QÁWENDERLIK HAQQÍNDA

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ 11.12.2012-j. №132/X

 QÁWENDERLIK HAQQÍNDA

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen: 28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamı 11.08.2017-j. 153/XVII-sanlı QR Nızamı

 I BAP. ULÍWMA REJELER

 1- statya. Usı Nızamnıń maqseti Usı Nızamnıń maqseti qáwenderlik salasındaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwdan ibarat.  2-statya. Qáwenderlik haqqındaǵı nızamshılıq Qáwenderlik haqqındaǵı nızamshılıq usı Nızam hám basqa da nızam aktlerinen ibarat. Eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń qáwenderlik haqqındaǵı nızam aktlerinde názerde tutılǵannan basqasha qaǵıydalar belgilengen bolsa, xalıqaralıq shártnama qaǵıydaları qollanıladı. 3-statya. Tiykarǵı túsinikler Usı Nızamda tómendegi tiykarǵı túsinikler qollanıladı: Íqtıyarlılar - qáwenderlik alıwshınıń yaki qáwenderlik shólkeminiń máplerin gózlep biypul jumıslardı atqarıw, xızmetler kórsetiw túrindegi qáwenderlikti ámelge asırıwshı fizikalıq shaxslar; Qáwenderler - qáwenderlikti ámelge asırıwshı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar; qáwenderlik (qáwenderlik jumısı) – yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń qáwenderlik maqsetlerinde basqa da yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa múlkti, sonday-aq pul qarjıların qaytarmaw shárti menen yaki jeńillikli shártlerde beriw, olar ushın jumıslardı atqarıw, olarǵa xızmetler kórsetiw hám olardı basqasha túrde qollap-quwatlaw túrindegi ıqtıyarlı mápgóysiz járdemi; qáwenderlik alıwshılar - qáwenderlik alıwshı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar; qáwenderlik subektleri - qáwenderler, ıqtıyarlılar, qáwenderlik shólkemleri, sonday-aq qáwenderlik alıwshılar; qáwenderlik shólkemi - jámiyettiń, ayırım taypadaǵı yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń máplerin gózlep qáwenderlik jumısın ámelge asırıw ushın dúzilgen mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemi; qáwenderlik qarjıları - qáwenderlik maqsetlerine baǵdarlanatuǵın múlk, sonıń ishinde pul qarjıları.  4-statya. Qáwenderlik maqsetleri Qáwenderlik tómendegi maqsetlerde ámelge asırıladı: puqaralardı sociallıq jaqtan qollap-quwatlaw hám qorǵaw, sonıń ishinde xalıqtıń sociallıq jaqtan qorǵalmaǵan hám kem támiyinlengen kategoriyalarınıń materiallıq jaǵdayın jaqsılaw, óz fizikalıq yaki intellektuallıq ózgeshelikler, basqa da jaǵdaylar sebepli; biyǵárez túrde óz huqıqların ámelge asıra almaytuǵın hámde nızamlı máplerin qorǵay almaytuǵın jumıssızlardı, mayıplardı hám basqa da shaxslardı sociallıq reabilitaciyalaw; xalıqlar arasında tınıshlıq, doslıq hám tatıwlıqtı bekkemlewge kómeklesiw; shańaraqtıń jámiyettegi ornı hám rolin bekkemlewge kómeklesiw; analıq, balalıq hám atalıqtı qorǵawǵa kómeklesiw; bilimlendiriw, ilim, mádeniyat, kórkem-óner, aǵartıwshılıq tarawındaǵı jumısqa, sonday-aq shaxstıń ruwxıy kamalǵa jetiwine kómeklesiw; kesellikler profilaktikası hám puqaralardıń densawlıǵın saqlaw tarawındaǵı jumıslarǵa, sonday-aq salamat turmıs tárizin úgit-násiyatlawǵa kómeklesiw, puqaralarǵa ruwxıy járdem kórsetiw; dene tárbiya hám ǵalaba sport tarawındaǵı jumısqa kómeklesiw; xalıqtı tábiyiy apatlar, ekologiyalıq, sanaat apatshılıqları yaki basqa da apatshılıqlar aqıbetlerin saplastırıwǵa, baxıtsız hádiyselerdiń aldın alıwǵa tayarlaw; terrorshılıq háreketleri, tábiyiy apatlar, ekologiya, sanaat apatshılıqları yaki basqa da apatshılıqlar nátiyjesinde jábir kórgenlerge járdem kórsetiw; qorshap turǵan tábiyiy ortalıqtı qorǵaw; mádeniy miyras obektlerin qorǵaw. Nızam aktlerine muwapıq qáwenderlik basqa da maqsetlerde de ámelge asırılıwı múmkin. Kommerciyalıq shólkemlerge, siyasiy partiyalarǵa hám háreketlerge pul qarjıları hámde basqa da materiallıq qarjılar beriw, basqa da túrde járdem kórsetiw, sonday-aq olardı qollap-quwatlaw qáwenderlik esaplanbaydı. Saylaw aldı úgit-násiyatı hám referendumǵa qoyılǵan máseleler boyınsha úgit-násiyat maqsetinde qáwenderlik etiw qadaǵan etiledi. Nızamǵa qarsı bolǵan hár qanday jumıstı qáwenderlik járdeminde qollap-quwatlaw qadaǵan etiledi.  5-statya. Qáwenderlikti ámelge asırıwǵa bolǵan huqıq Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar qáwenderlikti ıqtıyarlı hám tosqınlıqsız ámelge asırıwǵa haqılı. Ustav fondında (ustav kapitalında) mámleket úlesi 50 procentten joqarı bolǵan xojalıq jámiyetleri hám mámleketlik unitar kárxanalarınıń qáwenderlikke sarıplanatuǵın hár jılǵı qárejetleri ótken jılda alınǵan sap paydanıń 10 procentinen aspawı kerek hámde bul qárejetler olardıń biznes-jobasınıń ótken esabat dáwirindegi sap paydaǵa tiyisli bólimi kórsetkishleri orınlanǵanda ámelge asrıladı. (11.08.2017-j. 153/XVII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar qáwenderlikti jeke tártipte yaki birlesip, qáwenderlik shólkemlerin dúzgen yaki dúzbegen halda ámelge asırıwǵa haqılı. Qáwenderler óz qáwenderlik qarjılarınan paydalanıw maqsetleri hám tártibin belgilewge haqılı. 5¹-statya. Alınǵan qáwenderlik qayırqomlıqlardı esapqa alıw hám olar haqqındaǵı málimlemeni járiya etiw Qáwenderlik alıwshılar (yuridikalıq shaxslar hám jeke tártiptegi isbilermenler): alınǵan qáwenderlik qayırqomlıqlardıń esabın júrgiziw; qáwenderlik qayırqomlıqları alınǵan kúnnen baslap on kún ishinde ǵalaba xabar qurallarında, sonday-aq bar bolǵan jaǵdayda óziniń rásmiy           veb-saytlarında alınǵan qáwenderlik qayırqomlıqları haqqında málimlemeni járiya etiwi shárt. (11.08.2017-j. 153/XVII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen)

II BAP. QÁWENDERLIK ShÓLKEMLER

 6-statya. Qáwenderlik shólkemleriniń shólkemlestiriwshilik-huqıqıy forması Qáwenderlik shólkemleri jámiyetlik birlespe, jámiyetlik qor formasında, sonday-aq nızamlarda názerde tutılǵan basqa da formada shólkemlestiriliwi múmkin. Qáwenderlik shólkemleri óz jumısların muwapıqlastırıw, sonday-aq ulıwma máplerdi bildiriw hám qorǵaw maqsetinde mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleri esaplanıwshı birlespelerge hám basqa da birlespelerge (awqamlarǵa) birlesiwi múmkin. (28.12.2016-j. 119/XIII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 7-statya. Qáwenderlik shólkeminiń shólkemlestiriwshileri Qáwenderlik shólkemleriniń shólkemlestiriwshilik huqıqıy formasına qarap yuridikalıq hám (yamasa) fizikalıq shaxslar olardıń shólkemlestiriwshileri bolıwı múmkin. Mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımları, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, sonday-aq mámleketlik unitar kárxanaları, mámleketlik mákemeleri hámde shólkemleri qáwenderlik shólkemniń shólkemlestiriwshileri bolıwı múmkin emes. 8-statya. Qáwenderlik shólkemlerdi mámleketlik dizimnen ótkeriw Qáwenderlik shólkemlerdi mámleketlik dizimnen ótkeriw nızam aktlerinde belgilengen tártipte ádillik uyımları tárepinen ámelge asırıladı. Ádillik uyımlarınıń qáwenderlik shólkemdi mámleketlik dizimnen ótkeriwden bas tartıw haqqındaǵı sheshimi, sonday-aq usı uyımnıń mámleketlik dizimnen ótkeriw múddetlerin buzǵanlıǵı ústinen sudqa shaǵım etiwi múmkin. 9-statya. Qáwenderlik shólkemleriniń múlki Imaratlar, jer uchastkaları, transport quralları, ásbap-úskeneler, pul qarjıları, bahalı qaǵazlar hám basqa da múlk, sonday-aq málimleme resursları hám basqa da ózge intellektual jumıs nátiyjeleri qáwenderlik shólkeminiń menshigi bolıwı múmkin. Qáwenderlik shólkemi ózinde bolǵan múlkke qatnaslı nızam aktlerine, shólkemniń ustavına hám qáwenderlik maqsetlerine qayshı bolmaǵan hár qanday shártnama dúziwge haqılı. Qáwenderlik shólkemi óz támiynatı (sonıń ishinde jumıs alıp barıwı menen baylanıslı barlıq qárejetler) ushın finans jılında ózi sarıplaytuǵın finanslıq qarjılardıń kóbi menen w0 procentinen paydalınıwǵa haqılı. Usı sheklew qáwenderlik baǵdarlamalarda ámelge asırıwda qatnasatuǵın shaxslardıń miynetine haqı tólewge qollanılmaydı. Qáwenderlik shólkemi ıqtıyarlılardıń usı shólkemdegi jumısı  menen baylanıslı qárejetlerin (xızmet saparı, transport hám basqa da qárejetler) tólewi múmkin. Mámleketlik, respublikalıq byudjet hám mámleketlik maqsetli qorlarınan qáwenderlik shólkeminiń esap betine túsken qarjılardan tek usı qarjılardı ajıratıw waqtında názerde tutılǵan qáwenderlik maqsetleri ushın paydalanıladı. Qáwenderlik shólkemlerine berilgen qáwenderlik qarjılar tek qáwenderlik maqsetlerinde paydalanıladı hám bul qarjılardan qáwenderlik shólkemlerdi saqlaw ushın paydalanılıwı múmkin emes. Qáwenderlik shólkeminiń múlki usı shólkemniń shólkemlestiriwshilerine yaki aǵzalarına basqa da shaxslarǵa satılıwı yamasa beriliwine qaraǵanda qolaylıraq shártlerde satılıwı yaki beriliwi múmkin emes. Qáwenderlik shólkemi óz minnetlemeleri boyınsha nızamda belgilengen tártipte óndiriw qaratılıwı múmkin bolǵan múlki menen juwap beredi. 10-statya. Qáwenderlik shólkeminiń múlkin qáliplestiriw derekleri Qáwenderlik shólkeminiń múlkin qáliplestiriw derekleri tómendegiler bolıwı múmkin: qáwenderlik shólkemleri shólkemlestiriwshileriniń tólemleri, aǵzalıqqa tiykarlanǵan qáwenderlik shólkemleri ushın aǵzalıq tólemleri; yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń pul hám (yamasa) basqa da múlk túrindegi qáwenderlik qarjıları; akciyalar hám basqa da bahalı qaǵazlardan alınǵan dáramatlar; nızam menen ruxsat etilgen isbilermenlik jumısınan alınǵan dáramatlar, sonıń ishinde, qáwenderlik shólkemi shólkemlestirgen kommerciyalıq dúzilmelerden túsken túsimler; qáwender hám ıqtıyarlılardı tartıw, sonıń menen birge, qáwenderlik qarjılardı jıynaw maqsetinde ótkeriletuǵın kewilashar, mádeniy, sport ilajları hám basqa da ǵalaba ilajlardı shólkemlestiriw kampaniyaların ótkeriwden túsetuǵın túsimler; nızam aktlerinde belgilengen tártipte lotereya hám kim ziyat sawdaların ótkeriwden alınǵan dáramatlar; Mámleketlik, respublikalıq byudjet hám mámleketlik maqsetli qorları qarjıları; nızam aktlerinde qadaǵan etilmegen basqa da túsimler. 11-statya. Qáwenderlik baǵdarlama Qáwenderlik baǵdarlama qáwenderlik shólkemniń joqarı basqarıw uyımı tárepinen tastıyıqlanǵan hám usı shólkemniń ustavında belgilengen maqsetlerine sáykes keletuǵın wazıypalardı sheshiwge qaratılǵan ilajlar kompleksi bolıp tabıladı. Qáwenderlik baǵdarlama mólsherlenip atırǵan túsimler hám  jobalastırılıp atırǵan qárejetler smetasın (sonıń ishinde, qáwenderlik baǵdarlamasın ámelge asırıwda qatnasıp atırǵan shaxslardıń miynetine haqı tólewdi) óz ishine aladı, baǵdarlamanı ámelge asırıw basqıshları hám múddetlerin belgileydi. Qáwenderlik baǵdarlamaların (sonıń ishinde, qáwenderlik baǵdarlamasın ámelge asırıwda katnasıp atırǵan shaxslardıń miynetine haqı tólew qárejetlerin hám qáwenderlik baǵdarlamaların ámelge asırıw menen baylanıslı basqa da qárejetlerdi) qarjılandırıw ushın finans jılında túsken dáramatlardıń, nızam menen ruxsat etilgen isblermenlik jumısınan alınǵan dáramatlardıń sonıń ishinde, qáwenderlik shólkemi shólkemlestirgen kommerciyalıq dúzilmelerden túsken túsimlerdiń keminde 80 procentinen paydalanılıwı kerek. Qáwenderlik baǵdarlamaları ámelge asırılıp atırǵanda túsken qarjılardan usı baǵdarlamalarda belgilengen múddetlerde paydalanıladı. 12-statya. Qáwenderlik shólkemin qayta shólkemlestiriw hám saplastırıw Qáwenderlik shólkemin qayta shólkemlestiriw hám saplastırıw nızamda belgilengen tártipte ámelge asırıladı. Qáwenderlik shólkemi saplastırılǵanda onıń kreditorlar talapları qanaatlandırılǵannan keyin qalǵan múlkinen shólkem ustavında názerde tutılǵan tártipte, yaki eger qáwenderlik shólkeminiń múlkinen paydalanıw tártibi onıń ustavında názerde tutılmaǵan bolsa yamasa nızamda basqasha tártip belgilenbegen bolsa, saplastırıw komissiyasınıń qararı menen qáwenderlik maqsetlerinde paydalanıladı.

III BAP. QÁWENDERLIKTIŃ ÁMELGE ASÍRÍLÍWÍNDA MÁMLEKETTIŃ QATNASÍWÍ. XALÍQARALÍQ QÁWENDERLIK JUMÍSÍ

 13-statya. Qáwenderlik subektlerine mámleket tárepinen kepilliklerdiń beriliwi Qáwenderlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı mápleri mámleket tárepinen kepillenedi. Qáwenderlik subektlerin óz qáwenderlik maqsetlerin hám ámelge asırıw formaların tańlaw erkinligin sheklewge jol qoyılmaydı. 14-statya. Qáwenderlikti mámleket tárepinen qollap-quwatlaw Mámleket qáwenderlikti tómendegi formalarda qollap-quwatlawı múmkin: qáwenderlik shólkemleri islep shıǵatuǵın qáwenderlik baǵdarlamaların tańlaw tiykarında mámleket tárepinen qarjılandırıw; mámleket múlkin qáwenderlik shólkemlerine nızam aktlerinde belgilengen tártipte biypul yamasa jeńillikli tiykarda menshik etip beriw; mámleket múlki bolǵan imaratlar, jaylar hám basqa da múlk ijarası xaqıların tólew boyınsha jeńillikler beriw; qáwenderlik shólkemleriniń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlewge járdemlesiw; qáwenderler, ıqtıyarlılar hámde qáwenderlik shólkemlerin xoshametlew; nızam aktlerine muwapıq mámleket qáwenderlikti basqa formalarda da qollap-quwatlawı múmkin. 15-statya. Qáwenderlik subektlerine beriletuǵın jeńillikler Qáwenderlik subektlerine nızam aktlerine muwapıq jeńillikler beriledi. 16-statya. Qáwenderlik shólkemi jumısı ústinen qadaǵalaw Ádillik uyımları qáwenderlik shólkeminiń ustavı qaǵıydalarına boysınıwı ústinen óziniń wákillikleri sheńberinde qadaǵalawdı ámelge asıradı. Qáwenderlik shólkeminiń qarjılandırıw derekleri hám dáramatları hámde salıqlar hám basqa da májbúriy tólemlerdi tólewi ústinen mámleketlik salıq xızmeti uyımları nızam aktlerine muwapıq mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asıradı. Qáwenderlik shólkeminiń jumısı haqqındaǵı esabat nızam aktlerinde belgilengen tártipte ádillik hám mámleketlik salıq xızmeti uyımlarına jiberiledi. Qáwenderlik shólkemine múlk, sonday-aq pul qarjıların beriwshi qáwenderler usı shólkemnen bul múlkten maqsetli paydalanılǵanlıǵı haqqında esabatın talap etiwine haqılı. Qáwenderlik shólkemi óziniń jıllıq esabatlarınan erkin paydalanılıwın támiyinleydi. Qáwenderlik shólkemi dáramatları hám qárejetleriniń muǵdarları hám dúzilisi, múlki, xızmetkerleriniń sanı, olardıń miynetine haqı tólew hám ıqtıyarlılardı tartıw haqqındaǵı maǵlıwmatlar kommerciyalıq sır bolıp esaplanbaydı. Ádillik uyımları qáwenderlik shólkemi tárepinen ótkeriletuǵın ilajlarda qatnasıw ushın óziniń wákillerin jiberiwge, usı shólkem aǵzalarınan hám basqa da puqaralardan qáwenderlik shólkeminiń ustavına boysınıwı menen baylanıslı máseleler boyınsha túsinikler alıwǵa haqılı. 17-statya. Xalıqaralıq qáwenderlik jumısın ámelge asırıw Qáwenderler, ıqtıyarlılar hám qáwenderlik shólkemleri hárekettegi nızam aktlerine hám xalıqaralıq shártnamalarda belgilengen xalıqaralıq qáwenderlik jumısın ámelge asırıwǵa haqılı. Xalıqaralıq qáwenderlik jumısı xalıqaralıq qáwenderlik joybarlarında, xalıqaralıq qáwenderlik shólkemleriniń jumısında qatnasıw, qáwenderlik jumısı tarawında sırt elli sheriklesler menen birge islesiw arqalı, sonday-aq, xalıqaralıq ámeliyatta qabıl etilgen hám xalıqaralıq xuqıq principleri hám normalarına, hárekettegi nızam aktlerine qayshı bolmaǵan basqa da xár qanday formada ámelge asırılıwı múmkin. Qáwenderlik shólkemi sırt el puqaralarınan, puqaralıǵı bolmaǵan shaxslardan, xalıqaralıq hám sırt el shólkemlerinen hárekettegi nızam aktlerine muwapıq qáwenderlik járdemlerin alıw xuqıqına iye. 18-statya. Sırt el puqaralarınıń, puqaralıǵı bolmaǵan shaxslardıń, xalıqaralıq hám sırt el shólkemleriniń respublika aymaǵındaǵı qáwenderlik xızmeti Sırt el puqaraları, puqaralıǵı bolmaǵan shaxslar, xalıqaralıq hám sırt el shólkemleri respublika aymaǵında qáwenderler hám ıqtıyarlılar sıpatındaǵı jumısın usı Nızam hám hárekettegi basqa da nızam aktlerine muwapıq ámelge asırıwı múmkin. Sırt el puqaralarınıń, puqaralıǵı bolmaǵan shaxslardıń, sonday-aq xalıqaralıq hám sırt el shólkemleriniń qáwenderlik járdemlerinen maqsetli paydalanılıwı monitoringin alıp barıw hámde bunday járdemlerden maqsetli paydalanılıwı ústinen qadaǵalaw nızam aktlerine muwapıq ámelge asırıladı.

 IV BAP. JUWMAQLAWShÍ REJELER

 19-statya. Máplerdiń soqlıǵısıwı Bul Nızamda máplerdiń soqlıǵısıwı degende qáwenderlik shólkem hám mápdar shaxslar (usı shólkemniń basqarıw uyımlarınıń xızmetkerleri, sonıń ishinde lawazımlı shaxsları, aǵzaları, olardıń jaqın tuwısqanları yamasa kreditorları, sonday-aq ózleriniń qáwenderlik shólkemi menen óz ara qatnasıqları nátiyjesinde shólkemniń múlkine biylik etiwge tásir etiwi múmkin bolǵan hámde jeke máp kóriw maqsetinde shólkem menen jeke ózi yamasa óz wákilleri arqalı birge islesetuǵın yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar) arasında ámelge asırılatuǵın, qáwenderlik shólkeminiń múlkine biylik etiwge baylanıslı bolǵan, qáwenderlik jumısınıń mápleri hámde maqsetlerine sáykes kelmegen yamasa sáykes kelmewi múmkin bolǵan kelisimler hám (yamasa) operaciyalar tán alınadı. Qáwenderlik shólkeminiń mápdar shaxslar menen kelisimler dúziwine, sonday-aq qáwenderlik shólkemi tárepinen mápdar shaxslar paydasına basqa da háreketlerdiń ámelge asırılıwına qáwenderlik shólkeminiń joqarı basqarıw uyımınıń kelisimi menen ruxsat etiledi. Mápler soqlıǵısıwı payıtında júzege keletuǵın qarama-qarsılıqlar qáwenderlik shólkeminiń joqarı basqarıw uyımı tárepinen, kelisimge kele almaǵan jaǵdayda bolsa sud tárepinen sheshiledi. 20-statya. Tartıslardı sheshiw Qáwenderlikti ámelge asırıw salasında júzege keletuǵın tartıslar nızam aktlerinde belgilengen tártipte sheshiledi. 21-statya. Qáwenderlik xaqqındaǵı nızam aktlerin buzǵanlıǵı ushın juwapkershilik Qáwenderlik haqqındaǵı nızam aktlerin buzǵanlıqta ayıpker shaxslar belgilengen tártipte juwapker boladı.