Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoevtiń «Oraylıq Aziya – Evropa Awqamı» ekinshi sammitindegi shıǵıp sóylegen sózi

Húrmetli delegaciya basshıları! Gezektegi «Oraylıq Aziya – Evropa Awqamı» formatındaǵı jetekshiler ushırasıwınıń barlıq qatnasıwshıların qutlıqlawdan quwanıshlıman. Qırǵız Respublikası Prezidenti húrmetli Sadir Nurǵojoevich Japarovqa sammit joqarı dárejede shólkemlestirilgeni hám regionımızdıń eń sawlatlı orınlarınan biri – Sholpanata qalasında kórsetilip atırǵan hár qashanǵıday jıllı, qızǵın miymandoslıq ushın bildirilgen minnetdarshılıq sózlerine qosılaman. Evropa Keńesiniń Prezidenti mırza Sharl Mishelge de ayrıqsha minnetdarshılıq bildiremen. Baylanıslarımızdıń nátiyjeliligi kóp tárepleme áyne siziń Oraylıq Aziya mámleketleri menen konstruktivlik siyasiy sóylesiwdi hám kóp qırlı birge islesiwdi rawajlandırıwdı hár tárepleme qollap-quwatlawıńız hám isenimli umtılısıńız sebepli. Húrmetli kásiplesler! Astanada ashıq-aydınlıq, óz-ara isenim ruwxında hám nátiyjeli ótken birinshi ushırasıwımızdan berli bir jılǵa shamalas waqıt ótti. Usı qısqa dáwirde birgeliktegi háreketlerimiz benen haqıyqatında da úlken jumıslar ámelge asırıldı. Ótken jıldıń noyabr ayında Ózbekstanda Regionallıq óz-ara baylanıslılıq boyınsha joqarı dárejedegi konferenciya ótkerildi. Onda sanlastırıw, transport kommunikaciyaları, energetika hám suw resursların basqarıw tarawlarındaǵı joybarlardı, sonıń ishinde, evropalı sheriklerimizdiń «Global dárwaza» strategiyası sheńberinde alǵa qoyıwǵa ayrıqsha itibar qarattıq. Oraylıq Aziyada turaqlı energetika sistemasın jaratıw hám professional bilimlendiriw tarawında bir qatar áhmiyetli regionallıq joybarlardı basladıq. Mart ayında Tashkentte Puqaralıq jámiyeti forumı, Almatadaǵı ekinshi Ekonomikalıq forum, Evropa tikleniw hám rawajlanıw bankiniń may ayında Samarqandta bolıp ótken jıllıq májilisi nátiyjelerin ayrıqsha atap ótiwdi qáler edim. Bul ilajlar biziń evropalı sheriklerimiz menen sóylesiwlerimiz sapa jaǵınan da unamlı ózgerip atırǵanın jáne bir márte kórsetti. Búgin Oraylıq Aziya Evropanıń jetekshi kompaniya hám bankleri ushın tartımlılıq orayı hám jańa ekonomikalıq imkaniyatlar mákanına aylandı. Bul jerde sóz zamanagóy sanaat quwatlılıqların jaratıw, «jasıl energetika»nı engiziw, «aqıllı» awıl xojalıǵın rawajlandırıw, rawajlanǵan transport-logistika infrastrukturasın qáliplestiriwge qaratılǵan keń investiciyalıq hám texnologiyalıq sheriklik haqqında bolmaqta. Kásipleslerimizdiń shıǵıwlarında statistikalıq maǵlıwmatlar jańladı. Olardı qaytalap otırmayman. Sonıń menen birge atap ótpekshimen, 2030-jılǵa shekem bul kórsetkishlerdiń eki esege ósiwine erisiw ushın barlıq tiykarlarımız bar. Ózbekstannıń Evropa Awqamı mámleketleri menen birge islesiwi haqqında qısqasha toqtap ótpekshimen. Mırza Mishel, siziń Ózbekstanǵa tariyxıy sapar etiwińizden keyin barlıq dárejelerdegi sóylesiwler sezilerli dárejede jedellesti. Biz Franciya, Germaniya, Vengriya hám CHexiya jetekshileri menen ushırasıwlar ótkerdik. Budapesht hám Stokgolmda elshixanalar ashtıq. Kelesi hápte men Italiyaǵa sapardı ámelge asırıwdı rejelestirmektemen. Evropa Awqamı menen tovar almasıw kólemi «GSP+» tártibi sebepli turaqlı ósip barmaqta. Ótken jılı sawda kólemi 20 procentke artqan bolsa, usı jıldıń basınan berli derlik 70 procentke ósti. Evropanıń jetekshi kompaniya hám bankleri menen joqarı texnologiyalıq óndiris hám jańa jumıs orınların jaratıw boyınsha perspektivalı joybarlar portfeli 20 milliard evrodan aslamdı quramaqta. Strategiyalıq birge islesiwshilerimiz arasında «Siemens», «Linde Group», «CLAAS», «Airbus», «BASF», «EDF», «Alstom» «Total», «Orano», «OTP Group» hám kóplegen basqa da dúnyaǵa belgili korporaciyalar bar. Sonı ayrıqsha atap ótpekshimen, qospa joybarlardıń ámelge asırılıwı Evroaziya kontinentiniń industrial kartasın túp-tiykarınan ózgertip jiberiwge imkaniyat beredi. Gumanitar tarawda Parijdegi Luvr hám Berlindegi Jańa muzey menen birgelikte eki ayrıqsha joybardı ámelge asırdıq. Pútkil dúnyaǵa belgili bul kórkem óner oraylarında birinshi ret regionımızdıń bay mádeniy-tariyxıy miyrasın keńnen kórsettik. Húrmetli sammit qantasıwshıları! Qıyın geosiyasiy jaǵday hám globallıq ekonomikadaǵı unamsız processlerge qaramastan, Oraylıq Aziya mámleketleri turaqlı ósiwdi kórsetpekte. Evropa tikleniw hám rawajlanıw banki analitikleriniń keyingi úyreniwlerine qaraǵanda, regiondaǵı ulıwma ekonomikalıq ósiw usı jılı 5,2 procentti hám kelesi jılı 5,4 procentti quraydı. Evropalı ekspertler Ózbekstanda ortasha 6,5  procentlik jıllıq ósiwdi boljamaqta. Házirgi waqıtta biz 2030-jılǵa shekem jalpı ishki ónim kólemi hám xalıqtıń real dáramatların eki esege arttırıp, dáramatlardı ortashadan joqarı bolǵan mámleketler qatarına kirgiziwdi rejelestirip atırmız. Jedel sanaatlastırıw siyasatı, sonıń ishinde, qayta islew tarmaqlarına sırt el investiciyaların keńnen tartıw bul maqsetke erisiwdiń tiykarǵı faktorı boladı. Evropalı doslarımız hám sheriklerimiz milliy rawajlanıw baǵdarlamaları hám artqa qaytpaytuǵın reformalar strategiyasın bunnan bılay da qollap-quwatlawı áhmiyetli ekenin ayrıqsha atap ótpekshimen. Húrmetli delegaciyalar basshıları! Sammittiń usınıs etilgen kún tártibin esapqa alıp, birge islesiwdiń tómendegi tiykarǵı hám óz-ara paydalı baǵdarlarına itibarıńızdı qaratpaqshıman. Birinshisi – bul sawda. Ózbekstan Evropa Awqamı menen sawda qatnasıqların túp-tiykarınan keńeytiwden, bárinen burın, turaqlı sawda-logistika shınjırların hám óz-ara ónim jetkerip beriwdi qollap-quwatlawdıń nátiyjeli mexanizmlerin jaratıwdan mápdar. «GSP+» tártibiniń usınılıwı mámleketimiz óndirisshilerin sırtqı sawda jumısına tartıw hám sonıń menen birge, islep shıǵarılıp atırǵan ónimlerdiń sapasın arttırıwda xoshametlewshi faktor bolıp xızmet etti. Biz bul shártlerdiń ámel etiw múddetlerin jańa dáwirge sozıwdan mápdarmız. Bul preferenciyalar sistemasınıń regiondaǵı barlıq mámleketlerge engiziliwi ekonomikalarımızdıń industrial potencialı hám básekige shıdamlılıǵı artıwına xızmet etedi, dep esaplaymız. Buǵan mısal retinde eksportshılarımız Evropa bazarına ulıwma bahası 4 milliard evro bolǵan 500 atamadaǵı sanaat tovarların jetkerip beriwge tayar ekenin atap ótpekshimen. Sonıń menen birge, regionımızda Evropa Awqamı talaplarına muwapıq zamanagóy laboratoriyalar, standartlastırıw hám sertifikatlaw orayları tarmaǵın jaratıw, Evropa bazarlarında islewi ushın eksport etiwshilerimizdiń bilim hám potencialın rawajlandırıw, Evropa kompaniyalarınıń region mámleketleri sawda imkaniyatları haqqında xabardarlıǵın arttırıwǵa qaratılǵan ilajlar ótkeriw sıyaqlı óz aldına máseleler de bar. Tilekke qarsı, bul máselelerdiń hámmesi boyınsha elege shekem sezilerli nátiyjelerge erisilgeni joq. Olardı sheshiw ushın Mámleketlerimiz eksport hám import etiwshi kárxanalardı qollap-quwatlaw kompleksli baǵdarlamasın birgelikte islep shıǵıwdı usınıs etemiz. Bunnan tısqarı, Ózbekstan hám Evropa Awqamı arasında keńeytilgen sheriklik hám birge islesiw haqqındaǵı kelisimdi qabıllaw procesiniń tez pursatta juwmaqlanıwı da bul wazıypanıń orınlanıwına xızmet etedi. Ekinshiden – turaqlı ekonomikalıq ósiwdiń áhmiyetli faktorı sıpatında óz-ara baylanısqan transport koridorların qáliplestiriw. Oraylıq Aziya hám Evropanıń transport-kommunikaciyalıq baylanıslılıǵın, bárinen burın, «Orta marshrut» dep atalǵan Transkaspiy tranzit koridorın qáliplestiriw arqalı rawajlandırıw maqsetinde mámleketlerimizdiń háreketlerin birlestiriw áhmiyetli bolıp tabıladı. Bul joybar jaqında Samarqandta ótken Evropa tikleniw hám rawajlanıw banki basqarıwshılarınıń ushırasıwında puqta tallanǵanın atap ótiw kerek. Tilekke qarsı, bul magistraldıń básekige shıdamlılıǵın arttırıw máselesinde óz-ara muwapıqlasqan kózqaras elege shekem joq. Búgin júk tasıwdıń tiykarǵı kólemin payda etip atırǵan biznes ushın paydalı bolǵan tarifler kerek. Biraq tallawlar kórsetip atırǵanınday, bul baǵdardaǵı aǵımdaǵı tarif hám jıyımlar, máselen, optimal bolǵan Arqa – Qubla jónelislerinen 1,5 esege joqarı. Transport-logistika hám port ifrastrukturaların júkler aǵımınıń prognoz etip atırǵan ósiwine sáykes túrde keńeytiw hám jol qaplamasınıń texnikalıq jaǵdayın jaqsılaw máseleleri de ayrıqsha áhmiyetke iye. Usı múnásibet penen Transkaspiy koridorı potencialınan paydalanıwdıń turaqlı hám tásirsheń mexanizmin jaratıwdı maqsetke muwapıq, dep esaplaymız. Bul mámleketlerimiz transport uyımları wákillikli wákilleriniń turaqlı ushırasıwların ótkerip barıwdı názerde tutadı. Sonday-aq, evropalı birge islesiwshiler tárepinen Evropa hám Oraylıq Aziya arasında turaqlı transport koridorların qáliplestiriw boyınsha ótkerilgen izertlewlerdiń ayrıqsha áhmiyetin atap ótpekshimen. Úshinshiden – investiciyalıq hám texnologiyalıq sheriklik. Imkaniyatlarımız hám ulıwma rejelerimiz haqqında men tolıq toqtap óttim. «Oraylıq Aziya – Evropa Awqamı» ekonomikalıq forumı sheńberinde hár jılı sanaat-texnologiya kórgizbelerin ótkeriw máselesin kórip shıǵıw waqtı keldi. Búgingi waqıyadan kelip shıǵıp, Evropa investiciyalıq banki menen birgelikte Evropanıń jetekshi kompaniyalarınıń óndiris quwatlılıqların mámleketlerimizge kóshiriw procesinde olardı finanslıq qollap-quwatlawdıń arnawlı mexanizmlerin iske qosıwdan mápdarmız. Banktiń regionallıq ofisi Ózbekstanda jumıs alıp barıwı ushın barlıq zárúr sharayatlardı támiyinlewge tayar ekenimizdi tastıyıqlaymız. Tórtinshiden – sanlı óz-ara baylanıslılıq tarawında Evroawqam menen tıǵız birge islesiw niyetindemiz. Jáhán banki qánigeleriniń izertlewlerine bola, joqarı tezliktegi Internetten paydalanıw imkaniyatlarınıń jáne de keńeytiliwi region mámleketleri jalpı óniminiń hám eksport kóleminiń proporcional túrde artıwına alıp keledi. Bul baǵdardaǵı «Evropa toparı» baslamasın qollap-quwatlaymız hám «Oraylıq Aziya ushın sanlı kún tártibi»n birgelikte islep shıǵıwdı usınıs etemiz. Besinshiden – klimat tarawındaǵı qáwip-qáterlerge qarsı gúresiw. Bul jerde, bárinen burın, Evropanıń aldınǵı bilim hám texnologiyaların qollanǵan halda maqsetli regionallıq joybarlardı ámelge asırıw esabınan ekosistemalardıń turaqlılıǵın arttırıw haqqında sóz etilmekte. Bunnan tısqarı, búgin Ózbekstanda «jasıl energetika» jedel rawajlanıp barmaqta. 2030-jılǵa barıp qayta tikleniwshi energiya islep shıǵarıw quwatlılıqların 25 mıń megavattqa shekem arttırıw hám onıń úlesin 14 procentten 40 procentke shekem jetkeriwdi jetkeriwdi reje etkenbiz. Búgin meniń kásipleslerim ekologiya máselelerine tolıq toqtadı. Máseleniń oǵada áhmiyetliligin esapqa alıp, Evropa Awqamın usı jılı gúzde Ulıwma qáwipsizlik hám abadanlıq jolındaǵı Samarqand baslaması sheńberinde ótkeriletuǵın birinshi Xalıqaralıq klimat forumınıń da shólkemlestiriwshilerinen biri bolıwǵa shaqıramız. Biz sheriklerimizdiń Oraylıq Aziya qorshaǵan ortalıqtı hám klimat ózgeriwin úyreniw universitetin shólkemlestiriw joybarında belsene qatnasıwınan da mápdarmız. Altınshıdan – turizmdi rawajlandırıw. Bul tarmaq pandemiyadan keyin tez qayta tiklenip atırǵanın hám turaqlı joqarı ósiw pátin kórsetip atırǵanın atap ótiw kerek. Soǵan qaramastan, Oraylıq Aziyanıń úlken turizm potencialı búgingi kúnde tolıq iske qosılmay atır. Oraylıq Aziya ushın turaqlı turizmdi rawajlandırıwǵa járdemlesiw baǵdarlamasın birgelikte islep shıǵıw hám onı usı jıldıń oktyabr ayında Ózbekstanda ótkeriletuǵın Pútkil jáhán turizm shólkemi Bas assambleyasınıń yubiley sammitinde usınıwdı usınıs etemiz. Bul baǵdarlama infrastrukturanı modernizaciyalaw hám tariyxıy miyras obektlerin rekonstrukciyalaw boyınsha anıq joybarlardı, aviaqatnawlar geografiyasın keńeytiw hám sanın kóbeytiw, pútkil region ushın mólsherlengen birden-bir turizm ónimleri hám baǵdarların islep shıǵıw hám viza tártibin ápiwayılastırıw máselelerin qamtıp aladı. Jetinshiden – jaslar bilimlendiriwine investiciya kirgiziw. Ózbekstanda Evropanıń jeti universitetiniń filialları tabıslı jumıs alıp barmaqta. Biraq bul jeterli emes. Jaqın keleshekte Evropa Awqamı mámleketleriniń jetekshi joqarı bilimlendiriw mákemeleri menen sheriklikti jolǵa qoyıw hám qospa bilimlendiriw baǵdarlamaların birinshi gezekte, texnika qánigelikleri boyınsha engiziw niyetindemiz. Bilimlendiriw ministrleri hám universitetler rektorlarınıń usı formattaǵı turaqlı ushırasıwların qayta tiklew tárepdarımız. «Evropa gorizontları» baǵdarlaması sheńberinde Oraylıq Aziya ushın ilimiy-izertlew hám bilimlendiriw joybarların qollap-quwatlawdı keńeytiw imkaniyatın kórip shıǵıwdı usınıs etemiz. Húrmetli kásiplesler! Qáwipsizlik tarawında jańa qáwip-qáterlerge qarsı gúresiw baǵdarındaǵı birge islesiwdi bekkemlew birgeliktegi jumıslarımızdıń eń áhmiyetli baǵdarı bolıp tabıladı. Búgin shegaralardı qorǵaw, narkotrafik hám terrorizmge qarsı gúresiw boyınsha qospa baǵdarlamalardı nátiyjeli ámelge asırmaqtamız. Keyingi jıllarda eki  júzden aslam regionallıq ilajlar ótkerildi. Evropalı birge islesiwshiler járdeminde mıńlaǵan joqarı maman qánigeler tayarlandı, shegara punktleri modernizaciyalandı. Ekstremizm hám radikalizm, adam sawdası, shólkemlesken hám kiberjınayatshılıqqa qarsı gúresiw hám shegaralardı qorǵaw tarawında jańa sheriklik baǵdarlamaların islep shıǵıw zárúr, dep esaplaymız. Usı maqsette «Oraylıq Aziya – Evropa Awqamı: qáwipsizlik tarawındaǵı birge islesiwdiń jańa kún tártibi» atamasında ekspertler konferenciyasın ótkeriwdi usınıs etemiz. Awǵanstan mashqalası itibarımız orayında bolıp tur. Tilekke qarsı, Awǵanstandaǵı gumanitar jaǵday tez pátte tómenlep barmaqta. Birlesken Milletler Shólkeminiń maǵlıwmatlarına qaraǵanda, házirgi waqıtta millionlaǵan awǵanlar apatshılıq jaǵasında tur. Usı múnásibet penen sheriklerimizdi awǵan xalqına insanıylıq járdeminiń kólemin azaytıwǵa shaqıramız. Usı maqsette Termizdegi logistika xabınıń imkaniyatların bunnan bılay da usınıwǵa tayarmız. Awǵanstandaǵı jaǵdaydı tártipke salıw hám onıń tınısh rawajlanıwına járdemlesiw baǵdarındaǵı áhmiyetli máseleler sheshimi boyınsha ulıwma kózqaraslardı islep shıǵıw ushın arnawlı wákillerimizdiń turaqlı másláhátlesiwlerin dawam ettiriwdi usınıs etemiz. Húrmetli delegaciyalardıń basshıları! Búgin kásipleslerimizdiń shıǵıwlarında Oraylıq Aziya hám Evropa Awqamı arasındaǵı ámeliy birge islesiwdi keńeytiwge qaratılǵan áhmiyetli baslamalar alǵa qoyıldı. Bildirilgen hár bir usınıs ekspertlerimiz tárepinen dıqqat penen úyrenip shıǵılıwı oǵada áhmiyetli bolıp tabıladı. Usı múnásibet penen ushırasıwımız juwmaqları boyınsha óz aldına «jol kartası»n islep shıǵıw hám qabıl etiwdi maqsetke muwapıq, dep esaplayman. Sóylesiwlerimizdi turaqlı ótkerip barıw haqqındaǵı usınıstı da qollap-quwatlayman. Bul formattaǵı dáslepki sammitti kelesi jılı Ózbekstanda ótkeriw baǵdarındaǵı baslamamız qollap-quwatlanıp atırǵanı ushın minnetdarshılıq bildiremen. Bul ushırasıw juwmaqları mámleketlerimiz arasındaǵı doslıq hám sheriklik qatnasıqların bekkemlewge qosımsha pát baǵıshlaydı, regionda tınıshlıq hám turaqlılıq, izbe-iz rawajlanıwdı támiyinlewge xızmet etedi, dep isenemen. Itibarıńız ushın raxmet.