FIZIKALÍQ HÁM YuRIDIKALÍQ ShAXSLARDÍŃ MÚRÁJATLARÍ HAQQÍNDA

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNÍŃ NÍZAMÍ 18.08.2018-j. № 196/XXII

FIZIKALÍQ HÁM YuRIDIKALÍQ ShAXSLARDÍŃ MÚRÁJATLARÍ HAQQÍNDA (jańa redakciyada)

1-BAP. ULÍWMA QAǴÍYDALAR

1-statya. Usı Nızamnıń maqseti hám qollanılıw tarawı Usı Nızamnıń maqseti mámleketlik uyımlar hám mámleketlik mákemelerge (bunnan bılay tekstte  mámleketlik uyımlar dep júrgiziledi), sonday-aq olardıń lawazımlı shaxslarına fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń múrájatları (bunnan bılay tekstte múrájatlar dep júrgiziledi) salasındaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwdan ibarat. Usı Nızamnıń háreket etiwi mámleket qatnasındaǵı shólkemlerge hám puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımlarına da (bunnan bılay tekstte shólkemler dep júrgiziledi) qollanıladı. Usı Nızamnıń háreket etiwi: qarap shıǵıw tártibi hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı, puqaralıq processual, jınayat-processual, jınayat-orınlaw, ekonomikalıq processual nızam hújjetleri  hám basqa nızamlar menen belgilengen múrájatlarǵa; mámleketlik uyımlardıń, sonday-aq, olardıń quramlı bólimleriniń óz-ara jazıspalarına qollanılmaydı. 2-statya. Múrájatlar haqqındaǵı nızam hújjetleri Múrájatlar haqqındaǵı nızam hújjetleri usı Nızam hám basqa nızam hújjetlerinen ibarat. 3-statya. Tiykarǵı túsinikler Usı Nızamda tómendegi tiykarǵı túsinikler qollanıladı: arza - huqıqlardı, erkinliklerdi hám nızamlı máplerdi ámelge asırıwda járdem kórsetiw haqqındaǵı ótinish bayan etilgen múrájat; usınıs - mámleketlik hám jámiyetlik jumıstı jetilistiriwge qaratılǵan pikirlerdi óz ishine alǵan múrájat; shaǵım - buzılǵan huqıqlardı, erkinliklerdi tiklew hám nızamlı máplerdi qorǵaw haqqındaǵı talap bayan etilgen múrájat; elektron múrájat - belgilengen tártipte málimleme-kommunikaciya texnologiyaları arqalı berilgen, sonıń ishinde mámleketlik uyımnıń, mákemeniń rásmiy veb-saytına jaylastırılǵan múrájat, real waqıt rejiminde málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda berilgen awızeki múrájatlar bunnan tısqarı; tákirariy múrájat  - qandayda bir fizikalıq yaki yuridikalıq shaxstan kelip túsken, onıń aldınǵı múrájatı boyınsha qabıl etilgen qarar ústinen shaǵım etilip atırǵan yaki basqasha tárizde narazılıq bildirilip atırǵan, sonday-aq, eger tákirariy múrájat kelip túsken waqıtqa kelip nızam hújjetlerinde belgilengen qarap shıǵıw múddeti tamam bolsa, aldınǵı múrájatı óz waqtında qarap shıǵılmaǵanlıǵı haqqında xabar etilip atırǵan múrájat; anonim múrájat – fizikalıq shaxstıń familiyası (atı, ákesiniń atı), onıń jasaw ornı haqqındaǵı maǵlıwmatlar yaki yuridikalıq shaxstıń tolıq ataması, onıń jaylasqan ornı (pochta mánzili) haqqındaǵı maǵlıwmatlar kórsetilmegen yamasa olar haqqında jalǵan maǵlıwmatlar kórsetilgen múrájat, sonday-aq, onı identifikaciya etiw imkaniyatın bermeytuǵın elektron múrájat yamasa imza menen tastıyıqlanbaǵan jazba múrájat; múrájattıń dublikatı - qandayda bir fizikalıq yaki yuridikalıq shaxstıń múrájatınıń kóshirme nusqası; ǵalaba qabıllaw – mámleketlik uyım basshısınıń yaki bul boyınsha wákillik berilgen lawazımlı shaxstıń fizikalıq shaxslar hám yuridikalıq shaxslardıń wákilleri menen ǵalaba ushırasıwlarda múrájatlardı qabıl etiwge baylanıslı háreketi; videokonferenciya baylanısı – uzaqta jaylasqan bir neshe abonentlerdiń real waqıt rejiminde audio hám video xabar almasıw imkaniyatı menen málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda interaktiv birge islesiwi; mámleket qatnasıwındaǵı shólkem - ustav fondında mámleket úlesi bar bolǵan kommerciyalıq shólkem yamasa tolıq yaki bir bólegi mámleketlik uyım tárepinen dúzilgen yaki shólkemlestirilgen kommerciyalıq emes shólkem. 4-statya. Múrájatlardı qarap shıǵıwdıń tiykarǵı principleri Múrájatlardı qarap shıǵıwdıń tiykarǵı principleri tómendegilerden ibarat: nızamlılıq; múrájatlardı óz waqtında hám tolıq qarap shıǵıw; múrájatlarǵa tiyisli talaplardıń birdeyligi; fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı mápleriniń saqlanıwı; múrájatlardı qarap shıǵıwda byurokratizm hám shubalańqılıqqa jol qoyılmawı; múrájatlardı qarap shıǵıwda mámleketlik uyımlar, shólkemler hám olardıń lawazımlı shaxsları jumısınıń ashıq-aydınlıǵı.  5-statya. Múrájatlardıń formaları hám túrleri Múrájatlar awızeki, jazba yamasa elektron túrinde bolıwı múmkin. Arzalar, usınıslar hám shaǵımlar múrájatlardıń túrleri esaplanadı. Múrájatlar, olardıń forması hám túrine qaramastan, birdey áhmiyetke iye boladı.  6-statya. Múrájatlarǵa qoyılatuǵın talaplar Fizikalıq shaxstıń múrájatında fizikalıq shaxstıń familiyası (atı, ákesiniń atı), onıń jasaw ornı haqqındaǵı maǵlıwmatlar kórsetilgen bolıwı kerek. Yuridikalıq shaxstıń múrájatında yuridikalıq shaxstıń tolıq ataması, onıń jaylasqan ornı (pochta mánzili) haqqındaǵı maǵlıwmatlar kórsetilgen bolıwı kerek. Fizikalıq hám yuridikalıq shaxstıń múrájatında mámleketlik uyımınıń, shólkemniń anıq ataması, múrájat jiberilip atırǵan lawazımlı shaxstıń lawazımı hám (yaki) familiyası (atı, ákesiniń atı) kórsetilgen, sonday-aq múrájattıń mazmunı bayan etilgen bolıwı kerek. Múrájatlarda múrájat etiwshilerdiń elektron pochta mánzili, baylanıs telefonları hám fakslarınıń nomerleri kórsetiliwi múmkin. Múrájatlar mámleketlik tilde hám basqa tillerde beriliwi múmkin. Jazba múrájat múrájat etiwshi fizikalıq shaxstıń qolı yaki múrájat etiwshi yuridikalıq shaxstıń wákillikli shaxsınıń qolı menen tastıyıqlanǵan bolıwı tiyis. Fizikalıq shaxstıń jazba múrájatın múrájat etiwshiniń qolı menen tastıyıqlaw imkaniyatı bolmaǵan jaǵdayda, bul múrájat onı jazıp bergen shaxstıń qolı menen tastıyıqlanıp, onıń familiyası (atı, ákesiniń atı) da qosımsha ráwishte jazıp qoyılıwı kerek. Múrájat etiwshilerdiń wákilleri arqalı berilgen múrájatlarǵa olardıń wákilliklerin tastıyıqlawshı hújjetler qosımsha etiledi. 7-statya. Múrájatlar hám ǵalaba xabar quralları Ǵalaba xabar quralları redakciyalarınan kelip túsken múrájatlar usı Nızamda názerde tutılǵan tártipte hám múddetlerde qarap shıǵıladı. Ǵalaba xabar qurallarına jiberilgen múrájatlardan ǵalaba xabar quralları haqqındaǵı nızam hújjetlerine muwapıq jámiyetshilik pikirin úyreniw hám sáwlelendiriw ushın paydalanılıwı múmkin.  8-statya. Fizikalıq shaxslardı hám yuridikalıq shaxslardıń wákillerin qabıl etiw Mámleketlik uyımlarda, shólkemlerde, sonday-aq, olardıń lawazımlı shaxsları tárepinen fizikalıq shaxslardı hám yuridikalıq shaxslardıń wákillerin qabıl etiw shólkemlestiriledi. Fizikalıq shaxslardı hám yuridikalıq shaxslardıń wákilleriniń jeke qabıllanıwın ótkeriwshi mámleketlik uyımlardıń, shólkemlerdiń basshıları yaki basqa lawazımlı shaxsları hár qanday máseleler, sonıń ishinde óz wákilliklerine kirmeytuǵın máseleler boyınsha múrájat etilgende qabıllawdan bas tartıwǵa haqılı emes, usı statyanıń úshinshi bóliminde názerde tutılǵan jaǵdaylar bunnan tısqarı. Fizikalıq shaxslardı hám yuridikalıq shaxslardıń wákillerin qabıl etiwden, eger olardıń usınday túrge iye bolǵan aldınǵı múrájatı boyınsha sheshim qabıl etilgen hám bul haqqında olarǵa usı Nızamda belgilengen tártipte xabar etilgen bolsa, bas tartılıwı múmkin.  9-statya. Fizikalıq shaxslardı hám yuridikalıq shaxslardıń wákillerin qabıl etiw tártibi Fizikalıq shaxslardı hám yuridikalıq shaxslardıń wákillerin qabıl etiw mámleketlik uyımnıń, shólkemniń basshısı yaki basqa lawazımlı shaxsı tárepinen ámelge asırıladı. Bunıń ushın mámleketlik uyımlarda, shólkemlerde arnawlı strukturalıq bólimleri dúziliwı múmkin, qabıllaw ushın juwapker bolǵan lawazımlı shaxslar belgilenedi. Mámleketlik uyımlardıń basshıları yaki bunday wákillik berilgen basqa lawazımlı shaxsları tárepinen fizikalıq shaxslardıń hám yuridikalıq shaxslar wákilleriniń kóshpeli jeke qabıllawları, sonday-aq ǵalaba qabıllaw shólkemlestiriliwi múmkin. Fizikalıq shaxslardı hám yuridikalıq shaxslardıń wákillerin qabıl etiw belgilengen kún hám saatlarda, qabıl etiw kestesine muwapıq ótkeriledi. Qabıl etiw kestesi hám onı ótkeriw waqtı, ornı hám de qabıllaw aldın-ala jazılıw haqqındaǵı maǵlıwmat, qabıl etiw tártibi olardı mámleketlik uyımlardıń rásmiy veb-saytlarında jariyalaw, sonday-aq olardıń hákimshilik imaratında hámme kiriwi múmkin bolǵan orınlardaǵı stendlerge yaki basqa texnikalıq qurallarǵa jaylastırıw arqalı mápdar shaxslar itibarına jetkiziledi. Fizikalıq shaxslardıń hám yuridikalıq shaxslar wákilleriniń kóshpeli jeke qabıllawları, sonday-aq, ǵalaba qabıllawlar, zárúr bolǵan jaǵdaylarda, qabıl etiw kestelerinen tısqarı ótkeriliwi múmkin.  Ǵalaba qabıllaw úylerge, kvartiralarǵa, basqa imaratlarǵa hám orınlarǵa birme-bir kirip shıǵıw arqalı da ótkiziliwi múmkin. Eger qabıllaw barısında bayan etilgen máselelerdi sheshiw mámleketlik uyımnıń, shólkemniń yaki olardıń lawazımlı shaxsınıń wákilliklerine kirmese, tiyisli lawazımlı shaxslar múrájat etiwshige múrájatta bayan etilgen máselelerdi sheshiw ushın qaysı uyımǵa yaki shólkemge múrájat etiw tiyis ekenligin túsindiriwi kerek. Jeke qabıllaw dawamında mámleketlik uyım, shólkem basshısınıń sheshimine muwapıq hám múrájat etiwshige bul haqqında málim etilgen xalda arnawlı texnikalıq qurallar (audio hám video jazıw, sonday-aq, foto súwretke alıw) qollanılıwı múmkin. Fizikalıq shaxs awızeki múrájat etip atırǵanda óz shaxsın tastıyıqlawshı hújjetti, yuridikalıq shaxstıń wákili bolsa óz wákilliklerin tastıyıqlaytuǵın hám óz shaxsın tastıyıqlawshı hújjetti kórsetiwi kerek, ǵalaba qabıl waqtında kelip túsken múrájatlar bunnan tısqarı. Awızeki múrájatler real waqıt rejiminde málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda, sonıń ishinde mámleketlik uyımlardıń, shólkemlerdiń isenim, operativ baylanıs telefonları arqalı hám videokonferenciya baylanısı járdeminde de beriliwi múmkin. Videokonferenciya baylanısı arqalı qabıl etiw tártibi  tiyisli wákillikli uyım tárepinen belgilenedi.

2-BAP. ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ PREZIDENTINIŃ QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNDAǴÍ XALÍQ QABÍLLAWXANALARÍ

10-statya. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanaları Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanaları mámleketlik organlar, shólkemler hám olardıń lawazımlı shaxsları tárepinen múrájatlardıń nátiyjeli kórip shıǵılıwın shólkemlestiriw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen dúziledi. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı  Xalıq qabıllawxanaları yuridikalıq shaxs statusına iye bolmaydı. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanaları sistemasın tómendegiler quraydı: Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanası; Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikası rayonlar hám qalalardaǵı (rayonǵa boysınıwshı qalalardan tısqarı) Xalıq qabıllawxanaları. 11-statya. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanalarınıń tiykarǵı wazıypaları Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanalarınıń tiykarǵı wazıypaları tómendegilerden ibarat: xalıq penen tuwrıdan-tuwrı pikirlesiwdi shólkemlestiriw, olardıń huqıqları, erkinlikleri hámde nızamlı máplerin tolıq qorǵawǵa qaratılǵan, múrájatlar menen islewdiń nátiyjeli sisteması iskerligin támiyinlew; múrájat etiwge baylanıslı konstituciyalıq huqıqtıń sózsiz ámelge asırılıwı ushın shárayatlar jaratıw; Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanalarına kelip túsken múrájatlardıń tolıq, qalıs hám óz waqtında kórip shıǵılıwın shólkemlestiriw; Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanalarına kelip túsken hámde tiyisliligi boyınsha mámleketlik organlarǵa, shólkemlerge jiberilgen múrájatlardıń kórip shıǵılıwı ústinen sistemalı monitoring hám qadaǵalawdı ámelge asırıw; fizikalıq shaxslardıń hám yuridikalıq shaxslar wákilleriniń qabıllawların ótkeriw, sonıń ishinde videokonferenciya baylanısı quralında ótkeriw; Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń  Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanalarına kelip túsip atırǵan múrájatlardı dizimge alıw, ulıwmalastırıw, sistemalastırıw, olardı kórip shıǵıw ústinen monitoring hám qadaǵalaw boyınsha elektron málimleme sistemasın engiziw hámde júritiw arqalı múrájatlar menen islewde zamanagóy málimleme kommunikaciya texnologiyalarınan keń paydalanıw. 12-statya. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanalarınıń huqıq hám minnetleri Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabılllawxanaları tómendegi huqıqlarǵa iye: mámleketlik organları, shólkemler menen birge islesiwdi ámelge asırıw, olardan óz wákilligine kiriwshi máseleler boyınsha hújjetlerdi hám málimlemeni soraw hámde alıw; zárúr jaǵdaylarda, múrájatlardı kórip shıǵıw nátiyjeleri boyınsha qabıl etilgen qararlardıń  orınlanıwın orınlarǵa shıǵıp úyreniw; múrájatlardı kórip shıǵıw tártibin jetilistiriw haqqında mámleketlik organlarına, shólkemlerge usınıslar kirgiziw; múrájatlardı kórip shıǵıw tártibi hám múddetlerin buzǵan, sonday-aq múrájatlardı kórip shıǵıw nátiyjeleri boyınsha qabıl etilgen qararlardıń orınlanıwın támiyinlemegen shaxslardı juwapkershilikke tartıw boyınsha usınıslar kirgiziw. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanaları nızam hújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwı múmkin. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq Qabıllawxanaları; usı Nızam talaplarına ámel etiwi; múrájatlar menen islewde bar bolǵan málimleme sistemasınan paydalanıwı; málimleme qáwipsizligi talaplarına ámel etiwi; óz dástúriy-apparat qurallarınıń úzliksiz islewin támiyinlewi; náwbette turıwdıń elektron basqarıw sisteması nátiyjeli islewin hám hákimshilik tárepten basqarılıwın, múrájat etiwshilerdiń sanı olardıń qatlamları hám tiyisli tarawlar boyınsha anıq dáwir ushın (kún, hápte, ay) lazım dárejede esapqa alınıwın támiyinlewi shárt. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı Xalıq qabıllawxanaları juwapkershiliginde nızam hújjetlerine muwapıq basqa májbúriyatlar da bolıwı múmkin.

3-BAP. FIZIKALÍQ HÁM YuRIDIKALÍQ ShAXSLARDÍŃ MÚRÁJAT ETIW HUQÍQLARÍNÍŃ KEPILLIKLERI

 13-statya. Múrájat etiw huqıqın ámelge asırıw kepillikleri Fizikalıq hám yuridikalıq shaxslarǵa mámleketlik uyımlarǵa, shólkemlerge hám olardıń lawazımlı shaxslarına jeke tártipte yaki jámáát bolıp múrájat etiw huqıqı kepillenedi. Múrájat etiw huqıqı óz qálewi menen ámelge asırıladı. Hesh kim birde-bir múrájattı qorǵawǵa yaki oǵan qarsı qaratılǵan háreketlerde qatnasıwǵa májbúr etiliwi múmkin emes. Múrájat etiw huqıqınıń ámelge asırılıwı basqa fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqların, erkinliklerin hám de nızamlı máplerin, sonday-aq, jámiyet hám mámleket máplerin buzbawı kerek. Sırt el mámleketleriniń fizikalıq hám yuridikalıq shaxsları, puqaralıǵı bolmaǵan shaxslar Ózbekstan Respublikası mámleketlik uyımlarına, shólkemlerine hám olardıń lawazımlı shaxslarına usı Nızamǵa muwapıq múrájat etiw huqıqına iye. 14-statya. Múrájat etiw huqıqınan paydalanılǵanda kemsitiwge jol qoyılmawı Múrájat etiw huqıqınan paydalanıp atırǵanda fizikalıq shaxstıń jınısı, rasası, milleti, tili, dini, sociallıq shıǵısı, isenimi, jeke hám sociallıq jaǵdayına, sonday-aq, yuridikalıq shaxslardıń menshik túri, jaylasqan ornı (pochta mánzili), shólkemlestiriw-huqıqıy túrlerine hám basqa jaǵdaylarına qarap kemsitiwge jol qoyılmaydı. 15-statya. Múrájat etilgende huqıqlar, erkinlikler hám nızamlı máplerge boysınılıwı kepillikleri Mámleketlik uyımlar, shólkemler hám olardıń lawazımlı shaxsları múrájatlardı qarap shıǵıwda Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyası, Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası  hámde nızamlarınıń talaplarına boysınıwı, olardıń tolıq, obektiv túrde hám óz waqtında qarap shıǵılıwı ushın ilajlardı kóriwi, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń buzılǵan huqıqları, erkinlikleri tikleniwin hámde nızamlı mápleriniń qorǵalıwın támiyinlew boyınsha óz wákillikleri sheńberinde ilajlar kóriwi shárt. 16-statya. Múrájatlardı qabıl etiw hám qarap shıǵıw kepillikleri Múrájatlar mámleketlik uyımlar, shólkemler hám tiyisli taraw wákilleri tárepinen qabıl etiliwi hám qarap shıǵılıwı shárt, usı Nızamnıń 27 hám 28-statyalarında názerde tutılǵan jaǵdaylar buǵan kirmeydi. 17-statya. Múrájatlarǵa baylanıslı málim bolǵan maǵlıwmatlardıń járiya etilmewi kepillikleri Múrájatlardı qarap shıǵıwda fizikalıq shaxslardıń jeke turmısı, yuridikalıq shaxslardıń jumısı haqqındaǵı maǵlıwmatlar olardıń kelisimisiz, sonday-aq, mámleketlik sırdı yamasa nızam menen qorǵalatuǵın basqa sırdı quraytuǵın maǵlıwmatlardıń, eger bul fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları, erkinlikleri hámde nızamlı máplerin kemsitetuǵın bolsa, basqa da maǵlıwmatlardıń mámleketlik uyımlardıń, shólkemlerdiń xızmetkerleri hám olardıń lawazımlı shaxsları tárepinen járiya etiliwine jol qoyılmaydı. Fizikalıq hám yuridikalıq shaxs haqqındaǵı, múrájatqa baylanısı bolmaǵan maǵlıwmatlardı anıqlawǵa jol qoyılmaydı. Fizikalıq shaxstıń iltiması boyınsha onıń shaxsına baylanıslı birde-bir maǵlıwmat járiya etilmewi kerek. 18-statya. Fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń múrájatlarına baylanıslı olardıń qáwipsizliginiń kepillikleri Fizikalıq shaxstı, onıń wákilin, olardıń shańaraq aǵzaların, yuridikalıq shaxstı, onıń wákilin hám yuridikalıq shaxstıń wákiliniń shańaraq aǵzaların olar óz huqıqları, erkinlikleri hám de nızamlı máplerin júzege shıǵarıw yaki qorǵaw maqsetinde mámleketlik uyımlarǵa, shólkemlerge hám olardıń lawazımlı shaxslarına múrájat etkenligi, sonday-aq, múrájatlarda óz pikirin bildirgenligi hám sınǵa alǵanlıǵı ushın quwdalaw qadaǵan etiledi.

4-BAP. MÚRÁJATLARDÍ BERIW HÁM OLARDÍ QARAP ShÍǴÍW TÁRTIBI

 19-statya. Múrájatlardı beriw tártibi Múrájatlar olarda qoyılǵan máselelerdi sheshiw óz wákilligi sheńberine kiretuǵın mámleketlik uyımǵa, shólkemge yaki olardıń lawazımlı shaxsına tikkeley yamasa boysınıw tártibinde joqarı turıwshı uyımǵa beriledi. Fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar múrájattı óz betinshe beriwge, sonday-aq, bul boyınsha wákillikti óz wákiline beriwge yamasa múrájattı pochta baylanıs quralları arqalı yaki elektron formada jiberiwge haqılı. Er jetpegenler, mámilege uqıpsız hám mámilege uqıplılıǵı sheklengen shaxslardıń máplerin gózlegen múrájatlar olardıń nızamlı wákilleri tárepinen nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte beriliwi múmkin. Múrájatqa bul boyınsha burın qabıl etilgen qararlar yaki olardıń kóshirme nusqaları, sonday-aq, onı qarap shıǵıw ushın zárúr bolǵan basqa hújjetler qosımsha etiliwi múmkin, bul hújjetler qaytarılmaydı, múrájat etiwshi olardı qaytarıw haqqında jazba arza bergen jaǵdaylar buǵan kirmeydi. Kórsetip ótilgen hújjetler múrájat tiyisliligi boyınsha basqa mámleketlik uyımǵa, shólkemge yaki olardıń lawazımlı shaxsına jiberilgende múrájatqa qosımsha etiliwi kerek. Múrájat pochta baylanıs quralları arqalı konvertte kelip túskende konvertte múrájat hám oǵan qosımshalardıń barlıǵı tekseriledi. Konvertte múrájat bolmasa yaki ol zıyanlanǵan bolsa, sonday-aq, múrájatta kórsetilgen qosımshalar bolmasa, akt dúzilip, onıń bir nusqası múrájat etiwshige konvertte kórsetilgen mánzil boyınsha jiberiledi. 20-statya. Múrájatlardı beriw múddetleri Múrájatlardı beriw múddetleri, ádette, belgilenbeydi. Ayırım jaǵdaylarda, eger mámleketlik uyımnıń, shólkemniń yaki olardıń lawazımlı shaxclarınıń múrájattı qarap shıǵıw boyınsha imkaniyatlarına, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları, erkinlikleri hámde nızamlı máplerin óz waqtında ámelge asırıw hám qorǵawdı támiyinlew zárúrligine baylanıslı bolsa, sonday-aq, nızamlarda názerde tutılǵan basqa tiykarlar boyınsha múrájattı beriw múddeti belgileniwi múmkin. Boysınıw tártibinde joqarı turıwshı uyımǵa arza yaki shaǵım fizikalıq yaki yuridikalıq shaxsqa onıń huqıqları, erkinlikleri hám de nızamlı máplerin buzıwshı háreket (háreketsizlik) islengenligi yamasa qarar qabıl etilgenligi belgili bolǵan waqıttan baslap uzaǵı menen bir jıldan keshiktirmey beriledi. Arza yaki shaǵım beriwdiń sebepli jaǵdaylarǵa baylanıslı ótkerip jiberilgen múddeti arzanı yaki shaǵımdı qarap shıǵıwshı mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń wákillik berilgen lawazımlı shaxsı tárepinen tiklenedi. 21-statya. Múrájatlar boyınsha jumıs alıp barıw Mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsına kelip túsken múrájat sol kúnniń ózinde, jumıs waqtı tamam bolǵannan keyin kelip túsken bolsa, keyingi jumıs kúni dizimnen ótkeriliwi kerek. Múrájattı dizimnen ótkeriwden bas tartıwǵa jol qoyılmaydı. Mámleketlik uyımlarda, shólkemlerde múrájatlardı dizimnen ótkeriw dápteri júrgizilip, onda múrájattıń tártip sanı hám kelip túsken sánesi, múrájat etiwshi fizikalıq shaxstıń familiyası (atı,ákesinıń atı), yuridikalıq shaxstıń ataması, múrájattıń qısqasha mazmunı, orınlanıwı haqqındaǵı belgi, sonday-aq, basqa maǵlıwmatlar kórsetiledi. Mámleketlik uyımlar, shólkemler múrájatlar menen islesiwde elektron hújjet almasıw sistemasın engiziwi múmkin. Mámleketlik uyımniń basshısına yaki wákillik berilgen lawazımlı shaxsqa ǵalaba qabıllawlar waqtında túsken hám ornında sheshilgen awızeki múrájatlardı dizimnen ótkeriw talap etilmeydi. Bunda fizikalıq shaxstıń yaki yuridikalıq shaxs wákiliniń familiyası (atı, ákesinıń atı), onıń jasaw mánzili haqqındaǵı maǵlıwmatlar, múrájattıń qısqasha mazmunı, sonday-aq, onı qarap shıǵıw nátiyjesi ǵalaba qabıllaw protokolında kórsetiledi. Múrájattı dizimnen ótkeriw hám kórip shıǵıw boyınsha jumıs alıp barıw nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte ámelge asırıladı. 22-statya. Múrájatlardı qarap shıǵıw tártibi Mámleketlik uyımǵa, shólkemge yaki olardıń lawazımlı shaxslarına kelip túsken múrájatlar sol uyım, shólkem tárepinen yaki múrájatlardı qarap shıǵıw boyınsha juwapkershilik júklengen lawazımlı shaxslar tárepinen qarap shıǵıladı. Mámleketlik uyımǵa, shólkemge kelip túsken múrájatlar boysınıw tártibinde tómengi bólimlerge de jiberiliwi múmkin. Eger múrájatta mámleketlik uyımlar, shólkemlerdiń bir neshe strukturalıq bólimlerine baylanıslı máseleler bar bolsa, olardıń barlıǵı múrájattı qarap shıǵıw boyınsha orınlawshılar etip belgilenedi. Orınlawshılar arasında birinshi kórsetilgen strukturalıq bólim múrájattıń qarap shıǵılıwın basqa quramlı bólimler menen birgelikte támiyinleydi. Múrájattı tolıq, obektiv túrde hám óz waqtında qarap shıǵıw ushın qosımsha maǵlıwmatlar, maǵlıwmatnamalar hám materiallarǵa zárúrlik payda bolǵan jaǵdayda, usı múrájattı qarap shıǵıp atırǵan mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsları múrájat etiwshiden, sonday-aq, óz wákillikleri sheńberinde basqa mámleketlik uyımlardan, basqada shólkemlerden hám lawazımlı shaxslardan qosımsha maǵlıwmattı sorap alıwı múmkin. Eger maǵlıwmat mámleket sırın yaki nızam menen qorǵalatuǵın basqa da sırdı quraytuǵın maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan bolmasa, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları, erkinlikleri hámde nızamlı máplerine, jámiyet hám mámleket máplerine zıyan keltirmese, mámleketlik uyımlar, shólkemler hám lawazımlı shaxslar ózlerinen soralıp atırǵan maǵlıwmattı on kún ishinde usınıwı shárt. Múrájatlardı qarap shıǵıp atırǵan mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsları, zárúr jaǵdaylarda, múrájattıń sol jerdiń ózine barıp qarap shıǵılıwın támiyinlewi múmkin. Eger múrájatta qoyılǵan máseleler xojalıq júrgiziwshi subektlerdiń jumısına baylanısı bolsa, olardıń wákilleri múrájatlardı qarap shıǵıwda qatnasıw ushın mámleketlik uyımlar tárepinen óz wákillikleri sheńberinde tartıladı. Eger múrájattı qarap shıǵıwda xojalıq júrgiziwshi subektlerdiń jumısın tekseriw, sonıń ishinde, finans-xojalıq jumısın tekseriw (reviziya etiw) zárúrligi júzege kelse, tekseriw nızam hújjetlerine muwapıq ámelge asırıladı. 23-statya. Ayırım múrájatlardı qarap shıǵıw tártibi Tákirariy múrájatlar ulıwmalıq tiykarlarda qarap shıǵıladı, usı Nızamnıń 28-statyasında kórsetilgen jaǵdaylar buǵan kirmeydi. Qoyılǵan máselelerdi sheshiw óziniń wákilligi sheńberine kirmeytuǵın mámleketlik uyımǵa, shólkemge yaki olardıń lawazımlı shaxslarına kelip túsken múrájatlar bes kúnlik múddetten keshiktirmey tiyisli uyımlarǵa, basqa shólkemlerge hám lawazımlı shaxslarǵa jiberilip, bul haqqında múrájat etiwshige jazba yamasa elektron túrde xabar beriledi. Bunda kelip túsken elektron múrájat elektron túrde jiberiliwi múmkin. Múrájatlardı qarap shıǵıw ushın tiykarsız túrde basqa mámleketlik uyımlarǵa, shólkemlerge ótkeriw yamasa qararları yaki háreketleri (háreketsizligi) boyınsha shaǵım etilip atırǵan uyımlarǵa, shólkemlerge yaki lawazımlı shaxslarǵa jiberiw qadaǵan etiledi. Eger múrájatlarda olardı tiyisli mámleketlik uyımlarǵa, shólkemlerge yaki lawazımlı shaxslarǵa jiberiw ushın zárúr maǵlıwmatlar bolmasa, bul múrájatlar múrájat etiwshige bes kúnlik múddetten keshiktirmey tiykarlanǵan túsindiriw menen qaytarıladı. Eger múrájattı qarap shıǵıw waqtında múrájattıń dublikatı kelip tússe, usı múrájat aldın kelip túsken múrájat penen birgelikte qarap shıǵıladı. Eger múrájattıń dublikatı múrájat qarap shıǵılǵanınan hám juwap jiberilgeninen keyin kelip tússe, bul haqqında mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsları múrájat etiwshini tiyisli tártipte xabardar etedi. Múrájatlardıń túrlerine kirgizilmegen xatlardı (alǵısnamalar, qutlıqlawlar, mirátnamalar, pikirlerdi) kórip shıǵıw mámleketlik uyımlar, shólkemler hám olardıń lawazımlı shaxsları tárepinen olardıń óz ıqtıyarı boyınsha ámelge asırıladı. 24-statya. Múrájat etiwshini tıńlaw Múrájattı qarap shıǵıp atırǵan mámleketlik uyım, basqada shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsları óz baslaması menen yamasa múrájat etiwshiniń iltiması boyınsha onı tıńlawdı shólkemlestiriwi múmkin. Mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsları múrájat etiwshige múrájatta kórsetilgen máseleler boyınsha óz pikirin bildiriw hám múrájat boyınsha qosımsha maǵlıwmat beriw imkaniyatın beredi. Mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsları múrájat etiwshini tıńlawda ekspertlerdi, qánigelerdi hám mápdar shólkemlerdiń wákillerin qatnastırıwı múmkin. 25-statya. Múrájatlarǵa juwaplar Múrájatlardı qarap shıǵıw nátiyjeleri boyınsha mámleketlik uyım, shólkem yaki olardıń lawazımlı shaxsları tárepinen sheshim qabıl etiledi, bul haqqında múrájat etiwshige dárhal jazba yaki elektron túrde xabar beriledi. Múrájatqa juwaptı mámleketlik uyımınıń, shólkemniń basshısı yaki olardıń lawazımlı shaxsı imzalaydı. Jámáátlik múrájatlarǵa juwap, eger múrájatta juwaptı basqa shaxsqa jiberiw talap etilmegen bolsa, múrájat etiwshilerdiń diziminde birinshi kórsetilgen shaxsqa jiberiledi. Múrájat, eger onda qoyılǵan barlıq máseleler usı Nızam talaplarına muwapıq qarap shıǵılǵan hám múrájat etiwshige tiyisli juwap jiberilgen jaǵdayda, qarap shıǵılǵan esaplanadı. Múrájatlarǵa juwaplar múmkin bolǵanınsha múrájat etilgen tilde bayan etiledi, juwaplar múrájatta kórsetilgen hár bir másele boyınsha wájlerdi biykarlawshı yaki tastıyıqlawshı anıq tiykarlardı (zárúrlikke qarap nızam hújjetleri normalarına nusqawlar berilgen túrde) óz ishine alǵan bolıwı kerek. Ǵalaba qabıllawlar waqtında mámleketlik uyımnıń basshısına yaki wákillik berilgen basqa lawazımlı shaxsına kelip túsken hám sol orında sheshilgen awızeki múrájatlarǵa jazba juwap yaki elektron túrdegi juwap talap etilmeydi. 26-statya. Múrájatlardı qarap shıǵıw múddetleri Arza yamasa shaǵım máseleni mazmunı boyınsha sheshiwi shárt bolǵan mámleketlik uyım, shólkem yamasa olardıń lawazımlı shaxsına kelip túsken kúnnen baslap on bes kún ishinde, qosımsha úyrenip shıǵıw hám (yamasa) tekseriw, qosımsha hújjetlerdi sorap alıw talap etilgende bolsa bir ayǵa shekem bolǵan múddette qarap shıǵıladı. Arza hám shaǵımlardı qarap shıǵıw ushın tekseriw ótkeriw, qosımsha materiallardı sorap alıw yamasa basqa da ilajlardı kóriw zárúr bolǵan jaǵdaylarda, olardı qarap shıǵıw múddetleri tiyisli mámleketlik uyım, shólkemniń basshısı tárepinen ayrıqshalıq tártipte uzaǵı menen bir ayǵa sozılıwı múmkin, bul haqqında múrájat etiwshige málim etiledi. Usınıslar mámleketlik uyımǵa, shólkemge yamasa olardıń lawazımlı shaxsına kelip túsken kúnnen baslap bir ayǵa shekemgi múddet ishinde qarap shıǵıladı, qosımsha úyrenip shıǵıwdı talap etetuǵın usınıslar buǵan kirmeydi, bul haqqında usınıstı kirgizgen fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxsqa on kúnlik múddet ishinde jazba túrde málim etiledi. 27-statya. Múrájatlardı qaramay qaldırıw Tómendegi múrájatlar qarap shıǵılmaydı: anonim múrájatlar; fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń wákilleri arqalı berilgen múrájatlar, olardıń wákilligin tastıyıqlawshı hújjetler bolmaǵan jaǵdayda; usı Nızamda belgilengen basqada talaplarǵa muwapıq bolmaǵan múrájatlar. Múrájatlar qaramay qaldırılǵanda tiyisli juwmaq dúziledi, ol mámleketlik uyımnıń, shólkemniń basshısı yamasa olardıń wákillik berilgen lawazımlı shaxsı tárepinen tastıyıqlanadı. Fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxstıń wákiliniń wákilligin tastıyıqlawshı hújjetler bolmaǵanı sebepli múrájatlar qaramay qaldırılǵanlıǵı haqqında múrájat etiwshi tiyisli tártipte xabardar etiledi. 28-statya. Múrájatlardı qarap shıǵıwdı toqtatıw Múrájatlardı qarap shıǵıw tómendegi jaǵdaylarda toqtatıladı: Eger tákirariy múrájatlarda jańa sebepler yamasa jańadan ashılǵan jaǵdaylar keltirilmegen bolsa, al aldıńǵı múrájat materiallarında tekseriwlerdiń tolıq materialları bar bolsa hám múrájat etiwshige belgilengen tártipte juwaplar berilgen bolsa; eger múrájat etiwshi óz múrájatın belgilengen tártipte shaqırıp alǵan bolsa yamasa onı qarap shıǵıwdı toqtatıw haqqında iltimas etken bolsa; jasaw ornı, turǵan mánzili (pochta adresi), elektron pochta mánzili yamasa basqa rekvizitleri ózgergenligi haqqında óz waqtında xabar berilmegenliginen shaqırıwdıń imkaniyatı joqlıǵı sebepli múrájattı múrájat etiwshiniń qatnasıwısız qarap shıǵıw múmkinshiligi bolmaǵanda; múrájattı múrájat etiwshiniń qatnasıwısız qarap shıǵıw imkaniyatı bolmaǵanı sebepli, mámleketlik uyım, shólkem yamasa olardıń lawazımlı shaxsı tárepinen shaqırılǵan múrájat etiwshi kelmey qalǵan jaǵdayda; eger múrájat etiwshi fizikalıq shaxs qaytıs bolǵannan keyin múrájattı qarap shıǵıw huqıqıy miyrasxorlıqqa jol qoymasa. Múrájattı qarap shıǵıwdı toqtatıw haqqındaǵı sheshimdi mámleketlik uyımnıń, shólkemniń basshısı yamasa olardıń wákillik berilgen lawazımlı shaxsı qabıl etedi. Tákirariy múrájattı qarap shıǵıw usı statyanıń birinshi bóliminiń ekinshi abzacına muwapıq toqtatılǵanda, múrájat etiwshi tákirariy múrájattıń tiykarsızlıǵı hám usı másele boyınsha onıń menen jazıspalar toqtatılıwı haqqında jazba túrde xabardar etiledi. Jazıspalar alıp barıw toqtatılǵan múrájat etiwshiden tákirariy múrájat kelip túsken jaǵdayda, bunday múrájattı qarap shıǵıw múrájat etiwshini bul haqqında xabardar etpesten toqtatıladı. Múrájattı qarap shıǵıw onı shaqırıp alıw haqqındaǵı arza boyınsha toqtatılǵanda múrájat múrájat etiwshige mámleketlik uyımnıń, shólkemniń yamasa olardıń lawazımlı shaxsınıń xatı menen birge úsh kún ishinde qaytarıladı. Múrájattı shaqırıp alıw haqqındaǵı arza nızam buzılıwların anıqlaw hám saplastırıw boyınsha ilajlar kóriliwin tosqınlıq etpeydi. Múrájat etiwshi shaqırılǵan fizikalıq shaxstıń yamasa yuridikalıq shaxstıń wákiliniń kelmey qalǵanı sebepli múrájattı qarap shıǵıwdı toqtatıw haqqında tiyisli tártipte xabardar etiledi. 29-statya. Múrájatqa juwaptı túsindiriw hám onı dúzetiw Fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxstıń iltimasına muwapıq múrájattı qarap shıqqan mámleketlik uyım, shólkem hám olardıń lawazımlı shaxsları múrájatqa juwaptı onıń mazmunın ózgertpesten túsindiriwi, sonday-aq jol qoyılǵan qáteler hám arifmetikalıq qátelerdi óz baslaması menen yamasa múrájat etiwshiniń iltiması bóyınsha, múrájatqa juwaptıń mazmunın ózgertpegen halda dúzetiwi shárt. Múrájat etiwshiniń múrájatqa juwaptı túsindiriw hám onı dúzetiw haqqındaǵı iltiması ol kelip túsken kúnnen baslap on kún ishinde qarap shıǵıladı.

 5-BAP. MÚRÁJATLARDÍ QARAP ShÍǴÍWDA FIZIKALÍQ HÁM YuRIDIKALÍQ ShAXSLARDÍŃ HUQÍQLARÍ, MÁMLEKETLIK UYÍMLARDÍŃ, ShÓLKEMLERDIŃ HÁM OLARDÍŃ LAWAZÍMLÍ ShAXSLARÍNÍŃ HUQÍQLARÍ HÁM MINNETLERI

30-statya. Múrájatlardı qarap shıǵıwda fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları Múrájatlar mámleketlik uyımlar, shólkemler hám olardıń lawazımlı shaxsları tárepinen qarap shıǵılıp atırǵanda fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar tómendegi huqıqlarǵa iye: múrájattı qarap shıǵıwdıń barısı haqqında maǵlıwmat alıw; wájlerdi jeke ózi bayanlaw hám túsinikler beriw; múrájattı tekseriw materialları hám onı qarap shıǵıw nátiyjeleri menen tanısıw; qosımsha materiallar usınıw yamasa bunday materiallardı basqa uyımlardan talap etip alıw haqqında iltimas etiw; advokat járdeminen paydalanıw; múrájattı qarap shıǵıwdı toqtatıw haqqında yamasa múrájatqa juwaptı túsindiriw hám (yamasa) onı dúzetiw haqqında iltimas etiw; óz múrájatın ol qarap shıǵılǵanǵa shekem hám qarap shıǵılıp atırǵan waqıtta múrájat boyınsha sheshim qabıl etilgenge shekem jazba yamasa elektron túrde arza beriw jolı menen shaqırıp alıw; múrájattı qabıl etiwden yamasa qarap shıǵıwdan nızamǵa qayshı túrde bas tartılıwı ústinen boysınıw tártibinde joqarı turıwshı uyımǵa yamasa tikkeley sudqa shaǵım etiw. Fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxslar nızam hújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwı múmkin. 31-statya. Múrájatlardı qarap shıǵıwda mámleketlik uyımnıń, shólkemniń hám olardıń lawazımlı shaxslarınıń huqıqları hám minnetleri Múrájatlardı qarap shıǵıwda mámleketlik uyım, shólkem hám olardıń lawazımlı shaxsları tómendegi huqıqlarǵa iye: múrájattı qarap shıǵıw ushın zárúr bolǵan maǵlıwmattı belgilengen tártipte soraw hám alıw; múrájat etiwshi yamasa basqa shaxs joqlıǵında múrájattı qarap shıǵıw múmkin bolmaǵanda yamasa múrájattı tıńlaw ushın shaqırıw; bilip turıp jalǵan maǵlıwmatlar kórsetilgen múrájattı tekseriw sebepli keltirilgen shıǵınlardıń ornın ótew haqqında sudqa múrájat etiw. Mámleketlik uyım, shólkem hám olardıń lawazımlı shaxsları nızam hújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwı múmkin. Mámleketlik uyım, shólkem hám olardıń lawazımlı shaxsları: múrájatlar haqqındaǵı nızam hújjetleri talaplarına  boysınıwı; múrájat etiwshige onıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı máplerine tiyisli hújjetler, qararlar hám basqa materiallar menen tanısıp shıǵıw imkaniyatın, eger olar mámleketlik sır yamasa nızam menen qorǵalatuǵın basqada sır bolǵan maǵlıwmatlardı óz ishine almasa, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı máplerine, jámiyet hám mámleket máplerine zıyan keltirmese, támiyinlewi; múrájat etiwshige qarap shıǵıw nátiyjeleri hám de qabıl etilgen qarar haqqında múrájat qarap shıǵılǵannan soń jazba yamasa elektron túrde dárhal xabarlawı, ǵalaba qabıllawlar waqtında túsken hám ornında sheshilgen awızeki múrájatlar buǵan kirmeydi; múrájat boyınsha qabıllanǵan qarar ústinen, eger fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxs bul qararǵa razı bolmasa, shaǵım beriw tártibin túsindiriwi; múrájattı qarap shıǵıw nátiyjeleri boyınsha qabıllanǵan qarardıń orınlanıwın qadaǵalaw; nızamǵa qayshı háreketlerdi (háreketsizlikti) saplastırıw boyınsha dárhal ilajlar kóriwi, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı mápleri buzılıwın keltirip shıǵarıwshı sebepler hám sharayatlardı óz wákilligi sheńberinde anıqlawı; fizikalıq shaxs, onıń wákili, olardıń shańaraq aǵzaları, yuridikalıq shaxs, onıń wákili hám yuridikalıq shaxs wákiliniń shańaraq aǵzaları olardıń múrájatları sebepli quwdalanıwın belgilengen tártipte saplastırıwı; eger fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxsqa onıń huqıqları, erkinlikleri hám de nızamlı mápleri buzılıwı nátiyjesinde materiallıq zıyan yamasa morallıq zıyan keltirilgen bolsa, nızamda belgilengen tártipte materiallıq zıyannıń ornın qaplaw yamasa morallıq zıyandı kompensaciyalaw ilajların kóriwi shárt. Mámleketlik uyımlar múrájatlar menen jumıs alıp barıwshı óz xızmetkerlerin oqıtadı hám olardıń qánigeligin arttıradı. Mámleketlik uyımlardıń múrájatlar menen jumıs alıp barıwshı xızmetkerlerine qoyılatuǵın talaplar, sonday-aq olardı oqıtıw hám qánigeligin arttırıw tártibi Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen belgilenedi. Mámleketlik uyım, shólkem hám olardıń lawazımlı shaxslarınıń juwapkershiliginde nızam hújjetlerine muwapıq basqa minnetler de bolıwı múmkin. 32-statya. Múrájatlardıń qarap shıǵılıwın monitoring etiw hám qadaǵalaw Mámleketlik uyımlardıń, shólkemlerdiń basshıları yamasa wákillik berilgen basqa lawazımlı shaxsları óz strukturalıq bólimleri tárepinen múrájatlardıń qarap shıǵılıwı ústinen turaqlı monitoring hám qadaǵalawdı ámelge asıradı, olardıń tolıq, qalıs hám óz waqtında qarap shıǵılıwın támiyinlew ilajların kóredi. Múrájat ol qaysı basshı yamasa wákillik berilgen basqa lawazımlı shaxs tárepinen qadaǵalawǵa alınǵan bolsa, sol shaxs tárepinen qadaǵalawdan hám orınlawdan alınadı. Aralıq juwaplar berilgen hám tolıq qarap shıǵılmaǵan múrájatlar qadaǵalawdan alınbaydı. 33-statya. Múrájatlardı ulıwmalastırıw hám tallaw Mámleketlik uyımlar, shólkemler hám olardıń lawazımlı shaxsları kelip túsken múrájatlardıń statistikalıq esabın júrgizedi. Statistikalıq esapqa alıwda kelip túsken, qarap shıǵılǵan, qanaatlandırılǵan, qanaatlandırılmay qaldırılǵan, kórilmey qaldırılǵan múrájatlardıń sanı, sonday-aq, múrájatlar menen islesiwge baylanıslı bolǵan basqada maǵlıwmatlar názerde tutılıwı kerek. Mámleketlik uyımlar, shólkemler hám olardıń lawazımlı shaxsları hár sherekte múrájatlardı ulıwmalastıradı hám tallaydı. Mámleketlik uyımlar múrájatlardı ulıwmalastırıw hám tallaw nátiyjeleri boyınsha maǵlıwmatnamalar (sholıwlar) dúzedi, olarda múrájatlar menen islesiwdiń ulıwma kórsetkishleri, múrájatlarda tez-tez kóterilgen máseleler, múrájatlardı qarap shıǵıw juwmaqları boyınsha anıqlanǵan tiykarǵı kemshilikler hám qaǵıydabuzarlıqlar, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı mápleri, sonday-aq jámiyet hám mámleket mápleri buzılıwın keltirip shıǵarıwshı sebeplerdi saplastırıw maqsetinde kórilgen ilajlar sáwlelendiriledi. Múrájatlardı ulıwmalastırıw hám tallaw nátiyjeleri boyınsha dúzilgen maǵlıwmatnamalar (sholıwlar) tiyisli mámleketlik uyımlardıń rásmiy veb-saytlarında járiyalanadı.

 VI-BAP. JUWMAQLAWShÍ REJELER

 34-statya. Tartıslardı sheshiw Fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń múrájatları salasındaǵı tartıslar nızamshılıqta belgilengen tártipte sheshiledi.  35-statya. Materiallıq zıyannıń ornın qaplaw hám morallıq zıyandı kompensaciya etiw Fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxstıń arzası, shaǵımı usı múrájat boyınsha nızamǵa qayshı qarar qabıl etken mámleketlik uyım, shólkem yamasa olardıń lawazımlı shaxsları tárepinen qanaatlandırılǵan jaǵdayda, arza yamasa shaǵım beriw hám onı qarap shıǵıw menen baylanıslı zıyannıń ornı, arzanı, shaǵımdı qarap shıǵıw ushın tiyisli mámleketlik uyımnıń, shólkemniń, sonday-aq olardıń lawazımlı shaxslarınıń talabı menen orınlarǵa barıwǵa baylanıslı jumsalǵan qárejetlerdiń hámde usı waqıt ishinde joytılǵan is haqınıń ornı múrájat etiwshige sud tártibinde qaplanadı. Sud tártibinde morallıq zıyan da kompensaciya etiliwi múmkin. Fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxstıń arzasın yamasa shaǵımın qarap shıǵıwda nızam talaplarınıń buzılıwına baylanıslı oǵan keltirilgen materiallıq zıyannıń ornın qaplaw hám morallıq zıyandı kompensaciya etiw sıpatında mámleketlik uyım, shólkem tárepinen tólengen qarjılar ayıpker shaxstan regress tártibinde óndirilip alınıwı múmkin. 36-statya. Múrájatlar haqqındaǵı nızam aktlerin buzǵanlıq ushın juwapkershilik Múrájatlar haqqındaǵı nızam aktleriniń buzılıwı, sonday-aq, jala hám namısqa tiyiwden ibarat bolǵan múrájattıń beriliwi belgilengen tártipte juwapkershilikke sebep boladı.