QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ

28.12.2001-j. №142/II

MÁDENIY MIYRAS OBEKTLERIN QORǴAW HÁM OLARDAN PAYDALANÍW HAQQÍNDA

Usı Nızamǵa tómendegilerge muwapıq ózgerisler kirgizilgen: 09.10.2004-j. 293/II-sanlı QR Nızamı 05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı 30.06.2011-j. hh/VI-sanlı QR Nızamı 18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı 26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı

I. ULÍWMA REJELER

1-statya. Nızamnıń maqseti Bul Nızamnıń maqseti Qaraqalpaqstan xalqınıń ulıwma milliy baylıǵı bolǵan mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw baǵdarındaǵı múnásibetlerdi tártiplestiriwden ibarat. 2-statya. Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqındaǵı nızam aktleri Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqındaǵı nızam aktleri usı Nızam hám basqa da nızam hújjetlerinen ibarat. Eger, Qaraqalpaqstan Respublikası hám Ózbekstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń «Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqında»ǵı Nızamında názerde tutılǵannan basqa da qádeler belgilengen bolsa, onda xalıqaralıq shártnama rejeleri qollanıladı. 3-statya. Tiykarǵı túsinikler Usı Nızamda tómendegi tiykarǵı túsinikler qollanıladı: ansambller - tariyxıy qáliplesken aymaqta anıq kózge taslanatuǵın, átirap kórinisi menen ulıwmalılıǵı yamasa baylanıslılıǵı tariyxıy, arxeologiyalıq, arxitekturalıq, estetikalıq yaki sociallıq-mádeniy qunlılıqqa iye bolǵan, jámiyetlik, arxitekturalıq, diniy, ilimiy, bilimlendiriw, fortifikaciyalıq, saray, turaq jay, sawda, óndirislik, hám basqa da áhmiyetke iye hámde súwretshilik, músinshilik, ámeliy bezew kórkem óneri, arxitekturalıq shıǵarmalar menen baylanıslı halda óz aldına yamasa ózara birgelikte turǵan estelikler, imaratlar hám qurılmalar toparları, sonday-aq, mákanlardıń tariyxıy joba sızılmalarınıń hám jay-imaratlardıń qaldıqları, landshaft arxitekturası hám baǵ-park kórkem óneri shıǵarmaları (baǵlar, demalıs baǵları, qıyabanlar, bulvarlar); dıqqatqa ılayıqlı orınlar - insan hám tábiyat dóretiwshiliginiń birgeliktegi tuwındıları, sonday-aq tariyxıy, arxeologiyalıq, qala qurılısı, estetikalıq, etnologiyalıq yaki antropologiyalıq áhmiyetke iye bolǵan aymaqlar, sonıń ishinde xalıq ónermentshiligi jaylasıw orınları, tariyxıy mákanlardıń yamasa qalalardıń qurılıwı joba sızılmaları hám úy-imaratları jaylasqan oraylar tariyxıy, (sonıń ishinde áskeriy) waqıyalar, estelikler, ullı tariyxıy tulǵalardıń turmısı menen baylanıslı bolǵan imaratlar, estelik orınları, tábiyiy landshaftlar, sonday-aq, eski qalalar, góne qalalardıń orınları, mákanlar jáne imaratlardıń mádeniy qatlamları, qaldıqları, máresimler atqarılatuǵın orınlar; estelikler - tariyxıy, ilimiy, kórkem yamasa ózgeshe mádeniy áhmiyetke iye bolǵan ayırım imaratlar, jaylar hám qurılmalar, olarǵa baylanıslı súwretshilik, músinshilik, ámeliy bezew kórkem óner shıǵarmaları hám usı imaratlar, jaylar, qurılmalardıń tariyxıy qáliplesken aymaqları menen birge, memorial úyler, kvartiralar, qoyımshılıqlar, maxbaralar hám ayırım qábirler, monumental kórkem óner dóretpeleri, ilim hám texnika (sonıń ishinde áskeriy texnika) obektleri, antropologiya, etnografiya, numizmatika, epigrafika, kartografiya, fotografiya materialları, kinofilmler, audio-video jazıwlar hám basqa da usıldaǵı jazıwlar, ádebiyat hám kórkem óner shıǵarmaları, arxivlik, qoljazba hám sızba hújjetler, eski qoljazba kitaplar, hárip teriw usılında shıǵarılǵan dáslepki kitaplar, antikvar hám siyrek basılımlar, notalar, relikviyalar (muqaddes buyımlar) hám memoriallıq ózgeshelikke iye bolǵan zatlar, tas estelikler, jartasqa oyıp salınǵan súwretler, arxeologiyalıq estelikler; mádeniy miyras obektleri - materiallıq hám materiallıq emes mádeniy miyras obektleri; materiallıq mádeniy miyras obektleri - tariyxıy, ilimiy, kórkem yaki basqa da mádeniy áhmiyetke iye bolǵan ansambller, dıqqatqa ılayıq orınlar hám estelikler; materiallıq emes mádeniy miyras obektleri - tariyxıy, ilimiy, kórkem yaki basqa da mádeniy áhmiyetke iye bolǵan úrp-ádetler, xalıq dóretiwshiligi (sóz, ayaq-oyın, muzıka, tamasha kórkem óneri), sonday-aq, olar hám xalıq kórkem ónermentshiligi hámde ámeliy kórkem óneri menen baylanıslı bilimler, kónlikpeler, áspab-úskeneler, artefaktlar, mádeniy mákanlar. 4-statya. Mádeniy miyras obektleriniń kategoriyaları Materiallıq mádeniy miyras obektleri tómendegi kategoriyalarǵa bólinedi: pútkil mámleket tariyxı hám mádeniyatı ushın ayrıqsha bahalı bolǵan tariyxıy, ilimiy, arxitekturalıq, kórkem hám memorial áhmiyetke iye respublikalıq materiallıq mádeniy miyras obektleri; úlke, rayon, qala tariyxı hám mádeniyatı ushın ayrıqsha bahalı bolǵan tariyxıy, ilimiy, arxitekturalıq, kórkem hám memorial bahaǵa iye bolǵan jergilikli áhmiyettegi mádeniy miyras obektleri.

II. MÁDENIY MIYRAS OBEKTLERIN QORǴAW HÁM OLARDAN PAYDALANÍW TARAWÍNDAǴÍ MÁMLEKETLIK BASQARÍW

5-statya. Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı mámleketlik basqarıwdı ámelge asırıwshı uyımlar Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı mámleketlik basqarıw Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi, Qaraqalpaqstan Respublikası Arxiv isleri basqarması hám jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları tárepinen ámelge asırıladı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 6-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi: mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarların ámelge asıradı; mádeniy miyras obektlerin qorǵaw, saqlaw, úgit-násiyatlaw hám olardan paydalanıwdıń aymaqlıq baǵdarlamaları islep shıǵılıwın, tastıyıqlanıwın hám ámelge asırılıwın támiyinleydi; mádeniy miyras obektleriniń qorǵalıwı, saqlanıwı hám olardan paydalanılıwı ústinen mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asırıwdı támiyinleydi; nızam hújjetlerine muwapıq basqa da wákilliklerdi ámelge asıradı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) 7-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrliginiń mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı wákillikleri (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi: (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetlerine boysınıwı ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı; (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) mádeniy miyras obektlerin qorǵaw, saqlaw, úgit-násiyatlaw hám olardan paydalanıwdıń mámleketlik baǵdarlamaların islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı; materiallıq mádeniy miyras obektlerin ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlew, konservaciyalaw, qayta tiklew hám házirgi zamanda paydalanıwǵa beyimlestiriw boyınsha mámleketlik baǵdarlamalardı ámelge asıradı; mádeniy miyras obektlerin anıqlawda, esapqa alıwdı, qorǵawdı, úgit-násiyatlawdı hám olardan paydalanıwdı támiyinleydi; mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw máseleleri boyınsha mámleketlik basqarıw uyımlarınıń jumısın muwapıqlastırıp baradı; materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrın hám materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimin júrgizedi; mádeniy miyras obektleriniń tariyxıy-mádeniy ekspertizasın shólkemlestiredi hám ámelge asıradı; nızam hújjetlerine muwapıq basqa da wákilliklerdi ámelge asıradı. 8-statya. Qaraqalpaqstan Respublikası Arxiv isleri basqarmasınıń mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı wákillikleri Qaraqalpaqstan Respublikası Arxiv isleri basqarması Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Milliy arxiv qorında turǵan mádeniy miyras hújjetli obektlerin ózine berilgen wákillikler sheklerinde esapqa alıwdı, qorǵawdı hám olardan paydalanıwdı ámelge asıradı. 9-statya. Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı wákillikleri Jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları ózlerine berilgen wákillikler sheklerinde óz aymaqlarında jaylasqan mádeniy miyras obektlerin anıqlaydı hám olardı esapqa aladı, qorǵaydı, saqlaydı jáne olardan paydalanıwdı, mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hámde olardan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetleriniń orınlanıwın támiyinleydi, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları menen jámiyetlik birlespelerdi mádeniy miyras obektlerin qorǵaw, saqlaw, úgit-násiyatlaw hám olardan paydalanıw ilajların ótkeriwge tartadı.

III. MÁDENIY MIYRAS OBEKTLERINIŃ MÁMLEKET TÁREPINEN QORǴALÍWÍ

10-statya. Mádeniy miyras obektleriniń mámleket tárepinen qorǵalıwın támiyinlew Mádeniy miyras obektlerin mámleket tárepinen qorǵaw – bul mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawında mámleketlik basqarıwdı ámelge asırıwshı uyımlar tárepinen qurılatuǵın huqıqıy, shólkemlestiriwshilik, qarjı, málimleme, materiallıq-texnikalıq islerge tiyisli hám basqa da ilajlar sisteması. Mádeniy miyras obektleriniń mámleket tárepinen qorǵalıwı: tariyxıy-mádeniy áhmiyetke iye bolǵan obektlerdi mámleket esabına alıw hám materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrın hám materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimin júrgiziw; mádeniy miyras obektleriniń ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertleniwin rawajlandırıw; mádeniy miyras obektlerin tariyxıy-mádeniy ekspertizadan ótkeriw; materiallıq mádeniy miyras obektlerin qorǵaw zonalarınıń joybarların islep shıǵıw; materiallıq mádeniy miyras obektleri jaylasqan jerlerde hámde olarǵa tutas aymaqlarda jer qazıw, jer dúziw, qurılıs, melioraciya, xojalıq jumısları hám basqa jumıslardı, materiallıq mádeniy miyras obektlerin saqlaw boyınsha juıslardı ámelge asırıw, sonday-aq materiallıq mádeniy miyras obektlerinde ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler ótkeriw ushın ruxsatnamalar beriw; (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) ayrıqsha tártiplestiriliwi shárt bolǵan hám materiallıq mádeniy miyras obektlerin qorǵaw menen baylanıslı qala qurılısı turmısı obektleriniń shegaraların belgilew; materiallıq mádeniy miyras obektlerinde qorǵaw belgilerin ornatıw; mádeniy miyras obektleri jaǵdayınıń monitoringin ámelge asırıw. Mádeniy miyras obektlerin mámleket tárepinen qorǵaw nızam hújjetlerine muwapıq basqa da ilajlar arqalı támiyinleniwi múmkin. 11-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrı hám Materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimi Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrı mámleketlik kadastrlardıń birden-bir sistemasınıń quramalı bólegi bolıp esaplanadı hám ol materiallıq mádeniy miyras obektleriniń geografiyalıq jaylasıwı, huqıqıy statusı, muǵdar, sapa táriypleri hám bahası haqqında jańalanıp turılatuǵın maǵlıwmatlar menen hújjetler sistemasınan ibarat boladı. Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrın júrgiziwge tómendegiler kiredi: materiallıq mádeniy miyras obektlerine tiyisli múlk huqıqı hám basqa da huqıqlardı mámleketlik dizimnen ótkeriw; materiallıq mádeniy miyras obektleriniń muǵdar hám sapa táriyplerin esapqa alıw; materiallıq mádeniy miyras obektlerin sapa hám qun jaǵınan bahalaw; kadastr málimlemesin sistemaǵa salıw, saqlaw hám jańalap barıw; materiallıq mádeniy miyras obektleriniń jaǵdayı haqqında esabatlar dúziw. mámleketlik kadastrlardıń birden-bir sistemasına kirgiziw ushın tiyisli málimleme beriw; paydalanıwshılardı nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte kadastr málimlemesi menen támiyinlew. Materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimi materiallıq emes mádeniy miyras obektleri haqqındaǵı jańalanıp turılatuǵın maǵlıwmatlar kórsetilgen esapqa alıw hújjetinen ibarat boladı. Materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimin júrgiziwge tómendegiler kiredi: materiallıq emes mádeniy miyras obektin identifikaciyalaw; tiyisli materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń tarmaqları, baǵdarları, janrları hám usılların klasifikaciyalaw; materiallıq emes mádeniy miyras obektlerin turaqlı ráwishte tiklewshi shaxslardı, toparlardı kórsetiw; maǵlıwmatlardı sistemaǵa salıw, saqlaw hám jańalap barıw; materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń sapa jaǵdayın anıqlaw hám onıń nátiyjeleri boyınsha esabatlar dúziw. Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrın hám materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimin júrgiziw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 12-statya. Mádeniy miyras obektin materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına yamasa materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimine kirgiziw Tariyxıy-mádeniy áhmiyetke iye bolǵan obektlerdi materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına yamasa materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimine kirgiziw Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi tárepinen jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları, sonday-aq yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń usınısları tiykarında ámelge asırıladı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Tariyxıy-mádeniy áhmiyetke iye bolǵan obektlerdi materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına yamasa materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimine kirgiziwdiń maqsetke muwapıqlıǵı haqqında tariyxıy-mádeniy ekspertiza juwmaǵı alınǵan kúnnen baslap usı obektler anıqlanǵan mádeniy miyras obektleri qatarına jatadı. Arxeologiyalıq estelikler tabılıwdan-aq anıqlanǵan mádeniy miyras obektleri qatarına kirgiziledi. Tariyxıy, ilimiy, kórkem yamasa basqa da mádeniy áhmiyetke iye bolǵan jańadan anıqlanǵan materiallıq mádeniy miyras obektleri materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına kirgiziliwi haqqındaǵı másele sheshilgenge shekem usı Nızam talaplarına muwapıq qorǵalıwı kerek. Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi anıqlanǵan materiallıq mádeniy miyras obektiniń menshik iyesin usı obekt materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına kirgizilgenligi haqqındaǵı sheshim qabıl etilgen payıttan baslap otız kún ishinde xabardar etiwi shárt. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 13-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń pasportı Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrǵa kirgizilgen materiallıq mádeniy miyras obektine materiallıq mádeniy miyras obektiniń pasportı berilip, oǵan usı materiallıq mádeniy miyras obektin qorǵaw mazmunınan ibarat maǵlıwmatlar hám obekttiń táripleri kirgiziledi. 14-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektin Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrınan shıǵarıw Materiallıq mádeniy miyras obektin Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrınan shıǵarıw, eger obekt fizikalıq jaqtan tolıq joǵaltılǵan bolsa yamasa materiallıq mádeniy miyras obekti sıpatındaǵı óz bahasın joǵaltqan bolsa, tariyxıy-mádeniy ekspertiza juwmaǵı tiykarında Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi tárepinen ámelge asırıladı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Materiallıq mádeniy miyras obektin Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrınan shıǵarıw haqqındaǵı qarar ǵalaba xabar qurallarında járiyalanadı. 15-statya. Mádeniy miyras obektleriniń tariyxıy-mádeniy ekspertizası Mádeniy miyras obektleriniń tariyxıy-mádeniy ekspertizası: mádeniy miyras obekti materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına yamasa materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimine kirgiziliwin tiykarlaw; materiallıq mádeniy miyras obektiniń kategoriyasın anıqlaw; materiallıq mádeniy miyras obektiniń kategoriyası ózgertiliwin tiykarlaw; materiallıq mádeniy miyras obektin materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrınan shıǵarıw; materiallıq mádeniy miyras obektleri qorǵaw zonaları joybarlarınıń qala qurılısı hám joybarlaw hújjetlerine, sonday-aq, názerde tutılıp atırǵan jer qazıw, jer dúziw, qurılıs, melioraciya, xojalıq jumısları hám basqa jumıslardıń materiallıq mádeniy miyras obektlerin saqlaw talaplarına muwapıqlıǵın anıqlaw maqsetlerinde ótkeriledi. Mádeniy miyras obektleriniń tariyxıy-mádeniy ekspertizası Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi tárepinen shólkemlestiriledi hám ámelge asırıladı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 16-statya. Tariyxıy-mádeniy ekspertiza obektleri Tariyxıy-mádeniy ekspertiza obektleri tómendegiler bolıp esaplanadı: xojalıq jaqtan ózlestiriliwi shárt bolǵan jer qıytaqları, eger olarda materiallıq mádeniy miyras obektleri jaylasqan bolsa; mádeniy miyras obektleri materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına yamasa materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimine kirgiziliwin tiykarlawshı materiallar; materiallıq mádeniy miyras obektleri materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrınan shıǵarılıwın tiykarlawshı materiallar; materiallıq mádeniy miyras obektiniń kategoriyası belgileniwin yamasa ózgertiliwin tiykarlawshı materiallar; usı Nızamda belgilengen jaǵdaylarda qala qurılısı hám joybarlaw hújjetleri; materiallıq mádeniy miyras obektlerine tikkeley yamasa tikkeley emes tásir kórsetiwi múmkin bolǵan jer dúziw, jer qazıw, qurılıs, melioraciya, xojalıq jumısları hám basqa da jumıslardı tiykarlawshı hújjetler. 17-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektleri qorıqlanatuǵın zonalar Materiallıq mádeniy miyras obektiniń ózgertiliwi múmkin bolmaǵan ózine tán ózgesheliklerin hám onıń tariyxıy ortalıǵın saqlap qalıw maqsetinde oǵın tutas aymaqta qorǵaw zonaları, imaratlar qurıw hám xojalıq jumısın tártiplestiriw zonaları, qorıqlanatuǵın tábiyiy landshaft zonaları belgilep qoyıladı. Qorǵaw zonaları, imaratlar qurıw hám xojalıq jumısın tártiplestiriw zonaları jáne qorǵalatuǵın tábiyiy landshaft zonalarınıń shegaraları hám olardı saqlaw rejimleri Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi tárepinen belgilenedi. 18-statya. Mádeniy miyras obektleriniń awhalı ústinen qadaǵalaw Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına yamasa Materiallıq emes mádeniy miyras obektleriniń dizimine kirgizilgen materiallıq mádeniy miyras obektleri jaǵdayın qadaǵalap turıwı hám meteriallıq mádeniy miyras obektleriniń saqlanıwı boyınsha aǵımdaǵı hám keleshek baǵdarlamalardı islep shıǵıw maqsetinde bes jılda bir márte materiallıq mádeniy miyras obektleriniń jaǵdayın kózden ótkeriwi hám olardı belgilep qoyıwı shárt. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) 19-statya. Mádeniy miyras obektlerin Jerjúzilik mádeniy miyras dizimine yamasa Insaniyat materiallıq emes mádeniy miyrasınıń reprezentativ dizimine kirgiziw Tariyx, kórkem-óner, ilim, estetika, etnologiya yamasa antropologiya kóz-qarasınan hár tárepleme salıstırıp bolmaytuǵın qunǵa iye bolǵan mádeniy miyras obektleri Jerjúzilik mádeniy hám tábiyiy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya hám materiallıq emes mádeniy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı xalıqaralıq konvenciyada belgilengen tártipte tiyislisinshe Jerjúzilik mádeniy miyras dizimine yamasa Insaniyat materiallıq emes mádeniy miyrasınıń reprezentativ dizimine kirgiziw jolı menen dúnya júzi mádeniy miyrası obektleri qatarına kirgiziliwi múmkin. Mádeniy miyras obektleri tariyxıy-mádeniy ekspertizasınıń juwmaǵı tiykarında mádeniy miyras obektlerin Jerjúzilik mádeniy miyras dizimine yamasa Insaniyat materiallıq mádeniy miyrasınıń reprezentativ dizimine kirgiziw haqqındaǵı usınıslar hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Bilimlendiriw, ilim hám mádeniyat máseleleri boyınsha shólkemi (YuNESKO) janındaǵı Jerjúzilik miyras komiteti hám Materiallıq emes mádeniy miyrastı qorǵaw boyınsha húkimetler aralıq komitettiń talaplarına muwapıq rásmiylestirilgen hújjetlerdi yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar tárepinen Ózbekstan Respublikasınıń YuNESKO isleri boyınsha Milliy komissiyasına jiberiledi.

IV. MÁDENIY MIYRAS OBEKTLERIN SAQLAW

20-statya. Mádeniy miyras obektlerin saqlaw ilajları Materiallıq mádeniy miyras obektlerin saqlaw ilajları olardı konservaciyalaw, dúzetiw, ońlaw, házirgi zamanda paydalanıwǵa beyimlestiriwdi, sonday-aq, olar menen baylanıslı ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler, joybarlaw hám óndirislik jumıslardı óz ishine aladı. Materiallıq mádeniy miyras obektin konservaciyalaw - materiallıq mádeniy miyras obektin bar kórinisinde saqlaw hám onıń jaǵdayı jamanlasıwınıń aldın alıw maqsetinde ámelge asırılatuǵın ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler, joybarlaw hám óndirislik jumıslar kompleksi. Materiallıq mádeniy miyras obektin dúzetiw-materiallıq mádeniy miyras obektiniń qorǵalıwı mazmunın quraytuǵın ózine tán ózgesheliklerin ózgertpegen halda obektti paydalanıw jaǵdayında saqlap turıw maqsetlerinde ámelge asırılatuǵın ilimiy, ilimiy-texnikalıq izertlewler, joybarlaw, hám óndirislik jumıslar kompleksi. Materiallıq mádeniy miyras obektin ońlaw - materiallıq mádeniy miyras obektiniń tariyxıy hám estetikalıq qunlılıǵın anıqlaw hám saqlap qalıw jáne onıń pútin saqlanıwın támiyinlew maqsetinde ámelge asırılatuǵın ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler, joybarlaw, hám óndirislik jumıslar kompleksi. Materiallıq mádeniy miyras obektin házirgi zamanda paydalanıwǵa beyimlestiriw - materiallıq mádeniy miyras obektiniń tariyxıy-kórkemlilik qunlılıǵın hám saqlanıwın ózgertpesten onıń tariyxıy-mádeniy qunlılıqqa iye bolǵan elementlerin dúzetiw tiykarında onnan házirgi zamanda paydalanıwǵa sharayatlar jaratıw maqsetinde ámelge asırılatuǵın ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler, joybarlaw hám óndirislik jumıslar kompleksi. Materiallıq emes mádeniy miyras obektin saqlaw ilajları ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler, hújjetlestiriw, úgit-násiyatlaw hám xoshametlew jumısların óz ishine aladı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Materiallıq mádeniy miyras obektin saqlawǵa baylanıslı jumıslar Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi tárepinen beriletuǵın ruxsatnama tiykarında ámelge asırıladı. 21-statya. Joǵalǵan mádeniy miyras obektin óz halına keltiriw Joǵalǵan materiallıq mádeniy miyras obekti ayrıqsha tariyxıy, ilimiy, kórkem, qala qurılısı yamasa ózgeshe jámiyetlik áhmiyetke iye bolǵan jaǵdaylarda joǵalǵan materiallıq mádeniy miyras obekti qayta tiklew usılları arqalı burınǵı qálpine qaytarıladı. Joǵalǵan materiallıq emes mádeniy miyras obekti ayrıqsha tariyxıy, ilimiy, kórkem yamasa ózgeshe jámiyetlik áhmiyetke iye bolǵan jaǵdaylarda joǵalǵan materiallıq emes mádeniy miyras obekti ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler, qayta tiklew usılları arqalı burınǵı qálpine qaytarıladı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Joǵalǵan mádeniy miyras obekti Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik byudjeti qarjıları esabınan burınǵı qálpine qaytarıw haqqındaǵı sheshimdi Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrliginiń mádeniy miyras obetleriniń tariyxıy-mádeniy ekspertizası juwmaǵı tiykarındaǵı usınısına muwapıq mápdar uyımlar hám shólkemlerdiń pikirin esapqa alǵan halda Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi qabıl etedi. 22-statya. Arxeologiyalıq esteliklerdi izertlew Arxeologiyalıq esteliklerdi izertlew (qazıw hám izlew)ge Ózbekstan Respublikası Ilimler Akademiyasınıń Qaraqalpaqstan bólimi usınısına muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi beretuǵın ruxsatnamalar bar bolǵan jaǵdayda ǵana jol qoyıladı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Arxeologiyalıq esteliklerdi izertlep atırǵan adamlar olardıń baslanǵısh koncervaciyalanıwı hám saqlanıwın támiyinlewi shárt. Qazıw hám izlew jumısları tamam bolǵannan keyin, lekin ruxsatnamalardıń háreket etiw múddetleri ótpesten aldın, arxeologiya esteliklerin izertlep atırǵan shaxslar Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat hám sport isleri boyınsha ministrligine esabat beriwi hám qazıw jáne izlew nátiyjesinde tabılǵan hám tariyxıy, ilimiy, mádeniy yamasa ózgeshe áhmiyetke iye bolǵan zatlardı belgilengen tártipte mámleketke tapsırıwı shárt. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen)

V. MATERIALLÍQ MÁDENIY MIYRAS OBEKTLERINE IYELIK ETIW, OLARDAN PAYDALANÍW HÁM OLARǴA BIYLIK ETIW

23-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektlerine iyelik etiw, olardan paydalanıw hám olarǵa biylik etiwdiń ózine tán tárepleri Materiallıq mádeniy miyras obektiniń menshik iyesi ózine qaraslı bolǵan materiallıq mádeniy miyras obekti joǵalsa, onıń ornın toltırıp bolmaytuǵınlıǵın hám onıń tariyxıy, mádeniy yamasa ilimiy áhmiyektin esapqa alǵan halda, onı saqlap turıw wazıypasın óz moynına aladı. Materiallıq mádeniy miyras obektleri ornalasqan jer uchastkalarınıń iyeleri (menshik iyeleri) juwapkershiligine usı obektlerdi saqlap turıw wazıypası, sonday-aq, nızam hújjetlerine muwapıq basqa da minnetlemeler júkleniwi múmkin. Materiallıq mádeniy miyras obektiniń ijarası ijara shártnaması tiykarında ámelge asırılıp, onda materiallıq mádeniy miyras obektin saqlaw talapları belgilengen bolıwı kerek. Mámleketlik múlkinde turǵan materiallıq mádeniy miyras obektleri mámleketlik iyeleginen shıǵarılıwı hám menshiklestiriliwi múmkin emes. 24-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektlerinen paydalanıw Materiallıq mádeniy miyras obektlerinen menshik iyeleri bolǵan yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar: (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) materiallıq mádeniy miyras obektiniń sırtqı hám ishki kórinisin materiallıq mádeniy miyras obektiniń pasportına kirgizilgen qorǵaw mazmunı maǵlıwmatlarına muwapıq halda saqlaw; materiallıq mádeniy miyras obektleri jaylasqan jerlerde hámde olarǵa tutas aymaqlarda jer qazıw, jer dúziw, qurılıs, melioraciya, xojalıq jumısları hám basqa jumıslardı, ámelge asırıw ushın tiyisli wákillikli uyımnıń ruxsatnamasın alıw; (26.12.2018-j. 225/XXIV-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) ayrıqsha qorǵalatuǵın tariyxıy-mádeniy aymaqlardı saqlap turıw rejimin támiyinlew; materiallıq mádeniy miyras obektini menshik iyesi tárepinen belgilenetuǵın shártlerdegi materiallıq mádeniy miyras obektiniń hámme ushın ashıqlıǵı talapların shártli túrde orınlaǵan halda olardıń saqlanıwın támiyinlewge minnetli. 25-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektinen paydalanıw huqıqlarınıń shekleniwi Materiallıq mádeniy miyras obektinen paydalanıw shártleri Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi tárepinen usı materiallıq mádeniy miyras obektiniń onıń dógerek átirapındaǵı tábiyiy ortalıqtıń qorǵalıwı, saqlanıwı, úgit-násiyatlanıwı hám onnan paydalanıwı ushın fizikalıq hám yuridikalıq tárepler, sonday-aq, mámlekettiń huqıqları hám nızamlı máplerine boysınılıwı ushın qay dárejede zárúr bolsa, sol dárejede shekleniwi múmkin. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Jeke múlkte turǵan materiallıq mádeniy miyras obektinen paydalanıw huqıqı nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda sud qararı menen shekleniwi múmkin. Materiallıq mádeniy miyras obektinen paydalanıwda sheklewdi engiziw zárúrligin payda etken jaǵdaylar yamasa sharayatlar saplastırılǵan jaǵdayda usı obektten paydalanıw huqıqı tolıq kólemde tiklenedi. 26-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektine tiyisli menshik huqıqınıń biykarlanıwı Materiallıq mádeniy miyras obektine tiyisli menshik huqıqı nızam hújjetlerine muwapıq biykarlanıwı múmkin. Jeke múlkte turǵan materiallıq mádeniy miyras obekti nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda hám tártipte sud qararı menen menshik iyesinen alıp qoyılıwı múmkin. Ulıwma menshikte turǵan materiallıq mádeniy miyras obektleri hám olardıń ajıralmas bólegi bolıp esaplanatuǵın jer qıytaqları bólinbeydi. 27-statya. Mámleket menshiginde turǵan materiallıq mádeniy miyras obektin tegin paydalanıwǵa beriw Mámleket menshiginde turǵan materiallıq mádeniy miyras obekti tegin paydalanıw shártnaması shártlerinde tómendegilerge berip qoyılıwı múmkin: materiallıq mádeniy miyras obektlerin saqlaw maqsetinde jumıs júrgizip atırǵan jámiyetlik birlespelerge; balalardıń jámiyetlik birlespelerine; mayıplardıń jámiyetlik birlespelerine; diniy shólkemlerge. Materiallıq mádeniy miyras obektinen tegin paydalanıw shártnaması nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte dúziledi hám ol materiallıq mádeniy miyras obektin saqlaw boyınsha talaplardı óz ishine alǵan bolıwı kerek. 28-statya. Materiallıq mádeniy miyras obektinen paydalanıw huqıqın biykarlaw Materiallıq mádeniy miyras obekti nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte tómendegi jaǵdaylarda biykarlanadı: materiallıq mádeniy miyras obektinen tegin paydalanıw shártnaması yamasa ijara múddeti ótkennen keyin paydalanıwshı paydalanıw huqıqınan iqtıyarlı ráwishte waz keshkende; paydalanıwshı- fizikalıq shaxs qaytıs bolǵanda; paydalanıwshı-yuridikalıq shaxs saplastırılǵanda; (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) materiallıq mádeniy miyras obektinen paydalanıwshı qastan zıyan keltirgende; materiallıq mádeniy miyras obekti jaylasqan jer qıytaǵı mámleket hám jámiyet zárúrlikleri ushın alıp qoyılǵanda. Materiallıq mádeniy miyras obektlerinen paydalanıw huqıqı nızam hújjetlerine muwapıq basqa jaǵdaylarda da biykarlanıwı múmkin.

VI. AYRÍQShA QORǴALATUǴÍN TARIYXÍY-MÁDENIY AYMAQLAR

29-statya. Ayrıqsha qorǵalatuǵın tariyxıy-mádeniy aymaqlardı dúziw Materiallıq mádeniy miyras obektleriniń mámleketlik kadastrına kirgizilgen ayrıqsha tariyxıy, ilimiy, kórkem yamasa ózgeshe mádeniy áhmiyetke iye bolǵan materiallıq mádeniy miyras obektleri aymaǵında ayrıqsha qorǵalatuǵın tariyxıy - mádeniy aymaqlar dúziliwi múmkin. Ayrıqsha qorǵalatuǵın tariyxıy-mádeniy aymaqlar, tariyxıy-mádeniy qorıqxanalar, muzey-qorıqxanalar, tariyxıy elatlar kórinisinde hám nızam hújjetlerine muwapıq basqa da formalarda dúziledi. Ayrıqsha qorǵalatuǵın tariyxıy-mádeniy aymaqlardı dúziw tártibi hám olardı saqlaw rejimi tiyisli wákillikli uyım tárepinen belgilenedi. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgeris kirgizilgen) 30-statya. Tariyxıy-mádeniy qorıqxanalar Dıqqatqa ılayıq orın yamasa onıń bir bólegi hám usı zonada jaylasqan jáne ansambller birgelikte tariyxıy-mádeniy qorıqxana bolıp esaplanıp, onda ayrıqsha rejim ornatıladı. Bul rejim materiallıq mádeniy miyras obektleri dógerek átirapındaǵı tariyxıy ortalıq penen birge saqlanıwın, tariyxıy-mádeniy qorıqxana aymaǵınıń birligin, sonday-aq, usı aymaq shegaralarında qurılıs hám xojalıq jumısı tártiplestirip turılıwın támiyinleydi. Tariyxıy-mádeniy qorıqxana hám onıń menen baylanıslı tábiyiy landshaft quramına kiriwshi materiallıq mádeniy miyras obektlerinde muzeyler dúzilse, sonday-aq, tariyxıy-mádeniy qorıqxana aymaǵında burın dástúr bolǵan úyrenshikli xojalıq jumısın hám basqada jumıstı tiklew zárúrligi tuwılsa, usı tariyxıy-mádeniy qorıqxana muzey qorıqxana dep esaplanadı. 31-statya. Tariyxıy-mádeniy qorıqxana hám muzey qorıqxana shegarası Tariyxıy-mádeniy qorıqxana hám muzey-qorıqxana shegarası Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat ministrligi tárepinen tariyxıy-mádeniy joba hám (yamasa) tariyxıy-mádeniy qorıqxana hámde muzey-qorıqxananıń usınılıp atırǵan shegarasın tiyarlap beriwshi basqa da materiallar tiykarında anıqlanadı. (05.10.2007-j. 165/III-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Tariyxıy-mádeniy qorıqxana hám muzey-qorıqxana shegarası dıqqatqa ılayıq orınnıń shegarasına tuwrı kelmewi múmkin. 32-statya. Tariyxıy mákan Tariyxıy mákan delingende onıń aymaǵı sheklerinde ótmishte jaratılǵan, tariyxıy, estetikalıq, sociallıq-mádeniy, arxeologiyalıq, arxitekturalıq yaki qala qurılısı áhmiyetine iye bolǵan hám xalıqtıń ózine tánligin, onıń dúnya mádeniyatına qorqan úlesin saqlap qalıw ushın úlken áhmiyetke iye materiallıq mádeniy miyras obektleri jaylasqan orınlar túsiniledi. Tariyxıy mákanda jaylasqan hám qalanıń belgili bir bólegi sıpatında tariyxıy áhmiyetke iye bolǵan barlıq obektle joba sızılması, imarat, kompoziciya, tábiyiy landshaft, arxeologiyalıq qatlam, qaladaǵı hár qıylı (bos turǵan imaratlar qurılǵan, kógallandırılǵan) maydanlardıń óz-ara úylesimi, úlken-kishi yamasa uzın-qısqa kórinisleri, qala qurılısınıń bólek-bólek hám qaldıq halındaǵı miyrasları, masshtabı, kólemi, dúziliwi, usılı, materialları, reńi hám mánzereli elementleri menen ajıralıp turatuǵın imaratlar, qurılmalardıń forması hám sırtqı kelbeti qorǵalıwı kerek. Tariyxıy mákanda tábiyiy hám adam qolı menen jaratılǵan ortalıqtıń óz-ara baylanısı, rawajlanıw processinde toplanǵan hár qıylı tariyxıy jaylasıw funkciyaları, sonday-aq basqa da bahalı elementler saqlanıp qalıwı tiyis. 33-statya. Tariyxıy mákanda qala qurılısı, xojalıq hám basqa da jumıstı tártiplestiriw ózgeshelikleri Tariyxıy mákan aymaǵınıń sheklerindegi qala qurılısı, xojalıq hám basqa da jumıs usı mákannıń materiallıq mádeniy miyras obektleri hám basqa da bahalı táripleri saqlanıp qalıwı shárti menen ámelge asırılıwı tiyis. Materiallıq mádeniy miyras obektlerin, sonday-aq tariyxıy-mádeniy yamasa tábiyiy áhmiyetke iye basqa da obektlerdi saqlap qalıw maqsetinde tariyxıy elatlarda nızamlarǵa muwapıq qala qurılısı jumısın tártiplestiriw ayrıqsha tártibi belgilenedi. Tariyxıy mákanlarda qala qurılısı jumısın tártiplestiriwdiń ayrıqsha tártibi mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw tarawındaǵı mámleketlik basqarıwdı ámelge asırıwshı tiyisli uyımnıń hám arxitektura-qala qurılısı jumısın tártipke salıw tarawındaǵı mámleketlik basqarıw uyımları qadaǵalawında materiallıq mádeniy miyras obektlerin qorǵaw boyınsha ótkeriletuǵın izbe-iz hám óz-ara baylanıslı sistemasınan ibarat. Ayrıqsha tártipke tariyxıy-arxitekturalıq, tariyxıy-qala qurılısı, arxivlik hám arxeologiyalıq izertlewler tiykarında, tariyxıy mákannıń rawajlanıw basqıshların táriplewshi, tariyxıy-mádeniy áhmiyetke iye jer uchastkalarında jaylasqan saqlanıp qalǵan hám joq bolıp ketken barlıq qala qurılısı elementleri hám qurılmaları tiykarlanıp, tariyxıy mákan aymaqları shegaralarında tariyxıy-mádeniy jobanıń dúziliwin, imaratlar hám qurılmalar úlkenligi hám proporciyalarına tiyisli hám qurılısı reglamenti islep shıǵılıwın, avtomobiller toqtaytuǵın orınlardı, reklamanı ildirmeli jazılımlardı (taqtaysha jazıwların) qadaǵan etiwdi hám jaylastırılıwın sheklewdi jáne materiallıq mádeniy miyras obektin saqlap qalıw ushın zárúr bolǵan basqa da sheklewlerdi óz ishine aladı.

VII. JUWMAQLAWShÍ REJELER

34-statya. Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıwdı qarjılandırıw Mádeniy miyras obektlerin mámleketlik qorǵaw boyınsha jumıstı qarjılandırıw dárekleri mámleketlik hám jergilikli byudjet qarjıları hám byudjetten tısqarı qarjılar esaplanadı. (18.08.2018-j. 200/XXII-sanlı QR Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen) Yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń múlki bolǵan materiallıq mádeniy miyras obektleriniń qorǵalıwı hám olardan paydalanıw menshik iyeleri hám paydalanıwshılardıń qarjıları esabınan qarjılandırıladı. Materiallıq mádeniy miyras obektlerin paydalanıwǵa beriwden, xızmetler kórsetiwden, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń ıqtıyarlı ajıratpaları hám qayırqomlıqtan túsken qarjılar nızam hújjetlerine muwapıq materiallıq mádeniy miyras obektlerin qorǵaw, saqlaw hám úgit-násiyatlawǵa jáne materiallıq mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıwda bánt bolǵan xızmetkerlerdi materiallıq xoshametlew ushın sarplanadı. 35-statya. Dawlardı sheshiw Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw máseleleri boyınsha kelip shıǵatuǵın dawlar nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte sheshiledi. 36-statya. Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵanlıq ushın juwapkerlik Mádeniy miyras obektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqındaǵı nızam hújjetleriniń buzılıwında ayıplı bolǵan adamlar belgilengen tártipte juwapker boladı.