Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoevtiń Oliy Majlis hám Ózbekstan xalqına Múrájatı

Assalawma áleykum, áziz watanlaslar! Húrmetli deputat hám senatorlar! Qımbatlı miymanlar! Janajan Ózbekstanımız milliy rawajlanıwınıń jańa dáwirine qádem taslamaqta, Turmısımızdıń barlıq qatlamlarında úlken ózgerisler júz bermekte. Sheksiz shúkir, bıyıl xalqımız 36 millionnan astı. Hár jılı qatarımızǵa derlik 900 mıń jańa áwlad qosılmaqta. Ózbekstan dep atalatuǵın úlken hám tatıw shańaraqtıń hár bir aǵzası tınısh hám abadan ómir súriwi ushın zárúr sharayatlar jaratıw jolında tınımsız izlenip atırmız. Juwmaqlanıp atırǵan 2022-jıl oǵada qıyın hám sınaqlı jıl boldı, desem, hár tárepleme durıs boladı. Bul dáwirde toplaǵan tájiriybemiz bir haqıyqattı ayqın dálillep bermekte: rawajlanıwǵa – tek ǵana mashaqatlı hám mártlik miynet arqalı erisiledi. Sonlıqtan, pandemiya, dúnyadaǵı tereń ekonomikalıq hám siyasiy krizisler, qarama-qarsılıqlarǵa qaramastan, xalqımızdıń qaharmanlarsha miyneti menen erisken ayırım jetiskenliklerimizdi aytıp ótiwdi orınlı, dep bilemen. Keń kólemli hám nátiyjeli reformalarımızdıń nátiyjesinde jalpı ishki ónim birinshi márte 80 milliard dollardan astı. Ekonomikamızǵa usı jıldıń ózinde 8 milliard dollar tikkeley sırt el investiciyaları kirip keldi, eksportımız bolsa, 19 millard dollarǵa jetti. Bunday úlken nátiyjeler aldın bolmaǵan. Biz bıyıl tariyxımızda birinshi márte pensiya hám sociallıq napaqalardıń muǵdarın minimal tutınıw qárejetlerinen az bolmaǵan dárejege alıp shıqtıq. Mısalı, 2017-jılı kem támiyinlengen 500 mıń shańaraq sociallıq járdem alǵan bolsa, búginge kelip 2 millionnan aslam shańaraqlarǵa járdem berilmekte. Ajıratılıp atırǵan qarjılar bolsa, 7 esege kóbeytilip, jılına 11 trillion sumǵa jetti. Biz miynet haqı, pensiya hám napaqalardıń muǵdarın, xalıqtıń jan basına dáramatların arttırıw siyasatın izbe-iz dawa ettiremiz. Bul sanlardı aytıw ańsat. Olardıń  hár biriniń artında mashaqatlı miynet tur. Sebebi, insan qádiri, adamdı húrmetlew – itibarımızdaǵı eń tiykarǵı másele. Usı maqsette keyingi altı ayda mámleketimiz boyınsha derlik 300 mıń yamasa aldıńǵı jıllarǵa salıstırǵanda 10 ese kóp turaq jaylar qurdıq. Bul dáwirde qosımsha 500 mıń oqıwshı ornı jaratılıp, olardıń jámi sanı 5 million 300 mıńǵa jetti. Házirgi waqıtta jáne 1 million 200 mıń oqıwshı ornın jaratıw boyınsha jumıslar jedel dawam ettirilmekte. Xalqımızdıń densawlıǵın saqlaw ushın barlıq medicinalıq xızmetlerdi eń alıs rayon hám máhálleler dárejesine shekem túsirip atırmız. Adamlardı kásip-ónerli etiw, olardıń biznesine keń jol ashıw, haqıyqıy múlk iyesi bolıp, dáramat tabıwı ushın zárúr sharayatlardı jaratpaqtamız. Bıyıl 381 sportshımız jáhán hám Aziya jarıslarında, 43 qábiletli hám bilimli jaslarımız abıraylı xalıqaralıq pán olimpiadaları jáne tańlawlarında sıylı orınlardı qolǵa kirgizgeni bárshemizdi álbette quwandıradı. Nuranıy atalarımız benen analarımız shańaraǵında, hajı hám umra zıyaratlarında shúkirlik etip pátiyaların berip atırǵanı bizge kúsh-ǵayrat baǵıshlamaqta. Búgingi kúnde Ózbekstan dúnya siyasatı oraylarınan birine aylanıp, xalıqaralıq jámiyetshilik bunı keń tán alıp atırǵanı da áyne haqıyqat. Shanxay birge islesiw shólkemi hám Túrkiy mámleketler shólkemi sammitlerinde jáne onlaǵan joqarı dárejedegi xalıqaralıq ánjuanlardı ótkerdik hám áhmiyetli baslamalardı alǵa qoydıq. Bulardıń bári elimizdiń xalıqaralıq abırayı barǵan sayın artıp atırǵanınan dárek beredi. Mine usınday úlken jetiskenliklerge erisiwde pidákerlik miynet penen múnásip úles qosqan hár bir jerlesimizge óz minnetdarshılıǵımızdı bildiremen. Dúnyanıń ilim, mádeniyat hám sport maydanlarında bayraǵımızdı bálent kóterip atırǵan ul-qızlarımız, ǵayratlı jaslarımızǵa jańadan-jańa tabıslar tileymen. Olar biziń maqtanıshımız. Shegaralarımızdıń qol qatılmaslıǵın hám tınıshlıǵımızdı kózdiń qarashıǵınday qorǵap kiyatırǵan Watanımız saqshılarına da jaqsı tileklerimdi jollayman. Qádirli veteranlarımız, húrmetli apa-sińlilerimiz, isbilermen hám fermerlerimizge húrmet-izzetimdi bildiremen. Reformalarımızdı qollap-quwatlap kiyatırǵan sırt elli sheriklerimizge, búgingi ánjumanda qatnasıp atırǵan diplomatiyalıq korpus wákillerine de alǵıslarımdı aytaman. Álbette, erisip atırǵan barlıq jetiskenliklerimiz, insan qádiri ullı bolǵan diyar – Jańa Ózbekstandı qurıw jolındaǵı dáslepki nátiyjelerden biri bolıp tabıladı. Biz dóretiwshi xalqımız benen birge bunday iygilikli islerdi dawam ettiremiz hám aldımızǵa qoyǵan úlken-úlken sheklerge álbette erisemiz. Húrmetli watanlaslar, qádirli miymanlar! Hámmemiz kórip-bilip turmız – búgin adamzat oǵada qıyın dáwirdi basınan ótkermekte. Jer júzindegi klimattıń keskin ózgeriwi, suw hám tábiyǵıy resurslardıń azaytıwına baylanıslı mashqalalar úlken qáwip-qáterlerge aylanbaqta. Xalıqaralıq qatnasıqlarda óz-ara isenim kemeyip, qarama-qarsılıq hám kelispewshiliklerdiń artıwı turaqlılıq hám rawajlanıwǵa úlken qáwip tuwdırmaqta. Tilekke qarsı, bunday qáwip-qáterler bizdi de shetlep ótpey atır. Qaraqalpaqstanda júz bergen kewilsiz waqıyalar xalqımızdı qattı qayǵıǵa saldı. Qudayǵa shúkir, kóp milletli xalqımızdıń aqıllılıǵı hám danıshpanlıǵı menen jaǵday tez arada jolǵa salındı. Biz ushın «Qaraqalpaqstannıń tabısı – pútkil Ózbekstannıń tabısı, Qaraqalpaqstannıń táshiwishi – pútkil Ózbekstannıń táshiwishi», degen ideya hámiyshe ámeliy háreket baǵdarlaması bolıp kelgen hám bunnan keyin de solay bolıp qaladı! Biziń iygilikli maqsetimiz – birgeliktegi miynetimiz benen Jańa Ózbekstanda hár tárepleme rawajlanǵan, abat hám abadan Jańa Qaraqalpaqstandı jaratıw bolıp tabıladı. Ásirler dawamında et penen tırnaqtay bolıp ketken xalıqlarımızdıń doslıǵına, hesh qanday kúsh tásir ete almaydı. Sebebi, biziń ótmishimiz bir, búginimiz de, keleshegimiz de bir! Biz janajan Watanımızdıń qáwipsizligi hám aymaqlıq pútinligin hár tárepleme támiyinley alamız. Tınısh hám tatıw turmısımızdı saqlap, ǵárezsizligimizdi bekkemlep, turaqlı rawajlanıw jolımızdı jedel dawam ettiremiz! Áziz doslar! Bir turmıslıq haqıyqattı atap ótpekshimen – búgin zaman hár qashanǵıdan da jedellesti. Abadanlıq artqan sayın xalqımızdıń talap hám zárúrlikleri de artıp barmaqta. Mámleketimizdiń rawajlanıwın jańa basqıshqa alıp shıǵıw ushın basqarıw da, nızamshılıq ta, jámiyetimiz de ózgeriwi kerek. Eger solay islemesek, mashqalalardı kórip, kórmeslikke alsaq, zamannan artta qalamız. Xalqımız, jas áwladımız bizden razı bolmaydı. Sonlıqtan, «Aldın – insan, keyin – jámiyet hám mámleket» degen ideyanı Konstituciyamız hám nızamlarımızǵa da, kúndelikli turmısımızǵa da tereń sińdiriwimiz kerek. Házirgi kúndegi úlken sınaqlar hám boljawǵa bolmaytuǵın qáwip-qáterlerdi jeńip óte alatuǵın milliy mámleketshiligimiz tiykarların bekkemlewimiz zárúr. Solardı itibarǵa alǵan halda, Tiykarǵı nızamımızdı jetilistiriw isleri dawam ettirilmekte. Bul reformadan xalqımız úlken ózgerisler kútpekte. Búgingi kúnge shekem bul baǵdarda 220 mıńnan aslam usınıs kelip túskeni de bunıń ayqın dálili bolıp tabıladı. Dodalawlar qızǵın dawam etpekte. Bul processlerde deputatlarımız, siyasiy partiyalarımız juwapker hám belsendi bolıp, hár bir usınısqa itibarlı qarap atırǵanın kórip turmız. Bul ushın olarǵa raxmet aytaman. «Jámiyet – reformalardıń baslamashısı» principi tiykarında barlıq máseleler boyınsha xalqımız benen másláhátlesip is tutamız. Ulıwma, mazmun-mánisi insan qádirin ulıǵlaw ruwxı menen baytılǵan, keleshek áwladlarǵa múnásip xızmet etetuǵın, Jańa Ózbekstanǵa say bolǵan Konstituciyanı hár tárepleme oylap, asıqpay islep shıǵıwımız kerek. Puqaralarımız bildirgen barlıq usınıs-tilekler álbette esapqa alınadı hám Konstituciya joybarı ulıwmaxalıqlıq referendumǵa alıp shıǵıladı. Eń áhmiyetlisi – hár bir watanlasımız konstituciyalıq reformalarǵa juwapker bolıwı hám «Bul – meniń Konstituciyam», dep úlken maqtanısh penen ayta alıwı kerek. Húrmetli watanlaslar! Kelesi jılǵa rejelerdi durıs dúziw ushın xalqımızdıń pikirin hár bir baǵdar boyınsha tereń tallap, 20 mıńǵa shamalas usınıslardı dodaladıq. Adamlarımız bilimlendiriw, densawlıqtı saqlaw, ekonomika baǵdarlarında anıq máselelerdi kóterip, olar boyınsha sistemalı sheshimlerdi de usınıs etpekte. Xalqımız bizden mektep, baqsha hám emlewxanalardı kóbeytiwdi, bilimlendiriw hám medicinanıń sapasın arttırıwdı, máhállede jol, suw, elektr, transport mashqalaların sheshiwdi, jumıs orınların kóbeytiw, isbilermenlikke jańa imkaniyatlar jaratıwdı, ádillikti támiyinlew, sergizdanlıq, byurokratiya hám korrupciyanı joq etiwdi kútpekte. Kóterilgen máseleler anıq hám orınlı. Qansha qıyın bolmasın, biz bul mashqalalardı sheshiwimiz kerek. Hesh kim sırttan kelip, bulardı sheship bermeydi. Adamlarımızdıń baslaması, ǵayratı hám potenicalın iske qosıw ushın barlıq sharayatlardı tuwdırıp beriw tiykarǵı wazıypamız bolıwı kerek. Xalqımızǵa qansha imkaniyat jaratsaq, bunıń paydası jámiyetimizge on ese, júz ese bolıp qaytadı. Sonlıqtan, kirip kiyatırǵan jańa, 2023-jılǵa elimizde «Insanǵa itibar hám sapalı bilimlendiriw jılı», dep atama beriwdi usınıs etemen. Nege jılǵa bunday atama berip atırmız? Biz Ózbekstanda alıp barılıp atırǵan mámleketlik siyasattıń orayında insan hám onıń máplerin támiyinlewdi áhmiyetli wazıypa etip belgiledik. Bul siyasat bir jıl menen sheklenip qalmawı, bárqulla dawamlı bolıwı bárshemizge belgili. Tiykarında da, biziń eń biybaha baylıǵımız, bul – dóretiwshi xalqımız, pátiyaǵa qol jayǵan ata-analarımız, náwqıran áwladımız emes pe? Usı elde jasap atırǵan hár bir insannıń tınısh hám baxıtlı ómir súriwi, onıń densawlıǵı jayında bolıwı, jaqsı bilim alıwı, shańaraǵın terbetiwi ushın qanday sharayat kerek bolsa, hámmesin jaratıp beriwge háreket etip atırmız hám bul joldan hasla toqtamaymız. Bilimlendiriwdiń sapasın arttırıw – Jańa Ózbekstandı rawajlandırıwdıń birden-bir durıs jolı bolıp tabıladı. Yusup Has Hajib babamız aytqanınday: «Aqıl bar jerde ullılıq boladı, Bilim bar jerde keleshek boladı». Sol ushın bul tarawda baslanǵan reformalarımızdı dawam ettiriwimiz, bilimlendiriw dárgaylarına barıp, muǵallimler hám ustazlar menen kóbirek sóylesip, oqıw-tárbiya jumıslarınıń sapasın arttırıw boyınsha olar qoyǵan máselelerdi birgelikte sheshiwimiz kerek. Biz kelesi jılı Mámleketlik baǵdarlamaǵa xalqımız kótergen barlıq máselelerdi anıq sheshimleri menen kirgizemiz. Bul processlerde deputat hám senatorlar, máhálle wákilleri, ziyalılar, jaslar, isbilermenler hám keń jámiyetshiligimizden belsendi bolıwın, jańadan-jańa usınıs hám baslamalar bildiriwlerin sorayman. Húrmetli deputat hám senatorlar! Endi 2023-jıldaǵı áhmiyetli baǵdarlarǵa toqtap ótpekshimen. Birinshi baǵdar. Íqsham hám nátiyjeli mámleketlik basqarıw sistemasına ótiwdi usınıs etemen. Ne ushın sózdi usı baǵdardaǵı reformalardan baslap atırmız? Aldınları itibardan shette qalıp, «joq bolıp ketiw» aldında turǵan tarawlardı «ayaqqa turǵızıw» ushın altı jıl dawamında jańa ministrlik hám uyımlardı shólkemlestiriwge tuwra keldi. Solay islewge májbúr edik, bolmasa házirgi jetiskenliklerimiz bolmaytuǵın edi. Mektepke shekemgi bilimlendiriw, turaq jay kommunal, «máhálle kesiminde» islew, investiciya, mámleketlik xızmetler, mámleketlik-jeke menshik sheriklik tarawlarında úlken nátiyjelerge eristik. Jeke sektor hám isbelremenliktiń rawajlanıwı izge qaytpas processke aylandı. Xalqımızdıń abadanlıǵı, zamanagóy texnologiya hám kásip-ónerlerge umtılıw artıp barmaqta. Ekonomikamızda kúnnen-kúnge jańadan-jańa baǵdar hám tarawlar jaratılmaqta. Bul baǵdarda jeke baslamalardı keńeytiw, olarǵa jańa perspektivalardı ashıw maqsetinde endi «qol basqarıwı»nan – anıq nátiyjege xızmet etetuǵın sistemalı basqarıwǵa ótiw waqtı keldi. Ashıq aytıw kerek – házirgi kúnde mámleketlik apparatta qaytalanıw kóp, kerek emes shtatlar bar. Oraylasıw joqarı. Aqıbetinde búgingi qıyın máselelerge durıs sheshim tabıw ushın artıqsha waqıt, kúsh hám resurs jumsalmaqta. Ministrliklerdiń Húkimet qabıl etip atırǵan qararlarda, aytıw kerek bolsa, «úni joq». Yaǵnıy, olardıń bul qararlardı tayarlaw hám turmısqa engiziwge qatnasıwı hám juwapkershiligi jetkilikli emes. Endi ministrlerdiń bulay eski usılda islewine haqısı joq. Eger ministrdiń óz tarawı boyınsha uzaqtı gózlegen anıq kózqarasları bolmasa, onıń jumısı sebepli adamlardıń awırı jeńil bolmasa, ózińiz aytıń, bunday basshıdan ne payda bar? Sol ushın jańa hákimshilik reformalar haqqında Pármanǵa qol qoydım. Buǵan uzaq tayarlıq kórdik. Birinshi basqıshta ministrlikler reformalanadı, Húkimettiń is usılı da túp-tiykarınan ózgeredi. Bárinen burın, ministrlik hám uyımlardıń sanı házirgi 61 den 28 ge kemeytiledi. Endi hár bir ministrlik tiyisli tarawda mámleketlik siyasattı ámelge asırıwǵa juwapker bolıp, tarmaqlar quramındaǵı komitet, agentlik hám inspekciyalarǵa basshılıq etedi. Kóp ministrler ózgeredi. Kóp tarawdıń tereń bilimdanı, pidayı hám jumısınan xalıq razı bolıp atırǵan ministrler lawazımında qaladı. Usılay qatnas jasaw durıs boladı, dep oylayman. Mámleketlik xızmetkerlerdiń sanı basqıshpa-basqısh 30-35 procentke qısqaradı. Únemlengen qarjılar sociallıq máselelerge qaratıladı. Hár bir ministrdiń siyasiy statusı, Prezident, parlament hám jámiyetshilik aldındaǵı juwapkershiligi arttırıladı. Buǵan sáykes túrde juwapkershiligi de kúsheytiledi. Olarǵa xalıqtıń mashqalaların sheshiwge jetkilikli wákillik te, qarjı da beriledi. Ministrliklerdiń jumısında ashıq-aydınlıq, nızamshılıq, nátiyjelilik hám sapa tiykarǵı faktor boladı. Biz korrupciya haqqında kóp aytamız, biraq sistemada korrupciyaǵa jol qoyılsa, nege ministr juwap bermewi kerek? Endi soraw basqasha boladı. Ministr óz sistemasına ajıratılǵan qarjılardı nátiyjeli hám maqsetli jumsaw boyınsha birinshi bolıp, ózi juwap beredi. Imam Maturidiy babamızdıń: «El-xalqıń menen hámdárt bolıp jasasań, xalıq hámiyshe seniń menen birge boladı», degen turmıslıq danalıǵı hár bir ministr, hár bir basshınıń sana-seziminde, qálbinde hám háreketinde mórleniwi kerek. Mámleket wákilleri óziniń hadal miyneti, ápiwayılıǵı, xalıqshıllıǵı, keńpeyilligi hám pidayılıǵı menen adamlarımızdıń mehrine sazawar bolıwı kerek. Endi ministrlerdiń  siyasiy juwapkershiligi arttırılıp, Húkimet qararlarınıń joybarları, mámleketimiz turmısına baylanıslı áhmiyetli sociallıq-ekonomikalıq máseleler tikkeley ministrlerdiń qatnasıwında kollegial sheshiledi. Hár bir wálayattaǵı mashqalalardı sheshiwge, hár ayda orınlarǵa shıqqan halda «Húkimet kúni» ótkeriliwi jolǵa qoyıladı. Ministr hár jıldıń basında jámiyetshiliktiń aldında tarawdaǵı rejesi hám jıl juwmaǵı menen bolsa onıń nátiyjesi boyınsha esap beredi. Atap kórsetpekshimen – endi, qaysı ministr óz jumısın epley almasa, bosatıladı. Usı jerde jáne bir pikirdi Parlament wákillerine jetkermekshimen. Keyingi jıllarda kóp wákilliklerdi Oliy Majliske ótkerdik, olardı bunnan bılay da keńeytiwdi oylap otırmız. Jańa ministr tayınlawǵa da deputatlar qatnaspaqta, rejeleri menen tanısıp, maqullap atır. Biraq, tilekke qarsı, keyin ala tek ǵana sın menen sheklenip atır. Málim bolǵanınday, tarawlar boyınsha eki palatada da komitetler, komissiyalar bar. Tiykarında, olar, ministrlerge qaysı baǵdarda yamasa aymaqta jumıs jaqsı jolǵa qoyılmay atırǵanın kórsetiwi, kemshilikler boyınsha orınlarǵa shıǵıp, xalıqtıń pikirin úyrenip, máselege birgelikte sheshim tabıwı zárúr. Sonlıqtan, ministrdiń jumısın nátiyjeli shólkemlestiriwde parlamenttegi komitet, komissiya hám deputatlardıń da juwapkershiligin belgilew, durıs boladı, dep esaplayman. Álbette, sın da kerek. Biraq, házirgi deputatlarǵa berilgen úlken wákillik hám imkaniyatlardan nátiyjeli paydalanıw zárúr. Men de uzaq jıllar deputat bolıp islegenmen, sol dáwirde birde bir ministr Parlamentte esap bergenin kórmegenbiz. Házir bolsa jaǵday pútkilley basqasha-ǵoy! Sol ushın eń áhmiyetli másele – eldiń táǵdirine juwapker bolıp, xalqımızdı razı etiw ushın hámmemiz birgelikte islesiwimiz kerek. Ulıwma, Parlamentimizdiń jumıs usılın jaqsılaw hám jumıs nátiyjeliligin arttırıw da, Konstituciyamızda óz kórinisin tabıwı zárúr. Hákimshilik reformalardıń ekinshi basqıshı sıpatında kelesi jılı aymaqlardaǵı basqarıw sisteması da reformalanadı. Barlıq hákimshilik reformalar sheńberinde jańa baslamalar Konstituciyamızda álbette belgilep qoyılıwı kerek. Sizler de buǵan qosılasız, dep oylayman. Bıyıl «Mámleketlik xızmet haqqında»ǵı jańa Nızamdı qabıl ettik. Endigiden bılay mámleketlik lawazımlarǵa tek ǵana konkurs tiykarında jumısqa qabıl etiledi. Barlıq basshılardıń jumısı nátiyjelilik kórsetkishleri tiykarında bahalap barıladı. Hár jılı 500 qánigeni eń abıraylı sırt el joqarı oqıw orınlarında hám oraylarında oqıtıp kelemiz. Kelesi eki jılda hár bir rayon hám qala hákimligine respublika uyımlarında joqarı lawazımlarda islegen, bilimli hám tájiriybeli kadrlar qoyıladı. Jańa jıldan baslap hár bir hákim óz rayonına 40-50 million dollar jeke investiciyalardı alıp keliwi kerek boladı. Ministrler tek mámlekettiń qarjısın jumsamay, ózleri de baslama kórsetip, jeke investiciyalardı tartıwı kerek. Máselen, mámleketlik-jeke menshik sheriklik arqalı awıl, suw, toǵay xojalıqları, trasnport tarawlarına biymálel jılına 1 milliard dollarǵa shekem investiciya alıp kiriwi múmkin. Hákimshilik reformalar sheńberinde jáne bir áhmiyetli baslamanı alǵa qoymaqshıman. Házirgi kúnge kelip Oraylıq Aziyada xalqı millionnan aslam qalalar 7 ge jetti. Regionımızda paytaxtlar menen bir qatarda iri qalalar da «ósiw orayları»na aylanbaqta. Olardıń arasında Samarqand hám Namangan qalaları da bar. Olardıń hár birinde xalıqtıń sanı bir millionǵa jetpekte. Eki qalada da úlken dóretiwshilik jumıslar ámelge asırılmaqta. Samarqand qalası dúnya tanıytuǵın megopoliske, xalıqaralıq turizm hám biznes orayına aylanbaqta. Namangan da sanaat, isbilermenlik, bilimlendiriw, mádeniyat tarawlarında regionallıq oray sıpatında óz ornın tappaqta. Sonlıqtan Samarqand hám Namangan qalaların óz aldına hákimshilik-aymaqlıq birlikler sıpatında respublika boysınıwına ótkeriwdi usınıs etemen. Bul paytaxtımız Tashkent penen bir qatarda «ózine tartatuǵın oraylar»dı kóbeytiw boyınsha baslaǵan siyasatımızda jańa ámeliy qádem boladı; jan basına dáramat, jumıs orınların kóbeytedi; eki wálayatta da rayonlardı rawajlandırıwǵa kóbirek itibar qaratıladı hám bul da ádalattan boladı. Endi usı wálayatlardıń hákimleri tek ǵana iri qalalar menen emes. rayonlarda sharayatlardı jaqsılaw boyınsha da islewi talap etiledi. Hár eki qalanı rawajlandırıw baǵdarlaması Ministrler Kabinetinde tastıyıqlanıp, olardıń orınlanıwı ushın tikkeley Bas ministr juwap beredi. Ekinshi baǵdar. Biz Jańa Ózbekstandı «sociallıq mámleket» principi tiykarında qurıwdı maqset etip otırmız. Bunı Konstituciyada bekkemlew kerek. Sociallıq mámleket bul, bárinen burın, insan potencialın júzege shıǵarıw ushın teńdey imkaniyatlar, adamlarǵa múnásip ómir súriwge zárúr sharayatlar jaratıw, kámbaǵallıqtı qısqartıw, degen sóz. Sonlıqtan, birinshi gezekte, itibar Jańa Ózbekstan ushın eń úlken investiciya bolǵan bilimlendiriwdi qollap-quwatlawǵa qaratamız. Mádet – tálimde, mádet – tárbiyada, mádet – bilimde. Sebebi, barlıq iygilikli maqsetlerge bilim hám tárbiya arqasında erisiledi. Aǵartıwshı jadid babalarımızdıń bul sózleri deputat hám senatorlarımız, siyasiy partiyalar, jergilikli keńesler, pútkil mámleketlik apparatı, keń jámiyetishiliktiń ámeliy háreketine aylanıwı kerek. Sonlıqtan mekteplerde bilimlendiriwdiń sapasın hám jámiyette muǵallimshilik kásibiniń abırayın arttırıw, sharayatların jaqsılaw 2023-jılı eń tiykarǵı wazıypalarımızdan biri boladı. Muǵallimlerdiń statusın, olardıń abırayın hám qádir-qımbatın qorǵawdı Konstituciyada óz aldına belgilew zárúr, dep esaplayman. Kelesi jıldan baslawısh klasslarda pútkilley jańa metodika tiykarında jaratılǵan sabaqlıqlar boyınsha oqıtıw jolǵa qoyıladı. Házirgi waqıtta olar xalıqaralıq ekspertizadan ótip, ózimizde sınaqtan ótkerilmekte. Biraq joqarı klasslarda-she? Ashıǵın aytıw kerek, olarda berilip atırǵan tálim-tárbiyanıń sapası, muǵallamlerdiń bilimin hám sheberligin talap dárejesinde, dewge bolmaydı. Balalarımız mektepten ana tili hám shet tillerin puqta ózlestirip, kompyuterde islewdi úyrenip shıǵıwı kerek. Perzentlerimizdi kásip-ónerlerge, kórkem óner hám mádeniyatqa qızıqtırıwımız zárúr. Oqıwshılarda erkin hám kreativ pikirlewdi, jámiyetshilik penen islesiw hám qarım-qatnas kónlikpelerin qáliplestiriwimiz kerek. Mine, mekteplerimizge qanday ortalıq kirip keliwi kerek! Bul baǵdarda Prezident mekteplerinde 130 mámlekette maqullanǵan «A-level» bilimlendiriw baǵdarlaması jolǵa qoyılǵanı óz nátiyjesin bermekte. Bul processte hár bir oqıwshı óziniń qábiletine qaray, anıq baǵdarlar boyınsha tereń oqıtıladı, dúnyanıń abıraylı joqarı oqıw orınlarında oqıw imkaniyatları keńeyedi. Sonlıqtan, 2023-jıldan mektep bilimlendiriwin xalıqaralıq bilimlendiriw baǵdarlamaları tiykarında pútkilley reformalawdı baslaymız. Bul jumıslardı sistemalı jolǵa qoyıw, jańa sabaqlıqlardı islep shıǵıw, aldıńǵı bilimlendiriw standartların hám metodikaların engiziwge óz aldına ilimiy institut hám laboratoriyalar shólkemlestiriledi. Milliy ózligimiz tımsalı bolǵan ana tilimizge itibar jáne de kúsheytiledi. Házirgi ashıq-aydınlıq siyasatı, sırt el investiciyaları hám jańa kárxanalardıń kóbeyip atırǵanı jaslarımızdı zamanagóy bilimler hám shet tillerin úyreniwdi talap etpekte. Sonlıqtan, mekteplerge joqarı qánigeli sırt el muǵallimlerin alıp keliwge májbúr bolıp atırmız. Pursattan paydalanıp, elimizdegi barlıq mektep jámáátlerine múrájat etpekshimen. Jannan áziz balalarımız mektepten shet tillerin, kásip-óner hám kompyuter sawatlılıǵın puqta úyrenip shıqsa, bilesizler me, jámiyetimiz qanday ózgeredi? Jańa Ózbekstanda mektep jámáátleri hám muǵallimlerdiń juwapkershiligi – áyne sol máselelerde ayqın kórinedi. Men – Siz, jankúyer muǵallimlerimiz bul wazıypanı maqtanısh penen atqara alatuǵınıńızǵa isenemen. Kelesi jılı 70 jańa mektep qurıladı, 460 mektep keńeytiledi. Jeke investiciyalardıń qatnasında 100 mektep qurıw joybarları baslanadı, kelesi bes jılda olardıń sanın 1 mıńǵa jetkeremiz. Jıl basınan Qaraqalpaqstan hám Xorezmde 285 mıń baslawısh klass oqıwshıları ushın biypul awqatlanıw jolǵa qoyıldı. Bul boyınsha jetkilikli tájiriybe arttırdıq. Kelesi oqıw jılınan bul ámeliyat qalǵan wálayatlar hám Tashkent qalası mekteplerinde de engiziledi hám bul ushın 2,3 trillion sum ajıratıladı. Bul processlerdi anıq sistema tiykarında shólkemlestiriw, perzentlerimizdi salamat hám sapalı awqat penen támiyinlewge xalıq bilimlendiriw ministri juwapker boladı. Bilimlendiriw tarawındaǵı gezektegi áhmiyetli baǵdar, bul – jaslardıń zamanagóy kásip-óner iyelewi ushın barlıq zárúr sharayatlardı jaratıwdan ibarat. Mektep pitkeriwshileriniń 50 procenti miynet bazarına hesh qanday kásipke iye bolmastan kirip kelip atırǵanı hámmemizdi oylandırıwı kerek. Sonlıqtan, 700 den zıyat kásip-óner mektebi, kolledj hám texnikumlardıń imkaniyatınan nátiyjeli paydalanıw zárúr. Usı maqsette 2023-jıldan baslap jańa baǵdarlama ámelge asırıladı. Hár bir wálayatta 1 texnikumǵa Evropa kásiplik bilimlendiriw standartları engiziledi. Kelesi bes jılda barlıq kolledj hám texnikumlar usı sistema menen qamtıp alınadı. Sonıń menen birge, qábiletli jaslardı qollap-quwatlawdı keńeytemiz. Ximiya sanaatı, elektr texnikası, transport hám energetika tarawlarında abıraylı xalıqaralıq shólkemler menen birge,  óz aldına Injenerlik metepleri shólkemlestiriledi. Bul sistema bizde házirge shekem bolmaǵan. Qısqa etip aytqanda, jańa zaman injenerlerin tayarlaw sistemasın jaratamız. Keyingi altı jılda balalardı mektepke shekemgi bilimlendiriw menen qamtıp alıw dárejesi 27 procentten 70 procentke jetkeriliwi nátiyjesinde búgingi kúnde 2 millionǵa shamalas bala baqshaǵa barmaqta. Jaqında Tashkent qalasında ótkerilgen YuNESKOnıń Mektepke shekemgi bilimlendiriw boyınsha Ulıwma  jer júzilik ánjumanında da reformalarımız joqarı bahalandı. Sonıń menen birge, kelesi bes jılda qamtıwdı 80 procentke jetkeriw ushın 600 mıń jańa baqsha ornı kerek. Bul –  júdá úlken shek. Sonlıqtan, baqshalardıń sanın kóbeytiw, olardaǵı tálim-tárbiyanıń sapasın túp-tiykarınan jaqsılaw boyınsha bes jıllıq baǵdarlama qabıl etiledi. Baqshaǵa qamtıwdı keńeytiw boyınsha jeke sektorǵa qosımsha sharayatlar jaratıladı. Keyingi jıllarda joqarı oqıw orınlarımız 2,5 ese kóbeyip, 198 ge jetti, qamtıw dárejesi 9 procentten 38 procentke kóbeydi. Biz bul sanlardı jáne de kóbeytiwdi maqset etkenbiz. Biraq, bilimlendiriwdiń sapası ne boladı, degen soraw hámmemizdi oylandırıwı kerek. Bárinen burın, buǵan hár bir joqarı oqıw ornı ózi háreket etiwi kerek, sonda nátiyje boladı. Bul boyınsha 41 joqarı oqıw ornına akademiyalıq hám finanslıq erkinlik berildi, olarda transformaciya ofisleri ashıldı. Joqarı oqıw orınlarınıń rektorları, professor-oqıtıwshıları bul processlerde belsendi bolıwı, jańa aldıńǵı metodikalardı engiziwleri kerek. Kelesi jılı joqarı oqıw ornı studentleri ushın jeńillikli tálim kreditlerine resurslar 2 esege kóbeytilip,  1,7 trillion sum ajıratıladı. Bıyıl ilim hám innovaciyalarǵa 1,5 trillion sum qaratıladı. Bul 2017-jılǵa salıstırǵanda derlik 6 esege kóp, degen sóz. Ilimpazlardıń miynet haqısı da 4,5 esege kóbeytildi. Bulardıń báriniń esabınan nano hám biotexnologiyalar, sanlı geologiya sıyaqlı 18 jańa ilimiy baǵdar shólkemlestirildi. Kelesi jılı ilim hám innovaciyalarǵa 1,8 trillion sum ajıratıladı. Endi ilimpazlarımız suw hám energiyanı únemlew, topıraq ónimdarlıǵı hám zúráátlilik, geologiya, sanaat, qurılıs sıyaqlı házirgi kúnde biz ushın áhmiyetli baǵdarlarda anıq nátiyjeler kórsetiwi kerek. Húrmetli watanlaslar! Xalqımızdıń maman hám sapalı medicinalıq xızmetlerden paydalanıw imkaniyatların jáne de keńeytemiz. Bárinen burın, biypul medicinalıq járdemniń kepillengen kólemi nızam menen belgilenedi. Ajıratılıp atırǵan qarjılar hár bir nawqasqa jetip barıwı ushın mámleketlik medicinalıq qamsızlandırıwǵa ótiwdi tezlestiremiz. Kelesi jılı bul sistema Tashkent qalasında baslanadı. Basqıshpa-basqısh basqa aymaqlarda da engiziledi. Usı jerde bir awır máseleni aytıp ótpekshimen. Házirgi kúnde 7 million xalqımızda hár qıylı sozılmalı kesellikler bar. Salamat turmıs tárizi haqqında altı jıldan berli aytıp atırmız. Biraq Densawlıqtı saqlaw ministrligi bunı ele orın-ornına qoya almay atır. Salamat awqatlanıw racionına baylanıslı usınıslar adamlarǵa jetkerilmey atır, hár qıylı jastaǵı adamlar ushın fizikalıq shınıǵıwlardı úyretiw jumısları joq. Negizinde, insan salamatlıǵı, medicinanıń tiykarı da usılar-ǵo! Sonıń ushın, «Durıs awqatlanıw hám salamat turmıs tárizi» jańa ulıwmamilliy háreketin máhálleden baslaymız. Bul hárekette jası kishi hám jası úlkenler-barlıq watanlaslarımız óz ornın tabıwı kerek. Xalıqqa baslanǵısh medicinalıq xızmetlerdi jáne de jaqınlastırıw jumısları dawam ettiriledi. Kelesi eki jılda hár bir shańaraqlıq poliklinika hám shıpakerlik punktine eń kerekli ásbap-úskeneler jetkerip beriledi, ekspress laboratoriyalar tolıq jańalanadı. Jańa jılda qosımsha 140 shańaraqlıq punkt hám poliklinikaları, 520 alıs hám shetki máhállede ıqsham medicinalıq punktler shólkemlestiriledi. Sonıń menen birge, analar hám balalar salamatlıǵın qorǵaw boyınsha úsh jıllıq úlken baǵdarlama ámelge asırıladı. Barlıq tuwıw kompleksleri tolıq ońlanadı hám úskenelenedi, orınlar sanı 35 procentke kóbeytiledi. Bunnan tısqarı, mámleketimizde 15 mıńǵa shamalas onkologiyalıq nawqaslar nur járdeminde emleniwge mútáj. Sonıń ushın, kelesi jılı Samarqand, Ferǵana hám Xorezmde, mámleketlik-jeke menshik sheriklik tiykarında Radiologiya orayların shólkemlestiriw joybarların baslaymız. Húrmetli qospa májilis qatnasıwshıları! Hámmemizge belgili, barlıq reformalarımızdıń tiykarı hám aynası bolǵan bul – máhálle. Jámiyetimizdegi barlıq processler máhálle turmısında óz kórinisin hám ámeliy sheshimin tabadı. Máhálle-tınıshlıq hám tatıwlıq tiykarı, awızbirshilik hám tilekleslik, aǵartıwshılıq hám tárbiya qorǵanı bolıp esaplanadı. Sonıń ushın da bunnan bılay mámleketlik investiciyalıq baǵdarlamalar máhálle dárejesine túsiriledi. Bárinen burın, 2023-jılı xalıq tárepinen usınıs berilgen suw, elektr energiyası, jol, mektep sıyaqlı baǵdarlar boyınsha joybarlar ushın derlik 3 esege kóp, yaǵnıy 8 trillion sum qaratıladı. Hár bir máhálle óziniń kitapxanası, sport maydanshasına iye bolıwı zárúr. Máhálle óziniń mashqalasın erkin sheshiwi ushın «Máhálle byudjeti» sisteması engiziledi. Onıń ushın jańa jılda 1-yanvardan baslap múlk hám jer salıqlarınıń bir bólegi máhálleniń ózinde qaladı. Sonıń menen birge, Konstituciyamızǵa xalıqtıń múnásip turmısta jasawı hám turaq jayǵa iye bolıwı haqqındaǵı jańa statyalardı kirgiziw zárúr, dep esaplayman. Xalıq ushın jańa turaq jaylar qurıw kólemin 1,5 esege arttırıp, 90 mıńǵa jetkeremiz. Bul baǵdarda eki jıl aldın baslanǵan jeńilletilgen shártler tiykarında ipoteka kreditlerin beriw dawam ettiriledi. Kelesi jılı Tashkent wálayatında «Meniń birinshi úyim» jańa ipoteka baǵdarlaması baslanadı. Baǵdarlama sheńberinde, birinshi gezekte turaq jayǵa mútájligi bar hám jas shańaraqlar ushın eń qolaylı shártler tiykarında turaq jaylar qurıladı. Bunnan tısqarı, jámiyetlik transporttaǵı jaǵday pútkilley ózgeredi. Tashkent qalası ushın qosımsha túrde 1 mıń zamanagóy avtobus satıp alınadı, 7 jer ústi metro bándirgisi iske qosıladı. Bulardıń esabınan hár kúni 500 mıńnan aslam paytaxt xalqı hám miymanlarına qosımsha qolaylıqlar jaratıladı. Aymaqlarda da jolawshı tasıwdıń sapasın jaqsılaw maqsetinde jáne 1 mıń avtobus háreketi jolǵa qoyıladı. Bul arqalı jámiyetlik transport boyınsha jaǵday awır bolǵan 300 máhálledegi 1 million xalıqtıń uzaǵı jaqın etiledi. Úshinshi baǵdar. Insan huqıqları hám erkinliklerin isenimli qorǵaw mámlekettiń konstituciyalıq minnetlemesi sıpatında belgileniwi zárúr. Keyingi jılları sud-huqıq sistemasınla ádillik ornatıw boyınsha kóp jumıs isledik. Sonıń menen birge, ádil sudlawdı támiyinlew boyınsha ele qolımız jetip barmaǵan máseleler bar. Tilekke qarsı, házir de tergewdiń sapası tómenligi, sudlarda adamlardıń sergizdanlıǵı, sud qararlarınıń orınlanbay atırǵanlıǵı menen baylanıslı jaǵdaylar ushıraspaqta. Bul máseleler, bárinen burın, Joqarı sud baslıǵı hám Bas prokurordı táshwishke salıwı kerek. Ne ushın elege shekem mámleket esabınan biypul támiyinlenetuǵın advokatlardı elektron tańlaw sisteması iske qosılmadı! Kim oǵan qarsı! Bul máseleni ayrıqsha qadaǵalawǵa alıp, tez kúnlerde usı sistemanıń tolıq iske qosılıwın támiyinlewimiz zárúr. Sonıń ushın, qısqa múddette huqıq-qorǵaw uyımların jańasha islewge úyretetuǵın, ádil sudlawdıń sapasın arttıratuǵın sistema jaratamız. Bul máselede ayrıqsha Pármanǵa qol qoyıldı. Bárinen burın, adamlarımızdıń orınlarda sudtan-sudqa sergizdan bolıp júriwine shek qoyıladı. Onıń ushın ádil húkim hám qarar shıǵarıw boyınsha wálayatlıq sudlardıń wákilligi de, juwapkershiligi de arttırıladı. Tintiw ótkeriw, telefon sóylesiwin tıńlaw hám múlkti xatlawǵa sankciyanı prokurordan sudqa ótkeremiz. Endi tergewshi jınayatqa baylanıslı dep, hár qanday múlkti xatlap qoya almaydı. Sebebi, biz jeke menshik múlkke qol qatılmaslıǵın kúsheytiw boyınsha bir qansha háreket etip atırmız. Bunnan bılay múlk huqıqın sheklewge baylanıslı hár qanday háreket tek ǵana sud arqalı boladı. Tergewdiń sapasın arttırıw boyınsha da sistemalı ilajlar kóremiz. Tergew shaxstı ayıplaw ushın emes, jınayattı ashıw arqalı haqıyqattı anıqlaw ushın islewi kerek. Sonıń menen birge, sudta jumıslardı kóriwde qatnasatuǵın ayrıqsha prokurorlar korpusı qáliplestiriledi. Olar arnawlı oqıtıladı, jumıstı sudta kóriwde ádil, erkin bolıwı nızam menen belgilenedi. Ádil sudlawdı támiyinlewde qorǵawshıǵa berilgen huqıqlar da qayta kórip shıǵılıp, jetpeytuǵın wákillikler beriledi. Ne ushın advokatqa jınayat isin qozǵaw hám juwmaqlaw haqqındaǵı qarardan nusqa berilmeydi! Bunday jaǵdayda teńlik haqqında qalay aytıw múmkin? Endi sudlarǵa jınayat isi tek ǵana ayıplaw juwmaǵı menen emes, al qorǵawshınıń pikiri menen birge qabıl etiledi. Ayıplanıwshınıń qorǵawshıdan waz keshiwi boyınsha hár bir jaǵday prokuror, sud tárepinen hár tárepleme úyreniletuǵın sistema engiziledi. Keyingi waqıtları ayırım waqıtsha uslap turıw orınlarında insan huqıqlarınıń buzılıwı boyınsha awır máseleler kóterilmekte. Biziń elimizde bunday jaǵdaylar ulıwma bolıwı múmkin emes. Kim oǵan ámel etpese, nızam ústin, jaza anıq boladı. Sonıń ushın, bunday orınlarǵa alıp kelingen barlıq puqaralardı esapǵa alıwdıń onlayn sisteması engiziledi hám júzin tanıw úskenesi ornatıladı. Hesh kimniń umıtıwǵa haqısı joq – nızam talapları hám insan huqıqları – biz ushın ullı qádiriyat. Bas prokuror hám Ishki isler ministri bul haqıyqattı hár bir xızmetkerine jetkerip, tásirsheń qadaǵalaw ornatıwı shárt. Aldıńǵı sırt el tájiriybeleri tiykarında hákimshilik sudlardıń jumısın jańa basqıshqa alıp shıǵamız. Hákimshilik sudlarǵa hákim qararınan narazı bolıp múrájat etken jaǵdayda, jumıslardı eksterritorial tártipte, yaǵnıy basqa aymaqta da kóriw ámeliyatı engiziledi. Ministrler de, hákimler de bir haqıyqattı jaqsı túsinip alıwı kerek: Ózbekstanda múlk hám investiciyanıń qorǵawshısı qaysıdır hákim yamasa ministr emes, tek ǵana Konstituciya, nızam hám sud boladı. Bul baǵdarda Xalıqaralıq kommerciyalıq sudtı Ózbekstanda shólkemlestiriw boyınsha da ámeliy jumıslar baslandı. Joqarıdaǵı barlıq baslamalardı Konstituciyada tikkeley bekitip qoyıw zárúr. Usı jerde biz ushın áhmiyetli bolǵan korrupciya máselesine ayrıqsha toqtap ótpekshimen. Ótken eki jılda 5 mıńǵa shamalas lawazımlı shaxs korrupciyaǵa baylanıslı jınayatlar boyınsha juwapkershilikke tartıldı. Biraq, ashıq aytıw kerek, bul – máseleniń sebebi menen emes, aqıbeti menen gúresiw. Deputat hám senatorlar, jergilikli keńesler de jar salıp, anıq tarawlardı tallap, korrupciyanı saplastırıw boyınsha belsendi bolıwı kerek emes pe? Hár bir deputat óziniń okrugindegi byudjet esabınan bolıp atırǵan qurılıslar, jollardı, hár ayda barıp kórse, buyırtpashı hám jumıstı bólip alıp islewshiden sapanı talap etse, bilesizler me, jaǵday qalay ózgeredi! Onıń ushın sizlerde jeterli wákillik te, kúsh-ǵayrat da bar. Korrupciyaǵa qarsı gúresiw baǵdarında óz aldına nızamlar qabıl etilip, huqıqıy tiykarlar jaratıldı. Endi ámeliy jumıslardı kúsheytiw kerek. Jasalma monopoliyaǵa, jabıq sxemalarǵa, ulıwma korrupciyaǵa imkaniyat jaratatuǵın barlıq boslıqlarǵa shek qoyıladı. Tórtinshi baǵdar ekologiya, ásirese, suw máseleleri global mashqalaǵa aylanıp baratırǵanı menen baylanıslı. Biz tek ǵana búgingi emes, al keleshek áwladlardı da oylawımız shárt. Sonlıqtan, Konstituciyamızda tábiyǵıy resurslar, sonıń ishinde, suw basseynleri hám jer astı rezervlerin qorǵaw boyınsha talaplardı kúsheytiwimiz kerek. Bilesiz, mámleketimiz keyingi 3 jılda qurǵaqshılıqtı basınan ótkerdi. Onıń tásiri, ásirese, Ámiwdáryanıń tómengi basseynindegi aymaqlarımızda anıq sezildi. Usı jerde Ámiwdárya ańǵarında jańa kanaldıń qurılısı boyınsha qońsı Awǵanstannıń waqıtsha húkimeti sonday-aq, dúnya jámiyetshiligi menen birge xalıqaralıq normalar tiykarında hám regionnıń barlıq mámleketleriniń máplerin inabatqa alıw boyınsha ámeliy sóylesiwler alıp barıw zárúr, dep esaplaymız. Bunday qatnas qońsılarımız tárepinen de qollap-quwatlanatuǵınına isenemiz. Ulıwma, keyingi 15 jılda jawın-shashın 25 procentke qısqardı. Jazda oǵada ıssı kúnlerdiń dawamlılıǵı artqanı aldımızda ele úlken sınaqlar bar ekenliginen dárek beredi. Biraq házirgi waqıtta egislik maydanlarǵa suw jetkerip beriwde sezilerli shıǵınlar bar. Sonıń ushın, suw xojalıǵı sisteması reformalanadı. Suwdıń esabın ashıq-aydın júrgiziw sisteması engiziledi hám kelesi úsh jılda 13 mıńǵa shamalas suw xojalǵı obekti sanlastırıladı. Sonıń menen birge, 16 iri nasos stanciyası mámleketlik-jeke menshik sheriklik tiykarında modernizaciyalanadı hám alternativ energiyaǵa ótkeriledi. Olarǵa qosımsha túrde suw salıǵı boyınsha túsimlerdiń bir bólegi rayonlarda suwǵarıw xızmetlerin rawajlandırıw, salma, kollektor hám kanallardı betonlawǵa qaratıladı. Házirgi waqıtta pútkil jer júzinde bolǵanı sıyaqlı Ózbekstanda da awır ekologiyalıq mashqalalar payda bolmaqta. Ayırım aymaqlarımızda topıraqtıń quramı buzılıp, ónimdarlı jerler qısqarıp baratırǵanı, shólstanlıq, suw jetispewshiligi, qurǵaqshılıq, xalıqtı taza ishimlik suwı menen támiyinlew solardıń qatarına kiredi. Tábiyatımızdı qásterlep saqlaw, suw, hawa hám qorshaǵan ortalıqtı taza uslaw kelesi jılı hár bir máhálle xalqınıń mádeniyatı menen ámeliy háreketine aylanıwı kerek. Bul baǵdarda házirgi jaǵdaydı unamlı tárepke ózgertiw ushın ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı saqlaw boyınsha háreketlerimizdi, atap aytqanda, «Jasıl mákan» ulıwma milliy joybarı sheńberindegi jumıslarımızdı kúsheytemiz. Húrmetli xalıq wákilleri! Biz awıl xojalıǵında reformalardı isenimli dawam ettiremiz. Jer qatnasıqları boyınsha úlken jumıslardı baslap, usı jıldıń ózinde 100 mıń gektar egislik jerdi xalıqqa diyqanshılıq etiw ushın bólip berdik. Onıń esabınan 1,5 million tonna qosımsha azıq-awqat jetistirildi. Eń tiykarǵısı, awıllarda 400 mıń jańa diyqan xojalıǵı shólkemlestirildi, 1 million 200 mıńnan aslam adamlarımız bánt bolıp, dáramat alıp atır. Eger bul reformanı islemegenimizde, bazar hám dúkanlarımız házirgidey mol bolarma edi, eksport usı dárejege jeterme edi, jan basına dáramat óserme edi? Sonıń ushın, 2023-jılı da suw támiynatı jaqsı bolǵan 100 mıń gektar qosımsha egislik maydanların xalıqqa ajıratamız. Onıń esabınan derlik 350 mıń jańa diyqan xojalıǵı shólkemlestiriledi. Eger jámi 750 mıń jańa diyqan xojalıǵın isbilermenge, jer iyesine aylandıra alsaq, awılda júdá kóp sociallıq mashqalalar, bárinen burın, jumıssızlıq hám kámbaǵallıq máselesi sheshiledi. Men oǵan isenemen. Wálayat hám rayon hákimleri bul jumıstı nátiyjeli shólkemlestiriwge juwapker bolıp, xalıq aldında turaqlı esap berip barıwı kerek. Onıń ushın kooperaciyanı belsene qollap-quwatlaymız, kishi hám orta quwatlıqtaǵı saqlaw kárxanaları, saylap alıw hám qayta islew infrastrukturasın rawajlandıramız. Ulıwma, agrar tarawda joqarı qosımsha qun shınjırın jaratıw joybarlarına 2023-jılı 1 milliard dollar ajıratıladı. Besinshi baǵdar. Erkin bazar mexanizmlerin engiziw, salamat báseki hám jeke menshik múlkke qol qatılmaslıǵın támiyinlew, isbilermenlikti qollap-quwatlaw Konstituciyada ayrıqsha orın iyelewi kerek. Házirgi kúnde dúnyada júz berip atırǵan keskin processlerden hámmeńiz xabardarsız. Dúnyada quramalı geosiyasiy jaǵday, energiya resurslarınıń jetispewshiligi kúsheyip barmaqta, azıq-awqatqa talap artıp, finanslıq resurslar qımbatlamaqta. Bunday jaǵdayda, qanshelli awır bolmasın, ekonomikalıq reformalardı isenimli dawam ettiremiz, ishki imkaniyatlardı tolıq jumsap, jeke menshik sektordı jáne de qollap-quwatlaymız. Onıń ushın, bárinen burın, isbilermenlik ortalıǵın barǵan sayın jaqsılaw boyınsha reformalardı jedellestiremiz. Birinshi gezekte, aymaqlar arasındaǵı ekonomikalıq teńsizlikti qısqartıw, barlıq rayon hám qalalardı bir tegis rawajlandırıw boyınsha jańasha qatnaslar engiziledi. Biz tereń talladıq. Kelesi jıldan baslap rayon hám qalalardıń sharayatı, potencialı hám imkaniyatlarınan kelip shıǵıp, 5 kategoriyaǵa ajıratıladı. Sonıń ishinde, isbilermenlik ushın hár tárepleme rawajlanǵan 26 rayon – 1-kategoriyaǵa; infrastrukturası jaqsı bolǵan 46 rayon – 2-kategoriyaǵa; sharayatına baylanıslı qanaatlandırarlı bolǵan 76 rayon – 3-kategoriyaǵa; tartımlılıǵı jeterli bolmaǵan 40 rayon – 4-kategoriyaǵa; sharayatı awır bolǵan 20 rayon – 5-kategoriyaǵa tuwra keledi. Endi kategoriyaǵa qarap, rayonlardıń ekonomikalıq rawajlanıwın belgileymiz. Isbilermenler ushın subsidiya, kreditler hám kompensaciyalar kategoriyalardan kelip shıǵıp ajıratıladı. Olar ushın salıq stavkaları hár qıylı boladı. Mısalı ushın, besinshi kategoriyaǵa kiriwshi, sharayatı eń awır bolǵan 20 rayon ushın aylanıstan alınatuǵın salıq, payda salıǵı, sociallıq salıq stavkaların 1 procent muǵdarında belgileymiz. Bul rayonlardaǵı isbilermenler jer hám múlk salıqları boyınsha esaplanǵan summanıń tek ǵana 1 procentin tóleydi. Jeke isbilermenler qatań stavkadaǵı salıqlardı tólewden azat etiledi. Mine usınday, basqa kategoriyadaǵı rayonlarda kreditlerge tómenletilgen procent stavkaların qollanıw, infrastruktura qárejetlerin mámleket tárepinen qaplap beriw sıyaqlı bir qatar jeńillikler beriledi. Byudjet qárejetleri, xalıq hám isbilermenler aldındaǵı minnetlemelerimizdi qısqartpaǵan halda, bizneske salıq júgin azaytıw boyınsha jumıslardı dawam ettiremiz. Sonıń ishinde, 1-yanvardan baslap qosımsha qun salıǵınıń stavkasın 15 procentten 12 procentke tómenletiw esabınan isbilermenlerdiń ıqtıyarında jılına keminde 14 trillion sum qarjı qaladı. Biraq biznes ortalıǵın jaqsılaw ushın tek ǵana salıqtı azaytıwdıń ózi jeterli emes. Ótkerilgen sorawlarda 70 procent isbilermenler salıq, bajıxana, hákimiyat, elektr, kadastr, órt qáwipsizligi, sanitariyalıq qadaǵalaw sıyaqlı uyımlar tárepinen hákimshilik basımlar bar ekenligin bildirgen. Sonıń ushın, 2023-jılı qadaǵalawshı hám ruqsat beriwshi uyımlardıń jumısı jáne bir márte sın kózqarastan kórip shıǵıladı. Birinshi gezekte, aldıńǵı tájiriybeler tiykarında salıq hám bajıxana hákimshiligi qatań reformalanadı. Onda barlıq mámleketlik uyımlarda isbilermenlerge servis xızmetin kórsetiwdi bahalaw sisteması engiziledi. Kelesi jılı bul másele menen qatań shuǵıllanamız. Atap ótpekshimenÚ biz isbilermenlik tarawında juwapkershilikti jeńilletiw boyınsha baslaǵan reformalarımızdı jedel dawam ettiremiz. Húrmetli doslar! Xalqımız da, isbilermenler menen investorlar da bizden áhmiyetli másele bolǵan energetika tarawında anıq sheshimler kútip atırǵanı sır emes. Ashıq aytıw kerek, energetika tarawındaǵı mashqalalar búgin payda bolıp qalǵanı joq. Kóp jıllar dawamında jańa gaz kánlerine investiciya kirgizilmegeni, elektr hám gaz tarmaqlarınıń modernizaciyalanbaǵanı da haqıyqat. Aqıbetinde sistemada anıq esap-sanaq joq ekenligi, úlken shıǵınlar ápiwayı jaǵdayǵa aylanıp qalǵan edi. Sonıń menen birge, keyingi altı jılda xalqımız 13 procentke, sanaat kárxanaları bolsa 2 esege artıp, 45 mıńnan 100 mıńǵa kóbeydi. Nátiyjede elektr energiyasına talap keminde 35 procent kóbeydi hám jıldan-jılǵa kóbeyip barmaqta. Ekonomikamızdıń turaqlı rawajlanıwı ushın energetika tarawına 25-30 milliard dollar investiciya kerek. Oǵan tek ǵana menshik investiciyalardı tartıw arqalı erisiw múmkin. Sonıń ushın, keyingi úsh jılda tarawǵa 8 milliard dollarlıq tikkeley investiciyalar tartıldı. Sonıń ishinde, ótken háptede Buxara, Namangan hám Xorezmde quwatlılıǵı 500 megavattlı jáne 3 quyash stanciyasın qurıw boyınsha tańlaw juwmaqlandı. Deputat hám senatorlar tárepinen qabıl etilgen jańa nızamlar onıń ushın huqıqıy tiykar boldı. Jıldıń basınan quwatlılıǵı 1,5 mıń megavattlı 7 elektr stanciyasın iske qostıq. Kelesi jılı jáne 4,5 mıń megavattlı 11 iri joybardı juwmaǵına jetkeremiz. Sonıń ishinde, Buxara, Jizzaq, Qashqadárya, Nawayı, Samarqand, Ferǵana hám Tashkent wálayatlarında qurılatuǵın quyash hám samal elektr stanciyaları esabınan qosımsha 14 milliard kilovatt elektr islep shıǵarıladı. Bul arqalı xojalıqlarǵa beriletuǵın elektr energiyası 50 procentke kóbeyedi. Ashıq aytıw kerek, kóplegen ekonomistler energetika tarawında erkin bazarǵa ótiwdi usınıs etpekte. Bul-durıs jol. Men de bunı qáleymen. Biraq, xalqımızdıń jan basına dáramatı, sociallıq qorǵalıwın oylap, bul tarawdaǵı reformalardı asıqpastan, basqıshpa-basqısh islewimiz kerek. Eń áhmiyetli másele – energiya resurslarınan nátiyjeli paydalanıw. Tilekke qarsı, ekonomikamızda energiyanıń jumsalıwı basqa mámleketlerden 2 esege joqarı. Sonıń ushın, energiya nátiyjeliligin arttırıw Milliy baǵdarlamasın qabıl etemiz. Deputat hám senatorlarımız bul iske járdemlesse, álbette, unamlı nátiyje boladı. Úy, jumıs ornı, baqsha, mektep hám kóshelerde adamlarımızǵa energiyanıń qádirine jetiw, onı únemlewdi úyretiw kerek. Nızamlarımızda da bul máselelerdi bekkemlew zárúr. Sonıń menen birge, kishi kólemdegi qayta tikleniwshi energiya dáreklerinen paydalanıw keskin arrtırıladı. Mısalı ushın, Tashkent wálayatında Almalıq, Bekabad kombinatları hám basqa da iri kárxanalar óz zárúrlikleri ushın 1 mıń megavattlı quyash elektr stanciyaların ornatsa, jılına 2,5 milliard kilovatt saat elektr islep shıǵarıladı. Bul arqalı Tashkent wálayatınıń derlik 30 procent elektrden paydalanıwı támiyinlenedi hám 500 million kub metr gaz únemlenedi. Mine, usınday tiykarda basqa wálayatlar da esap-sanaqların islep, kelesi jıl ushın anıq rejelerin belgilep alıwı kerek. Respublikanıń hár bir rayon hám qala hákimi de óz aymaǵındaǵı xojalıq hám kárxanalarda jámi 5-10 megavattlı qayta tikleniwshi energiya joybarların ámelge asırıwı shárt. Eger, mine, usı máselege qatań kirissek, bul jumıslar, álbette, nátiyjesin beredi. Ulıwma, kelesi úsh jılda barlıq mámleketlik shólkemlerde quyash panelleri hám ıssı suw kollektorları ornatıladı. Bul maqsetlerde 2 milliard dollar muǵdarında investiciya tartıladı. Onıń esabınan, olardıń 60 procent elektr hám gaz paydalanılıwı «jasıl energiya»ǵa ótkeriledi. Xalıqtıń shańaraqlarında bolsa, quyash panelin ornatıwǵa ajıratılatuǵın subsidiyalar kólemi 2 esege kóbeytiledi. Gaz rezervlerin kóbeytiw maqsetinde, geologiyalıq izlew jumısları boyınsha on jıllıq baǵdarlama qabıl etemiz. Onda, jańa texnologiyalardı engizip, birinshi márte tereń qatlamlarda gaz qazıp shıǵarıw jumısların baslaymız. Sonıń ishinde, Ústirttiń joqarı imkaniyatqa iye tereń qatlamlarında izlew jumıslarına abıraylı sırt el investorları tartıladı. Gaz qazıp shıǵarıwǵa aldın berilgen barlıq licenziyalar qaytadan kórip shıǵıladı, nátiyjesiz islep atırǵan kárxanalar boyınsha tiyisli ilajlar kóriledi. Altınshı baǵdar. Ekonomikaǵa jergilikli hám sırt el jeke menshik investiciyaların kóbeytiw ushın sharayatlardı jáne de jaqsılaymız. Biz keyingi altı jılda investiciyalar kólemin jalpı ishki ónimniń 30 procentinen artıwına eristik. Kelesi jılı derlik 30 milliard dollar investiciya tartıladı, sonnan 25 milliard dollar jeke menshik investiciyalar boladı. Sonıń ishinde ulıwma bahası 8 milliard dollarlıq 300 den aslam joybardı iske qosamız hám jáne 40 jańa iri joybar baslanadı. Mısalı ushın, «Jaslıq» mıs kánin ózlestiriwdiń birinshi basqıshı juwmaǵına jetkerilip, 60 million tonna rudanı qayta islew quwatlılıǵına iye 3-mıstı bayıtıw fabrikası iske qosıladı. Bul arqalı Almalıq kombinatınıń rudanı qayta islew quwatlılıǵı házirgi 40 millionnan 100 million tonnaǵa jetedi. Nawayıdaǵı Pisteli káninde 4 million tonna altın rudasın qayta islew kompleksiniń qurılısı juwmaqlanadı. Metallurgiya tarawında ámelge asırılıp atırǵan úlken baǵdarlamalarımız, bes jıldan keyin mıstı 3 esege, altındı bolsa, jılına 150 tonnaǵa shekem arttırıw imkaniyatın beredi. Ximiya, avtomobil qurılısı hám awıl xojalıǵı mashina qurılısında da úlken joybarlar iske qosıladı. Sonıń menen birge, jedel investiciyalar tartıwda menshiklestiriw hám mámleketlik-jeke menshik sherikshilik imkaniyatlarınan tolıq hám nátiyjeli paydalanıw zárúr. Kelesi jılı menshiklestiriwdi baslaymız, mıńǵa shamalas kárxanalar sawdaǵa shıǵarıladı. Búgin kewlimdegi bar niyetimdi sizlerge ashıq aytpaqshıman. Meniń úlken niyetim – watanlaslarımız arasında júz mıńlaǵan múlk iyeleri, akcionerler payda bolsın. Adamlarımız óz amanatların investiciya etip, joqarı dáramatlarǵa iye bolsın. Sonıń ushın tapsırma berdim. Keyingi jılı eń iri 10 kompaniya hám kommerciyalıq banklerimizdiń akciyaları óz xalqımız ushın ashıq-aydın sawdaǵa shıǵarıladı. Bul haqıyqıy xalıq «IPO»sı bolatuǵınına isenemen. Bul baǵdarda burın da aytqan gápimdi tákirarlawdı orınlı dep bilemen: xalıq bay bolsa, mámleket te bay hám qúdiretli boladı. Gezektegi másele – 2023-jılı tayar ónimler eksportın qosımsha 4 milliard dollarǵa arttırıw tiykarǵı maqsetimiz boladı. Bıyıl baslanǵan «Jańa Ózbekstan – básekige shıdamlı ónimler eli» baǵdarlaması óziniń nátiyjesin bermekte. Bir jıldıń ózinde 2 mıńǵa shamalas isbilermenler birinshi márte sırtqı bazarlarǵa shıqtı. Kelesi jılı da eksport etiwshilerge transport ham basqa da qárejetlerin kompensaciyalaw dawam ettiriledi. Evropa bazarlarına tekstil, elektrotexnika, bılǵarı-ayaq kiyim hám basqa da tayar ónimler eksportın keminde 2 esege arttıramız. Ónimler eksportı boyınsha házirgi 9 basqıshlı bajıxana rásmiylestiriwi 3 esege qısqaradı. Jáhán sawda shólkemine aǵza bolıw boyınsha tiykarǵı sóylesiwlerdi juwmaqlap, ishki nızamshılıqtı beyimlestiriw, jańa standartlardı engiziw jumısların jedellestiremiz. Ulıwma, 2023-jılı eksporttıń kólemi tariyxımızda birinshi márte 23 milliard dollardan artadı. Húrmetli deputat hám senatorlar! Dúnyadaǵı házirgi quramalı sharayatta ashıq hám pragmatikalıq, óz-ara isenim hám húrmetke tiykarlanǵan sırtqı siyasattı izbe-iz dawam ettiremiz. Bunnan keyin de tiykarǵı itibarımızdı Oraylıq Aziyadaǵı barlıq qońsı mámleketler hám dúnyadaǵı strategiyalıq sheriklerimiz bolǵan mámleketler, xalıqaralıq shólkemler menen kóp táreplemeli hám óz-ara paydalı birge islesiwdi kúsheytiwge qaratamız. Milliy qáwipsizlikti támiyinlew, Qurallı Kúshlerimizdiń jawıngerlik potencialın arttırıw baǵdarındaǵı jumıslarımızdı jańa basqıshqa alıp shıǵamız. Usı jerde deputat hám senatorlarımız, máhálle, nuranıy, hayal-qızlar hám jaslar belsendilerine, pútkil xalqımızǵa qarata aytpaqshıman: eń biybaha ullı jemis – tınıshlıǵımız hám tatıwlıǵımızdıń qádirine jeteyik, shańaraqlarımız, perzentlerimiz, keleshek áwladlarımızdıń baxıtı, kamalatı ushın bul ullı baylıqtı qásterlep saqlayıq! Usı maqsette biz jaslarımızdı áskeriy-watansúywshilik ruwxında tárbiyalaw, olardıń ana watanǵa mehiri hám sadıqlıǵın arttırıwǵa jáne de kóbirek áhmiyet beriwimiz kerek. Jas áwladımızdı mine, usınday bárkamal, el-xalıq ushın pidayı insanlar etip tárbiyalawda biz húrmetli nuranıylarımızǵa súyenemiz. Turmısımızdıń perishtesi bolǵan tilekles ata hám analarımızdıń salamatlandırıw oraylarında salamatlıǵın tiklew, olarǵa máhálle hám jámiyetlik orınlarda qosımsha sharayatlar jaratıwdı dawam ettiremiz. Milleti, tili hám dinine qaramastan, Ózbekstandı óziniń Watanı dep biletuǵın, onıń rawajlanıwı ushın úles qosıp kiyatırǵan hár bir puqara bunnan bılay da mámleketimiz hám jámiyetimizdiń itibarı hám ardaǵında boladı. Milletler aralıq doslıq, diniy konfessiyalar arasındaǵı awızbirshilik, sociallıq keńpeyillik ortalıǵın jáne de bekkemlew ushın bar kúsh hám imkaniyatlarımızdı jumsaymız. Pútkil jer júzinde kúsheyip baratırǵan radikalizm, ekstremizm, terrorizm, adam sawdası, náshebentlik sıyaqlı qáwip-qáterler, tilekke qarsı bizdi de shetlep ótpey atır. Biraq, tákirarlap aytaman, musılman úmmetine sabaq bergen Imam Buxariy, Imam Termiziy, Imam Moturidiy sıyaqlı ullı alımlar jetilisip shıqqan biziń úlkemizde bul baǵdarda adasqanlar, radikalizm hám ekstremizm ideyalarına berilgen bolıwı múmkin be? Biz jámiyetimizde hár qanday radikallasıwǵa, jaslarımızdıń sanasın buzǵınshı jat ideyalar menen zıyanlawǵa, dinnen siyasiy maqsetlerde paydalanıwǵa, aǵartıwshılıqtıń ornın jawızlıq iyelewine jol qoymaymız. Onıń ushın tek ǵana juwapker shólkemler emes, al barlıǵımız birgelikte muqaddes diimizdiń adamgershilik mánisin ashıp beriw, perzentlerimizdi milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar ruwxında tárbiyalaw boyınsha shańaraq, máhálle hám bilimlendiriw orınlarında jumıs alıp barıwımız zárúr. Bul áhmiyetli máselede ayrıqsha Milliy baǵdarlama qabıl etemiz. Jámiyetimizdiń mánawiy  tiykarların bekkemlew, mádeniyat tarawın rawajlandırıw, ilimiy-dóretiwshilik shólkemler, húrmetli ziyalılarımızdıń jumısın qollap-quwatlaw da biz ushın baslı baǵdarlardan biri boladı. Biz áyyemgi hám bay tariyxımızdı, ásirese, oǵada awır sharayatta ilim-aǵartıwshılıq, insan erkinligi, xalıq azatlıǵı, Watanǵa, milliy qádiriyatlarǵa mehir hám sadıqlıq ideyaların isenimli kóterip shıqqan jadid babalarımızdıń jumısın jáne de tereń úyreniwimiz kerek. Olardıń ullı maqsetler jolındaǵı mártlershe gúresi hám pidayılıǵı Jańa Ózbekstandı qurıwda hámmemiz, bárinen burın, jaslarımız ushın haqıyqıy úlgi mektebi bolıp xızmet etiwi zárúr. Franciyadaǵı belgili Luvr muzeyinde usı kúnleri dawam etip atırǵan milliy kórgizbe, xalqımızdıń siyrek gezlesetuǵın tariyxıy miyrası, bay mádeniyatı hám dástúrlerine sırt elde qızıǵıwshılıq qanshelli joqarı ekenin kórsetpekte. Bunday biytákirar tariyxıy hám mádeniy baylıqlarımızdı jaslarımızǵa hám sırt el turistlerine jáne de keńirek tanıstırıw, muzeylerdi zaman talaplarına beyimlestiriw boyınsha óz aldına baǵdarlama ámelge asırıladı. Qádirli watanlaslar! Mine, sizler menen birgelikte 2023-jıl ushın úlken maqset hám wazıypalardı belgilep aldıq. Álbette, dúnyadaǵı házirgi quramalı sharayatta bul wazıypalardı ámelge asırıw ańsat bolmaydı. Biraq, biz ótken dáwirde úlken bilim hám tájiriybe topladıq. Eń áhmiyetlisi, óz kúsh hám imkaniyatlarımızǵa bolǵan isenimimiz barǵan sayın artıp barmaqta. Sonıń ushın, qanshelli qıyın bolmasın, tańlaǵan jolımızdan hesh qashan artqa qaytpaymız. Gózlegen sheklerimizge álbette, jetemiz. Bul jolda niyeti ullı, qálbi pák, miynetkesh xalqımızǵa súyenemiz. Bir tán bir jan bolıp háreket etsek, el-xalqımız umtılıp atırǵan Jańa Ózbekstandı álbette, barlıǵımız  birgelikte quratuǵınımızǵa isenemen. Pursattan paydalanıp reformalarımızdı hár tárepleme qollap-quwatlap kiyatırǵan, bárshe sınaqlardı mártlershe jeńip, óziniń pidayı miyneti menen janajan Watanımızdıń rawajlanıwına sheksiz úles qosqan márt hám ullı mártebeli, keńpeyil xalqımızǵa jáne bir márte tájim etemen. Bársheńizdi, pútkil xalqımızdı kirip kiyatırǵan Jańa jıl bayramı menen shın kewlimnen qızǵın qutlıqlap, saw-salamatlıq, qut-bereket, shańaraqlıq baxıt tileymen. Elimiz tınısh, xalqımız aman bolsın! Jaratqannıń ózi hámmemizdi, Ózbekstanımızdı óz panayında saqlasın!