsetiledi. Arzaǵa ustav, onı qabıl etken shólkemlestiriw sezdiniń (konferenciyasınıń) yamasa jámiyetlik jıynalıstıń protokolı, usı Nızamnıń 6 hám 8-statyalarınıń talaplarınıń orınlanıwın tastıyıqlaytuǵın basqa da materiallar qosa tigiledi. Ustavtı dizimge alıw haqqında arza alınǵan kúninen baslap bir aylıq múddet ishinde qaraladı. (02.03.2015-j. 28/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Jámiyetlik birlespelerdiń ustavlarınıń ózgerisleri meken qosımshaları ustavlardı dizimge alǵan tártipte hám múddetlerde dizimge alınıwı tiyis. Jámiyetlik birlespelerdiń ustavların dizimge alatuǵın uyım bul birlespelerdiń reestrin júrgizedi. Jámiyetlik birlespeler yamasa onıń shólkemleri (uyımı) usı Nızamda názerde tutılǵan tártipte ustavların dizimge alǵannan keyin ǵana óz jumısın ámelge asıradı hám milliy nızamshılıqqa muwapıq yuridikalıq tárepler dep tanılıwı múmkin. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Tiyisli tártipte óz ustavların dizimnen ótkermegen jámiyetlik birlespelerdiń, sonıń ishinde massalıq háreketlerdiń filiallarınıń hám olardıń basqa da strukturalıq bólimsheleriniń, sonday-aq respublikalıq hám jergilikli jámiyetlik birlespelerdiń jumısına jol qoyılmaydı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) Jámiyetlik birlespeniń ustavın, oǵan kirgizilgen keyingi ózgerisler hám qosımshalardı dizimnen ótkeriw ushın Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenetuǵın muǵdarda mámleketlik bajı óndiriledi. (22.05.2010-j. 31/II-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 12-statya. Jámiyetlik birlespeniń ustavın dizimge alıwdan bas tartıw Eger jámiyetlik birlespeniń ustavı usı Nızamnıń 3,4 yamasa 10-statyalarınıń rejelerine qarama-qarsı kelse yamasa jámiyetlik birlespeniń ustavı tap usınday atama menen burın dizimge alınǵan bolsa, jámiyetlik birlespeniń ustavın dizimge alıwdan bas tartıwı múmkin. Ustavtı dizimge alıwdan bas tartılǵan jaǵdayda arza beriwshilerge bas tartıwdıń ámeldegi nızamlar menen tiykarlanılǵan sebeplerin kórsetip, bul haqqında jazba túrde málimlenedi. Jámiyetlik birlespeniń ustavın dizimge alıwdan bas tartıw háreketine baylanıslı sudqa shaǵım etiliwi múmkin hám bul háreket Ózbekstan Respublikasınıń puqaralıq prcessualıq nızamlarında názerde tutılǵan tártipte qaraladı. Jámiyetlik birlespeniń ustavın dizimge alıwdan bas tartıw ústinen tiyisli tártipte sudqa shaǵım etiliwi múmkin. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 13-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń simvolları Jámiyetlik birlespeler simvollar retinde emblemalarǵa, bayraqlarǵa hám vımpellerge iye bolıwı múmkin. Jámiyetlik birlespelerdiń emblemaları ustavlarına muwapıq olardıń baslı uyımları tárepinen tastıyıqlanadı. Jámiyetlik birlespelerdiń emblemaları hám vımpelleri usı Nızamnıń 3-statyasınıń ekinshi bóliminde kórsetilgen maqsetlerdi propagandalawǵa xızmet etiwi múmkin emes. Bayraqlar hám vımpeller belgilengen tártipte mámleketlik dizimnen ótkeriliwi tiyis. 14-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń jumısın toqtatıw Jámiyetlik birlespelerdiń jumısı qayta shólkemlestiriw (birlestiriw, qosıp jiberiw, biriktiriw, ajıratıw) yamasa saplastırıw jolı menen toqtatılıwı múmkin. Jámiyetlik birlespeler sezdleriniń (konferenciyalarınıń) yamasa jámiyetlik jıynalıslarınıń sheshimleri boyınsha qayta shólkemlestiriledi. Qayta shólkemlestirilgennen keyin jańadan dúzilgen jámiyetlik birlespelerdiń ustavları usı Nızamnıń 11-statyasında belgilengen tártipte dizimge alınadı. Jámiyetlik birlespe sezdiniń (konferenciyasınıń) yamasa ulıwma jıynalısınıń sheshimi boyınsha, yamasa usı Nızamnıń 22-statyasında názerde tutılǵan tiykarlar boyınsha hám tártipte saplastırıladı. Sezdiniń (konferenciyasınıń) yamasa ulıwma jıynalısınıń sheshimi boyınsha saplastırılǵan jámiyetlik birlespeniń múlki onıń ustavında názerde tutılǵan maqsetlerge jumsaladı. Siyasiy partiyanıń Qaraqalpaqstan Respublikalıq shólkeminiń jumısın toqtatıp taslaw yamasa toqtatıp turıw «Siyasiy partiyalar haqqında» Ózbekstan Respublikası Nızamına muwapıq ámelge asırıladı.

III-BAP. JÁMIYETLIK BIRLESPELERDIŃ HUQÍQLARÍ HÁM JUMÍS JAǴDAYLARÍ (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen)

15-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń huqıqları Jámiyetlik birlespeler nızam aldında teń. Jámiyetlik birlespelerdiń huqıqları olardıń ustavlarında bekitiledi. Ustavlarında, programmalıq hújjetlerinde, basqa da aktlerinde belgilengen maqsetlerdi hám wazıypalardı ámelge asırıw ushın jámiyetlik birlespeler óz maqsetleri hám jumısı haqqında maǵlıwmatlardı erkin taratadı, al nızamlarda názerde tutılǵan jaǵdayda hám tártipte: mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımların dúziwge qatnasadı; nızam shıǵarıw baslamasın kóterip shıǵadı; (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında alıp taslanǵan) mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń sheshimlerin islep shıǵıwǵa qatnasadı; mámleketlik hám jámiyetlik uyımlarda óz aǵzalarınıń (qatnasıwshılarınıń) nızamlı máplerin gózleydi hám qorǵaydı; usı Nızamda hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń basqa da nızam aktlerinde názerde tutılǵan basqa da wákilliklerdi ámelge asıradı. 16-statya. Siyasiy partiyalardıń Qaraqalpaqstan Respublikalıq shólkemleri hám massalıq jámiyetlik háreketler, kásiplik awqamlar Siyasiy partiyanıń Qaraqalpaqstan Respublikalıq shólkemi mámlenketlik hákimiyat uyımların qáliplestiriwde jámiyettiń belgili bir bóleginiń siyasiy erk-ıqrarın ámelge asırıwǵa umtıladı hám óz wákilleri arqalı mámleketlik hám jámiyetlik islerdi basqarıwǵa qatnasadı. Partiyalar hámmeniń maǵlıwmatı ushın járiyalanatuǵın programmalıq hújjetlerge iye. Siyasiy partiyanıń Qaraqalpaqstan Respublikalıq shólkemi deputatlıqqa talabanlar usınıw, saylaw aldı úgit-násiyat júrgiziw, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesinde hám de mámleketlik hákimiyatınıń jergilikli wákillikli uyımlarında partiya toparların dúziw huqıqına iye boladı. Siyasiy maqsetlerdi yamasa basqa da maqsetlerdi gózleytuǵın massalıq jámiyetlik háreketler belgili aǵzalıqqa iye bolmaydı. Áskeriy xızmetkerler hám huqıq qorǵaw uyımlarında lawazımlı adamlar óziniń xızmet jumısında nızamlardıń talapların basshılıqqa aladı hám siyasiy maqsetlerdi gózleytuǵın siyasiy partiyalardıń hám massalıq mámleketlik háreketlerdiń sheshimleri menen baylanısı bolmaydı. Kásiplik awqamlar mámleketlik uyımlar, xojalıq shólkemleri, kooperativlik hám basqa da jámiyetlik birlespeler menen óz-ara qatnasıqlarında kásiplik awqamlar haqqında ámeldegi nızamlarǵa muwapıq óndiris salasında, sociallıq-ekonomikalıq hám mádeniyat tarawlarında kásiplik awqamlar aǵzalarınıń máplerin gózleydi hám qorǵaydı. Siyasiy partiyalar hám kásiplik awqamlar tek belgili jeke aǵzalıqqa iye. 17-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń óndirislik hám basqa isbilermenlik jumısı Jámiyetlik birlespeler óndirislik hám basqa is bilermenlik jumısın nızamlar menen belgilengen tártipte ámelge asıradı hám ustavlıq wazıypaların orınlaw maqsetinde yuridikalıq shaxs statusına iye kárxanalardı hám xojalıq esabındaǵı shólkemlerdi dúzedi. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Jámiyetlik birlespelerdiń óndirislik hám basqa is bilermenlik jumısınan túsken dáramatlar bul birlespelerdiń aǵzaları (qatnasıwshıları) arasında bólistiriliwi múmkin emes hám ustavlıq wazıypaların orınlaw ushın ǵana paydalanıladı, jámiyetlik birlespelerdiń óz qarjıların qayırxomlıq maqsette paydalanıwına ruxsat etiledi, hátte bul olardıń ustavlarında kórsetilmese de. Jámiyetlik birlespeler tárepinen dúziletuǵın kárxanalar hám shólkemler byudjetke nızam menen belgilengen tártipte hám muǵdarda tólemler ótkeredi. 18-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń menshigi Jámiyetlik birlespeler, olardıń shólkemleri menshiginde imaratlarǵa, turaq jay fondına, úskenelerge, inventarǵa, mádeniy-aǵartıw hám salamatlıq, maqsetindegi múlkke, sonday-aq, intellektual múlk obektlerine aqshalay qarjılarǵa, akciyalarǵa, basqa da bahalı qaǵazlarǵa hám óz ustavlarında názerde tutılǵan jumıstı atqarıw ushın zárúrli basqa da múlkke iye bolıwı múmkin. Jámiyetlik birlespelerdiń menshiginde, sonday-aq óz ustavlarında kórsetilgen maqsetlerge muwapıq bul birlespelerdiń qarjıları esabınan dúziletuǵın baspalar, basqa da kárxanalar, qayırxomlıq mákemeleri bolıwı múmkin. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızam aktlerinde mámleketlik hám jámiyetlik qáwipsizlikke bola, yamasa xalıq aralıq shártnamalarǵa muwapıq jámiyetlik birlespelerdiń menshiginde bolıwı múmkin emes múlk túrleri belgileniwi múmkin. Jámiyetlik birlespelerdiń aqsha qarjıları, eger ustavta názerde tutılǵan bolsa, birlespege kiriw hám aǵzalıq tólemlerin tólewden, ıqtıyarlı ráwishte ótkerilgen pul hám qayırqomlıqlardan, ustavqa muwapıq ótkerilgen lekciyalar, kórgizbeler, sport oyınları hámde basqa máresimler, lotereyalar túsimlerinen, islep shıǵarıw, xojalıq hám baspa xızmetinen alınatuǵın paydalardan, nızam menen qadaǵan etilmegen basqa túsimlerden payda boladı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Siyasiy partiyalar hám siyasiy maqsetlerdi gózlewshi ǵalaba háreketlerdiń sırt ellerden, xalıqaralıq shólkemler hámde sırt ellerdiń yuridikalıq shaxsları, olardıń wákilxanaları hám filiallarınan, sırt el investiciyaları qatnasındaǵı kárxanalardan, sırt el puqaraları, puqaralıǵı bolmaǵan shaxslardıń, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, diniy shólkemlerden, atı jasırılǵan yamasa tek laqabı kórsetilgen shaxslardan qarjılay hám basqasha materiallıq járdem alıw qadaǵan etiledi. Bunday járdem alınǵan jaǵdayda, bul qarjılar qaytarılıwı, qaytarıw imkaniyatı bolmaǵan jaǵdayda mámleket paydasına ótkeriliwi tiyis. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Siyasiy partiyalardı qarjılandırıw «Siyasiy partiyalardı qarjılandırıw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamına muwapıq ámelge asırıladı. Jámiyetlik birlespelerdiń menshigi nızam menen qorǵaladı. Awqamlardıń hám olarǵa kiretuǵın birlespelerdiń bul awqamlarǵa hám olarǵa kiretuǵın birlespelerge tiyisli múlkke iyelik etiw, biylik etiw hám onı paydalanıw boyınsha tolıq huqıqları jámiyetlik birlespeler awqamlarınıń ustavları menen belgilenedi. 19-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń ǵalaba xabar quralları hám baspa jumısı Jámiyetlik birlespeler baspasóz hám basqa da ǵalaba xabar qurallarpı haqqında ámeldegi nızamlarǵa muwapıq ǵalaba xabar quralların dúziwge hám baspa jumısın ámelge asırıwǵa haqılı.

IV-BAP. JÁMIYETLIK BIRLESPELERDIŃ JUMÍSÍN QADAǴALAW NÍZAMLARDÍ BUZǴANÍ UShÍN JUWAPKERShILIK

20-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń jumısın qadaǵalaw hám baqlaw Finans uyımları jámiyetlik birlespelerdiń dáramatlarınıń dereklerin, olardıń alǵan qarjılarınıń muǵdarların hám salıqlar haqqındaǵı nızamlarǵa muwapıq salıqlardı tólewin qadaǵalawdı ámelge asıradı. Jámiyetlik birlespelerdiń nızamlardı orınlawın baqlawdı prokuratura uyımları ámelge asıradı. Jámiyetlik birlespeniń ustavın dizimge alǵan Qaraqalpaqstan Respublikası yusticiya ministrligi jámiyetlik birlespe jumısınıń maqsetlerine baylanıslı ustav rejeleriniń saqlanıwın qadaǵalawdı ámelge asıradı. Dizimge alıwshı uyım jámiyetlik birlespeniń baslı uyımınan qabıl etilgen sheshimlerdi beriwdi talap etiwge, jámiyetlik birlespeler tárepinen ótkerilip atırǵan ilajlarǵa qatnasıw ushın óz wákillerin jiberiwge, jámiyetlik birlespelerdiń ustavtı saqlawına baylanıslı máseleler boyınsha jámiyetlik birlespeniń aǵzalarınan hám basqa da puqaralardan túsinik alıwǵa haqılı. 21-statya. Juwapkershiliktiń tiykarları Jámiyetlik birlespeler haqqında nızamlardı buzıw háreketleri ámeldegi nızamlarǵa muwapıq jınayıy, administrativlik, materiallıq hám basqa da juwapkershilikke alıp keledi. Jámiyetlik birlespeler haqqında nızamdı buzǵanı ushın ayıplı bolǵan mámleketlik hám jámiyetlik uyımlardıń lawazımlı adamları hám basqa da puqaralar juwapkershilikke tartıladı. Jámiyetlik birlespe, sonıń ishinde óz ustavın dizimnen ótkermegen jámiyetlik birlespe jámiyetlik birlespeler haqqında nızamdı buzǵan jaǵdaylarda nızamǵa muwapıq juwapkershilikke tartıladı. Ustavında belgilengen maqsetlerdiń, wazıypalardıń sheginen asıp ketken háreketlerge barǵan jaǵdaylarda jámiyetlik birlespeniń basshı uyımnan onıń ustavın dizimge alǵan uyım yamasa prokuror tárepinen jazba eskertiw beriliwi múmkin. 22-statya. Ustavtıń yamasa nızamnıń talapların buzǵan jaǵdaylarda jámiyetlik birlespeni saplastırıw Jámiyetlik birlespe usı Nızamnıń 3-statyasınıń úshinshi, tórtinshi bólimi hám áh-statyasınıń úshinshi bóliminde názerde tutılǵan is háreketlerdi islegen jaǵdayda sud sheshimine tiykarlanıp saplastırılıwı múmkin. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Sud usı Nızamnıń 21-statyasınıń tórtinshi bóliminde kórsetilgen háreketlerdi bir jıl dawamında tákirarlaǵanda jámiyetlik birlespeni saplastırıwı múmkin. Sudtıń sheshimi boyınsha saplastırılǵan jámiyetlik birlespeniń múlki qaytarıp bermew shárti menen mámlekettiń menshigine aylandırılıwı múmkin. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Ulıwma awqamlıq birlespeniń, respublika aralıq jámiyetlik birlespeniń respublikalıq buwını hám rayon aralıq jámiyetlik birlespe Qaraqalpaqstan Respublikası prokurorınıń hám Ádillik ministrliginiń usınıwı boyınsha, sonday-aq Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamları menen wákillikke iye basqa da uyımlardıń hám lawazımlı adamlardıń usınıwları boyınsha sudtıń sheshimi boyınsha saplastırıladı. Jámiyetlik birlespeni saplastırıw haqqında sudtıń sheshimine baylanıslı shaǵım etiliwi múmkin emes. Jergilikli jámiyetlik birlespeler tiyislisinshe rayonlıq hám qalalıq sudlar tárepinen saplastırıladı.

V-BAP. JÁMIYETLIK BIRLESPELERDIŃ XALÍQ ARALÍQ BAYLANÍSLARÍ. XALÍQ ARALÍQ JÁMIYETLIK BIRLESPELER

23-statya. Jámiyetlik birlespelerdiń xalıq aralıq baylanısları Jámiyetlik birlespeler Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamlarına hám óz ustavılarına muwapıq xalıq aralıq jámiyetlik (húkimetlik emes) birlespelerge kiriwi, tikkeley xalıq aralıq qatnasıqlar hám baylanıslar jasawı, tiyisli kelisimler dúziwi múmkin. 24-statya. Xalıq aralıq jámiyetlik birlespeler Qaraqalpaqstan Respublikasında dúzilgen jámiyetlik birlespe, óziniń ustavına muwapıq, jumısların respublika aymaǵında hám bir yamasa bir neshe sırt ellerdiń aymaǵında alıp barsa, onda ol xalıq aralıq jámiyetlik birlespe dep tanıladı. Eger respublikalıq jámiyetlik birlespe sırt elde dúzilgen xalıq aralıq jámiyetlik birlespeniń quramına jámáátlik aǵza sıpatında kirse, onda onıń ustavı usı Nızamǵa muwapıq dizimnen ótkeriliwi tiyis. Sırt eldiń aymaǵında óz jumısın alıp barǵan jámiyetlik birlespe dizimnen qayta ótkeriw ushın zárúrli ózgerisleri hám qosımshaları menen ustavın Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik ministrligine usınadı. Paraxatshılıqtı bekkemlewdi, xalıq aralıq birge islesiwdi rawajlandırıwdı, adamgershilikli jumıstıń basqa da túrlerin maqset etken jámiyetlik birlespeler nızamlar menen belgilengen jeńilliklerden paydalanıwı múmkin. Sırt ellerdiń jámiyetlik birlespeleriniń Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında dúzilgen bólimleriniń (filiallarınıń hám basqa da strukturalıq bólimsheleriniń) jumısına usı Nızamnıń rejeleri qollanılmaydı. 25-statya. Xalıq aralıq shártnamalar Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń usı Nızamınan basqa rejeler belgilense, onda xalıq aralıq shártnamanıń rejeleri qollanıladı.