JURNALISTTIŃ KÁSIPLIK JUMÍSÍN QORǴAW HAQQÍNDA

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ 25.06.1997-j. №263/I

 JURNALISTTIŃ KÁSIPLIK JUMÍSÍN QORǴAW HAQQÍNDA

Usı Nızamǵa tómendegige muwapıq ózgerisler kirgizilgen: 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı 1-statya. Usı Nızamnıń maqseti Bul Nızamnıń maqseti jurnalisttiń kásiplik jumısın qorǵaw salasındaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwdan ibarat. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 2-statya. Jurnalisttiń kásiplik jumısın qorǵaw haqqında nızam hújjetleri Jurnalisttiń kásiplik jumısın qorǵaw haqqındaǵı nızam hújjetleri usı Nızam hám basqa da nızam hújjetlerinen ibarat boladı. Eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında jurnalisttiń kásiplik jumısın qorǵaw haqqındaǵı nızam hújjetlerinde názerde tutılǵanınan basqasha qaǵıydalar belgilengen bolsa, xalıqaralıq shartnama qaǵıydaları qollanıladı. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 3-statya. Jurnalist Jurnalist miynetke baylanıslı yamasa basqa shártnamalıq qatnasıqlar tiykarında ǵalaba xabar quralları ushın málimleme hám materiallardı toplaw, tallaw, redakciyalaw, tayarlaw hám taratıwǵa baylanıslı jumıstı ámelge asırıwshı shaxs bolıp esaplanadı. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 4-statya. Cenzuraǵa jol qoyılmawı Qaraqalpaqstan Respublikasında ǵalaba xabar qurallarınıń cenzura etiliwine jol qoyılmaydı. Hesh kim jurnalistten járiyalanıp atırǵan xabarlar hám materiallardıń aldın-ala kelisip alınıwınıń, sonday-aq olardıń teksti ózgertiliwin yamasa olardıń baspadan tolıǵı menen alıp taslanıwın (efirge berilmewin) talap etiw haqıqına iye emes. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 5-statya. Jurnalisttiń huqıqları Kásiplik jumısın ámelge asırıwda jurnalist: málimleme toplaw, tallaw, túsindiriw, tayarlaw hám taratıwǵa; (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) málimleme alıw ushın mámleketlik uyımlarǵa, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarına, jámiyetlik birlespelerge, kárxanalarǵa, mákemelerge hám shólkemlerge múrájat etiwge; mámleketlik sırların yamasa nızam menen qorǵalatuǵın basqa da qupıyalardan ibarat materiallardan basqa hújjetler, materiallar hám málimlemeler alıwǵa; (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) jurnalistlik tekseriw júrgiziwge; óziniń qolın yamasa laqabın qoyıp tayarlanǵan málimlemelerdi hám materiallardı ǵalaba xabar quralları arqalı taratıwǵa, olarda óziniń pikirin bildiriwge; mámleketlik uyımlardıń ashıq kollegiya májilislerinde hám ǵalabalıq ilajlarǵa qatnasıw; (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) jurnalistlik jumıstı ámelge asırıwǵa baylanıslı lawazımlı adamnıń qabıllawında bolıwına; belgilengen tártipte jazıp alıwǵa, sonıń ishinde zárúrli texnikalıq qurallardan paydalanıp jazıp alıwǵa; sudtıń ashıq májilislerinde, áskeriy háreketler maydanlarında, tábiyiy apatshılıq zonalarında bolıwǵa, ǵalaba ilajlarǵa qatnasıwǵa; járiyalaw ushın tayarlanǵan maǵlıwmatlardı tekseriw ushın qánigelerge múrájat etiúge; eger nızamnıń buzılıwına alıp keletuǵın bolsa, ǵalaba xabar quralları tárepinen ózine berilgen tapsırmanı orınlawdan bas tartıwǵa; ózi tayarlaǵan málimleme yamasa materialdıń mazmunın redaktorlaw processinde burmalanǵan degen pikirge kelse, oǵan qol qoymawǵa yaki onı baspadan (efirden) alıp taslawdı talap etiwge; málimleme deregin yamasa avtordıń ismin qupıya saqlawdı talap etiwge; tapsırǵan málimlemeni járiyalaǵanda onıń mazmunın burmalawǵa jol qoyǵan ǵalaba xabar qurallarınan ózine keltirgen morallıq zıyandı jáne materiallıq záleldi sud tártibinde ótiwdi talap etiwge; jámiyetlik birlespelerge, sonıń ishinde jurnalistlerdiń xalıq aralıq shólkemlerine kiriwge haqılı. Sonday-aq, jurnalist jumıs babında nızam aktlerinde belgilengen basqa da huqıqlardan paydalanadı. 6-statya. Jurnalisttiń minnetleri Kásiplik jumısın ámelge asırıwda jurnalist: nızam talapları tiykarında Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikaları xalıq aralıq shártnamaları qádelerin saqlawǵa; tayarlanıp atırǵan materiallardıń durıslıǵın tekseriwge hám haqıyqıy málimleme beriwge; ayıpsızlıq prezumpciyası principin basshılıqqa alıwǵa; jurnalistika salasınıń sırın járiya etpewi; jurnalistlerdiń kásipke baylanıslı ádep-ikramlıq qaǵıydalarına boysınıwı; (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) adamnıń huqıqların hám erkinliklerin, ar-namısın hám qádir-qımbatın húrmetlewge minnetli. Jurnalist óz kásibine baylanıslı málimlemeni jeke maqsetlerde paydalanıwı, málimleme dereginiń yamasa avtordıń kelisimisiz adamnıń jeke ómiri haqqındaǵı faktlerdi járiyalawı, sonday-aq onda sesti hám kórinislerdi jazıp alıw qurallarınan paydalanıwı múmkin emes. Jurnalist sonday-aq, nızam hújjetleri boyınsha názerde tutılǵan basqa da minetlerdi orınlaydı. 7-statya. Jurnalistlik sır Puqaralar yamasa basqa da málimleme derekleri tárepinen óz atın járiya etpew shárti menen ıqtıyarlı túrde málim etilgen qupıya xabar, sonday-aq faktler hám waqıyalar jurnalistlik sır bolıp tabıladı (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Jurnalisttiń jurnalistlik sır bolıp sanalatuǵın maǵlıwmatlardı usı málimleme dereginiń ruqsatısız járiyalawı, sonday-aq bul maǵlıwmatlardı óziniń yaki úshinshi birewlerdiń jeke máplerinde paydalanıwı qadaǵan etiledi. 7¹-statya. Jurnalistlerdiń kásipke baylanıslı ádep-ikramlılıq qaǵıydaları Jurnalistlerdiń kásipke baylanıslı ádep-ikramlılıq qaǵıydaları jurnalisttiń shaxsına hám óz kásibine baylanıslı wazıypalardı orınlaw waqtında onıń minez-qulqına qoyılatuǵın talaplardı belgilewshi qaǵıydalar jıyındısınan ibarat bolıp esaplanadı. Jurnalistlerdiń kásipke baylanıslı ádep-ikramlılıq qaǵıydaları jurnalistlerdiń hám ǵalaba xabar qurallarınıń birlespeleri tárepinen belgilenedi. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 8-statya. Jurnalistke qol qatılmaslıq Jurnalist kásiplik minnetlerin atqarıw payıtında adamǵa qol qatılmaslıq kepilliginen paydalanadı. Sın materialların járiyalaǵanı ushın jurnalistti quwdalawǵa jol qoyılmaydı. 9-statya. Jurnalistlik tekseriw Jurnalist málimleme jıynaw hám jurnalistlik tekseriw júrgiziw huqıqına iye. Jurnalist óziniń kásiplik tekseriwiniń nátiyjelerin ǵalaba xabar qurallarında taratıwǵa, olardı mámleketlik uyımlarǵa, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarına, jámiyetlik birlespelerge, kárxanalarǵa, mákemelerge, shólkemlerge hám lawazımlı adamlarǵa ıqtıyarlı túrde beriwge haqılı. Jurnalistlik tekseriwdiń barısında alınǵan materiallardıń hám hújjetlerdiń jurnalistten alıp qoyılıwı yamasa tekserilip kózden ótkeriliwi múmkin emes. 10-statya. Jurnalisttiń kásiplik jumısınıń kepillikleri Jurnalisttiń huqıqları, ar-namısı hám qádir-qımbatı nızam menen qorǵaladı. Mámleket jurnalistke erkin túrde málimleme alıwǵa hám tarqatıwǵa kepillik beredi, ol kásiplik jumısın ámelge asırıw payıtında onıń qorǵalıwın támiyinleydi. Jurnalisttiń kásiplik jumısına aralasıwǵa, kásiplik minnetlerin atqarıw payıtında alınǵan qanday da bir maǵlıwmatlardı onnan talap etiwge tıyım salınadı. 11-statya. Jurnalistti akkreditaciya etiw Jurnalist mámleketlik uyım, jámiyetlik birlespe hám shólkem janında akkreditaciya etiliwi múmkin. Akkreditaciya etilgen jurnalist: bolıp ótetuǵın ashıq kollegiya májilisleri hám basqa da ǵalaba ilajlar haqqında aldın-ala xabarlandırıw; akkreditaciya etiwshi uyımnıń imaratlarına (xanalarına) hám basqa obektlerine akkreditaciya etiwshi uyım tárepinen belgilengen tártipte kiriw; ashıq kollegiya májilislerinde hám basqa ǵalaba ilajlarda qatnasıw; akkreditaciya etiwshi uyımnıń juwapkerli shaxslarınan zárúr hújjetler hám materiallardı soraw hámde alıw, ǵalaba ilajlardıń jazıwları menen tanısıw hámde olardan kóshirme nusqalar alıw; alınǵan jazıwlardan ǵalaba xabar quralları materialların tayarlawda paydalanıw huqıqına iye. Akkreditaciya etilgen jurnalist nızam hújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwı múmkin. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 12-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası jurnalistiniń sırt ellerdegi hám sırt el jurnalistiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı jumısı Qaraqalpaqstan Respublikasınıń jurnalisti sırt elde óziniń kásiplik jumısın Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarınıń hám ózi akkreditaciya etilgen eldiń nızamlılıqlarına muwapıq ámelge asıradı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵında akkreditaciya etilgen sırt el jurnalisti málimleme jıynawda hám taratıwda Qaraqalpaqstan Respublikasınıń jurnalisti menen teńdey huqıqlarǵa iye boladı. Sırt el jurnalisti Qaraqalpaqstan Respublikasınıń aymaǵında óziniń kásiplik jumısın ámelge asırıw payıtında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamların saqlawǵa minnetli. 13-statya. Sırt el jurnalisti akkreditaciyasınıń toqtatılıwı Usı Nızamdı, basqa da nızam aktlerin, hárekettegi xalıq aralıq shártnamalardıń qádelerin buzǵan jaǵdayda sırt el jurnalistiniń akkreditaciyası Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń usınısı tiykarında Ózbekstan Respublikası Sırtqı isler ministrligi tárepinen toqtatılıwı múmkin. Sırt el jurnalisti Qaraqalpaqstan Respublikasında óziniń akkreditaciyasınıń toqtatılǵanlıǵı haqqındaǵı sheshim ústinen sudqa shaǵım etiwge haqılı. 14-statya. Jurnalisttiń kásiplik jumısın qorǵaw haqqında   nızamshılıqtıń buzılǵanlıǵı ushın  juwapkershilik Mámleketlik uyımlardıń, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarınıń, jámiyetlik birlespelerdiń, kárxanalardıń, mákemelerdiń hám shólkemlerdiń lawazımlı adamları: cenzuranı ámelge asırǵanı; akkreditaciyadan tiykarsız bas tartqanı yamasa akkreditaciyanı tiykarsız toqtatıw jolı menen jurnalisttiń nızamlı kásiplik jumısına tosqınlıq jasaǵanı; jurnalisttiń soraw menen múrájat etiw hám zárúrli málimleme alıw huqıqın buzǵanı; jurnalistke qısım jasap, onıń kásiplik jumısına aralasqanı; jurnalisttiń materialların hám zárúrli texnikalıq quralların nızamsız túrde alıp qoyǵanı; málimleme deregin yamasa avtordıń ismin olardıń kelisimisiz kórsetkeni ushın juwap beredi. Jurnalisttiń usı nızam menen belgilengen huqıqların buzıw, kásiplik jumısın ámelge asırıwǵa baylanıslı onıń ar-namısın hám qádir-qımbatın kemsitiw, abay etiw, kúsh kórsetiw yamasa kásiplik jumısın ámelge asırıwǵa baylanıslı jurnalisttiń ómirine, densawlıǵına zálel keltiriw yaki múlkine qol qatıw jaǵdayları nızam shártlerine muwapıq juwapkershilikke alıp keledi. 15-statya. Jurnalisttiń juwapkershiligi Jurnalist ózi tayarlap atırǵan hám taratıp atırǵan málimlemelerdiń hám materiallardıń durıslıǵı ushın nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte juwap beredi. Jurnalist ǵalaba xabarlar qurallarında haqıyqatqa sáykes kelmeytuǵın  materiallardı taratqanlıq ushın tómendegi jaǵdaylarda juwapker bolmaydı: eger bul maǵlıwmatlar rásmiy xabarlardan, normativ-huqıqıy hujjetlerden yamasa rásmiy statistika esabatları maǵlıwmatlarınan yaki málimleme agentlikleri yamasa mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımlarınıń baspasóz xızmetleri arqalı, sonday-aq olardıń rásmiy veb-saytlarınan alınǵan bolsa; eger bul maǵlıwmatlar aldınnan jazıp alınbastan efirge beriletuǵın avtorlıq shıǵıwlarında orın alǵan bolsa yaki shıǵıwlardıń sózbe-sóz qaytalanıwı (stenografiya, audio-, videojazıwı) bolsa. (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 16-statya.  Xalıq aralıq shártnamalar (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında 16-statya alıp taslanǵan)