Ózbekstan Prezidenti Oraylıq Aziya mámleketleri arasındaǵı keleshektegi birge islesiw perspektivaları boyınsha bir qatar usınıslardı alǵa qoydı
1340
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev Tájikstan Respublikası Prezidenti Emomali Rahmonnıń mirát etiwine bola 14-sentyabr kúni ámeliy sapar menen usı mámleketke keldi.
Aeroportta mámleketimiz basshısın Tájikstan Respublikası Bas ministri Qohir Rasulzada hám basqa da rásmiy shaxslar kútip aldı.
Ózbekstan Prezidentiniń Dushanbege saparı Tájikstan Respublikası Prezidenti Emomali Rahmon menen ushırasıwdan baslandı.
Ózbekstan menen Tájikstan arasındaǵı strategiyalıq sheriklik hám awqamlaslıq qatnasıqların jáne de bekkemlewdiń áhmiyetli máseleleri dodalandı.
Joqarı dárejedegi kelisimler orınlanıwınıń ámeliy ózgesheliklerine, bárinen burın, ekonomikanıń tiykarǵı tarmaqlarında kooperaciyalıq joybarlardı ámelge asırıw hám mádeniy-gumanitarlıq almasıw baǵdarlamasın keńeytiwge ayrıqsha itibar qaratıldı.
Bul baǵdarda birgeliktegi Húkimetleraralıq komissiya nátiyjeli jumıs alıp barıp atırǵanı qanaatlanıwshılıq penen atap ótildi.
Ushırasıwda mámleket basshıları Oraylıq Aziya mámleketleri jetekshileriniń gezektegi Másláhát ushırasıwı hám Araldı qutqarıw xalıqaralıq qorı sammitiniń kún tártibine kirgizilgen máseleler boyınsha pikir alıstı.
Regionallıq birge islesiwdiń basqa tárepleri de kórip shıǵıldı.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev Dushanbe qalasında ótkerilgen Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń besinshi Másláhát ushırasıwında qatnastı.
Tájikstan Respublikası Prezidenti Emomali Rahmonnıń basshılıǵında ótken sammitte Qazaqstan Respublikası Prezidenti Qasım-Jomart Toqaev, Qırǵız Respublikası Prezidenti Sadir Japarov, Túrkmenstan Prezidenti Serdar Berdimuhamedov, húrmetli miyman sıpatında Ázerbayjan Respublikası Prezidenti Ilham Aliev hám BMSh Bas xatkeriniń arnawlı wákili – Oraylıq Aziya ushın preventivlik diplomatiya boyınsha regionallıq oray basshısı Kaxa Imnadze de qatnastı.
Kún tártibine muwapıq, regionda kóp táreplemeli birge islesiwdi jáne de keńeytiw, sonıń ishinde, siyasiy qarım-qatnastı rawajlandırıw, sawda, investiciyalar, transport, energetika, awıl xojalıǵı hám ekologiya tarawlarında birgeliktegi baǵdarlama hám joybarlardı ámelge asırıw, mádeniy-gumanitarlıq almasıwdı jedellestiriw, qáwipsizlik tarawındaǵı zamanagóy qáwip-qáterlerge qarsı ilaj kóriw máseleleri dodalandı.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti óziniń shıǵıp sóylegen sózinde region elleri arasında isenim, jaqsı qońsıshılıq hám sheriklik qatnasıqların bekkemlew baǵdarındaǵı ulıwma háreketlerdi joqarı bahaladı.
– Ulıwma háreketlerimiz sebepli turmıslıq áhmiyetli máselelerdi sheshiw hám birge islesiwimizdi sapa jaǵınan jańa mazmun menen tolıqtırıw baǵdarında isenimli túrde alǵa ilgerilewge eristik. Biziń siyasiy sóylesiwlerimiz hám parlamentleraralıq almasıwlar turaqlı túrge enbekte. Qarım-qatnas hám birge islesiw ushın hár qıylı platformalar iske qosıldı,-dedi mámleketimiz basshısı.
Oraylıq Aziyada turaqlılıq hám tilekleslik bekkemlenip atırǵanı tiykarǵı nátiyje sıpatında atap ótildi. Regionımız ekonomikalıq ósiw hám investiciyalıq belsendilik oraylarınan birine aylanbaqta. Batıstı Shıǵıs hám Arqanı Qubla menen baylanıstıratuǵın transport xabı bolıwday tariyxıy wazıypanı jáne óz moynına almaqta.
Global processlerdiń regionnıń turaqlı rawajlanıwına tásiri tereń tallanıp, bunday qáwip-qáterlerge nátiyjeli qarsı turıw imkaniyatı kóp táreplemeli sheriklikti tereńlestiriwge qaratılǵan birgeliktegi háreketlerdi birlestiriwge baylanıslı ekenligi atap ótildi.
Usı múnásibet penen Ózbekstan Prezidenti Oraylıq Aziya mámleketleriniń birge islesiw perspektivaları boyınsha bir qatar usınıslardı bildirdi.
– Sawda-ekonomikalıq birge islesiw regionallıq sheriklik hám integraciyanıń tiykarǵı háreketlendiriwshi kúshi bolıp esaplanadı. Biz bul baǵdarla region elleri menen ámeliy birge islesiwdi rawajlandırıw ushın Ózbekstanda barlıq zárúr sharayatlardı jaratpaqtamız,-dedi mámleketimiz jetekshisi.
Tovar aylanısı kólemin arttırıw maqsetinde burınǵısınan ózgeshe túrde hám sheklewlersiz tolıq erkin sawda zonaların tezirek qáliplestiriw usınıs etildi.
Usı múnásibet penen regionda turaqlı sawda-logistika shınjırların qáliplestiriw, shegara aldı aymaqlarında sawda hám kooperaciyalıq oraylardı ashıw hám keńeytiw, óz-ara sawda boyınsha nızamshılıqtı beyimlestiriw hám bul baǵdardaǵı tosqınlıqlardı saplastırıw, bajıxana hákimshiligi, sanitariyalıq hám fitosanitariyalıq qadaǵalaw, tovarlardıń qaysı jerden alıp kelinip atırǵanın sertifikatlaw boyınsha birden-bir elektron platformalar jaratıw, regionallıq elektron sawda maydanın iske qosıwdı názerde tutatuǵın kompleksli regionallıq baǵdarlamanı qabıl etiw zárúr.
Region elleri arasında sanaat kooperaciyasın rawajlandırıwǵa toqtap ótip, Ózbekstan Prezidenti jeńil avtomobiller, turmıslıq texnika, toqımashılıq ónimleri hám azıq-awqat tovarların islep shıǵarıw, Qazaqstan, Qırǵızstan, Túrkmenstan hám Ázerbayjan menen shegara aldı aymaqları kooperaciyasın tabıslı sheriklikke mısal sıpatında atap ótti.
^shinshi mámleketlerge eksport etiwdi gózlegen halda mineral tóginler, polimerler, metalldan tayar buyımlar, tayar toqımashılıq hám azıq-awqat ónimlerin islep shıǵarıw, awıl xojalıǵı texnikaların jıynaw birge islesiwdi jáne de tereńlestiriw hám iri óndirislik joybarlardı ámelge asırıw boyınsha perspektivalı baǵdarlar bolıwı múmkin.
Birgeliktegi háreketlerdi sistemalı túrge engiziw ushın Oraylıq Aziya mámleketleriniń uzaq keleshekke mólsherlengen sanaat kooperaciyasın rawajlandırıw strategiyasın islep shıǵıw usınıs etildi.
Transport jaǵınan óz-ara baylanıslılıq máselelerine ayrıqsha itibar qaratıldı. Tiykarǵı sırtqı bazarlardan geografiyalıq jaqtan uzaqlıǵın esapqa alǵanda, mámleketlerimizde júklerdi tasıw ushın ketetuǵın qárejetlerdiń úlesi tovarlardıń sońǵı bahasına qaraǵanda 50 procentke shekem jetip atırǵanı atap ótildi. Házirgi waqıtta dúnyadaǵı ortasha kórsetkish 11 procentten aspaydı. Nátiyjede ekonomikamız rawajlanǵan mámleketdegilerge qaraǵanda 2-3 márte kóp transport qárejetin kóteriwge májbúr bolmaqta.
Mámleketlerimizdiń transport tarawındaǵı potencialın jáne de arttırıw maqsetinde tarmaq ministrleriniń ushırasıwları sheńberinde Oraylıq Aziyada Transport hám tranzit haqqındaǵı kelisimdi islep shıǵıw, biznes ushın qolaylı bolǵan aralıq tariflerdi qollanǵan halda, Qıtay, Qubla Aziya hám Jaqın Shıǵıs sonday-aq, Evropa Awqamı mámleketleriniń bazarlarına shıǵıw ushın nátiyjeli transport koridorların rawajlandırıw boyınsha anıq mexanizmlerdi qáliplestiriw usınıs etildi.
Bunnan tısqarı, Transport xızmetleri bazarın liberallastırıw hám ruqsat etiwge baylanıslı tártip-qaǵıydalardı optimallastırıw ilajlarınıń baǵdarlamasın tayarlaw sonday-aq, Xalıqaralıq tasıwlardıń integraciyalasqan sanlı platformasın jaratıw máselesin kórip shıǵıw usınısı alǵa qoyıldı.
– Tilekke qarsı, regionda energetika infrastrukturaların rawajlandırıw pántleri sanaatlasıtırıw hám urbanizaciya processleri, sonday-aq, demografiyalıq ósiwden artta qalmaqta. Házirgi kúnde bul mámleketlerimizdiń uzaq múddetli turaqlı rawajlanıwı jolındaǵı úlken qáwip bolıp esaplanadı, – dep energetik qáwipsizlikti támiyinlewdegi mashqalalarǵa itibar qarattı mámleketimiz basshısı.
Tarmaq ministrlikleri hám milliy kompaniyalarımızdıń geologiya-izlew jumısların alıp barıw hám perspektivalı kánlerdi ózlestiriw, energiya resursların saqlaw hám jetkerip beriw boyınsha házirgi infrastrukturalardı keńeytiw hám zamanagóy infrastrukturalardı jaratıw tarawındaǵı birge islesiwin jáne de kúsheytiw zárúr ekenligi atap ótildi.
Bunnan tısqarı, elektr energiyasın jetkerip beriw ushın jańa magistral tarmaqlardı qurıw birge islesiwimizdiń áhmiyetli baǵdarına aylanıwı kerek.
Sonıń menen birge, energiya dáreklerin diversifikaciyalamastan, qolaylı energetika tarawına investiciya hám texnologiyalardı tartpastan hám «jasıl» vodorodtı islep shıqarıwdı jolǵa qoymastan turıp, regiondı turaqlı rawajlandırıw múmkin emes ekenligi atap ótildi.
Ózbekstan Prezidenti tárepinen azıq-awqat qáwipsizligin támiyinlewdegi ázzi noqatlar kórsetip ótildi. Olar – agrar sektordıń ilimiy-texnologiyalıq jaqtan jeterlishe rawajlanbaǵanı, suw resursları baǵdarındaǵı ayrıqsha tamtarıslıq, qosımsha qun jaratıwdıń uzaq hám nátiyjesiz shınjırları, klimat krizisi hám logistikadaǵı úzilisler aldındaǵı turaqsızlıq, salamat awqatlanıw máseleleri.
Bul tarawda háreketlerdi birlestiriw hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Azıq-awqat hám awıl xojalıǵı shólkemi járdeminde regionallıq Sheriklik baǵdarlamasın tayarlaw zárúr. Mámleketlerimiz azıq-awqat ónimleri menen tek ǵana regionnıń ishki bazarındaǵı talaplardı tolıq qaplaw emes, al olardı eksport etiwdey áhmiyetli imkaniyatqa de iye bolıp tabıladı.
– Klimat ózgerisleri menen baylanıslı qáwiplerge qarsı gúresiw regionnıń turaqlı rawajlanıwın támiyinlewdiń eń áhmiyetli faktorına aylanbaqta. Usı múnásibet penen, kelesi jılı báhár máwsiminde Samarqandta Oraylıq Aziyadaǵı klimat ózgerislerine baǵıshlanǵan xalıqaralıq forum ótkermekshimiz,-dep, mámleketimiz basshısı region mámleketleriniń delegaciyaların usı forumǵa mirát etti.
Klimattıń turaqlılıǵın hám «jasıl» rawajlanıwdı támiyinlewge ámeliy úles qosıw maqsetinde Klimat ózgeriwlerine beyimlesiw máseleleri boyınsha regionallıq strategiyanı qabıllaw baslaması bildirildi.
Regionnıń klimatqa baylanıslı bir kún tártibin qáliplestiriw hám birgelikte tásirsheń ilajlardı qabıl etiw ushın biz ekologiya ministrleri dárejesinde «Klimat boyınsha Oraylıq-Aziya qarım-qatnası» kóp táreplemeli platformasın shólkemlestiriw usınıs etildi.
– Ulıwmalıq tariyx, úrp-ádet, mádeniyat hám qádiriyatlarǵa – Oraylıq Aziyanıń teńsiz civilizaciyasınıń uqsaslıǵı hám hár túrliligine tiykarlanǵan mádeniy-gumanitarlıq birge islesiw biziń eń áhmiyetli dástúriy tiykarǵı baǵdarımız bolıp esaplanadı,-dedi Ózbekstan jetekshisi.
Bul baǵdardaǵı jumıslardı sistemalı shólkemlestiriw maqsetinde Oraylıq Aziya mámleketleriniń mádeniy-gumanitarlıq birge islesiwin tereńlestiriw boyınsha Háreketler rejesin qabıl etiw usınıs etildi.
Házirgi waqıtta biziń biybaha mádeniy-tariyxıy hám ruwxıy miyrasımızdı xalıqaralıq maydanda keńnen úgit-násiyatlawda ǵalaba xabar quralları hám húkimetlik emes shólkemler, zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınıń imkaniyatlarınan belsene paydalanıw zárúr.
Ulıwma regionallıq kontentti qáliplestiriw ushın ilimpazlar hám keń jámiyetshilik wákillerin tartqan halda «Oraylıq Aziya tariyxı hám mádeniyatıÚ birden-bir ótmish hám ulıwmalıq keleshek» xalıqaralıq media platformasın jaratıw bul baǵdardaǵı ámeliy qádem boladı.
Oraylıq Aziya mámleketleriniń jaslarǵa baylanıslı siyasatına ayrıqsha itibar qaratıldı.
– Jaslardıń bilim hám tájiriybesin rawajlandırıw boyınsha háreketlerimizdi birlestiriw, olardı jetik maman kadrlar etip tayarlaw hám bántligin támiyinlew maqsetinde usı baǵdardaǵı xalıqaralıq shólkemlerdiń qatnasıwında Oraylıq Aziya jasları imkaniyatların keńeytiw hám olardıń potencialın júzege shıǵarıw orayın shólkemlestiriwdi usınıs etemiz. Sonday-aq, mámleketlerimizdegi talantlı jaslar ushın ilim hám bilimlendiriw tarawında Al-Xorezmiy, Farabiy, Jomiy, Maqtumqulı, Shınǵıs Aytmatov sıyaqlı Oraylıq Aziya regionınan jetilisip shıqqan ullı oyshıllar, ilimpaz hám filosoflar atındaǵı regionallıq grant hám stipendiyalardı shólkemlestiriw áhmiyetli, dep esaplaymız,-dedi Ózbekstan Prezidenti.
Qáwipsizlik tarawında birge islesiwdi keńeytiw áhmiyetli baǵdarlardan biri sıpatında atap ótildi. Qáwipsizlik máseleleri boyınsha mámleketlerimizdiń Qáwipsizlik keńesleriniń xatkerleri tárepinen muwapıqlastırıp barılatuǵın turaqlı májilislerdi ótkeriw haqqındaǵı usınıs qollap-quwatlandı.
Oraylıq Aziya mámleketleriniń shegaraların qorǵaw hám bekkemlew boyınsha Mámleketleraralıq baǵdarlamanı islep shıǵıw sonday-aq, Ayrıqsha jaǵdaylar boyınsha prognozlar etiw, olardıń aldın alıw, erte eskertiw hám olarǵa birgelikte qarsı turıw baǵdarında Regionallıq sistemanı qáliplestiriw baslaması alǵa qoyıldı.
Oraylıq Aziyadaǵı qáwipsizlik hám turaqlılıqqa tikkeley tásir kórsetetuǵın eń tiykarǵı faktorlardan biri Awǵanstandaǵı jaǵday bolıp esaplanadı.
Atap ótilgenindey, Ózbekstan bunnan bılay da awǵan xalqına zárúr járdem kórsetedi, usı maqsette Termizdegi xalıqaralıq xabtı gumanitarlıq járdem ushın usınadı, awǵan puqaraların arnawlı shólkemlestirilgen bilimlendiriw orayında oqıtıwdı dawam ettiredi.
Transawǵan temir jolın qurıw joybarın ámelge asırıw menen birge Awǵanstannıń ishki transport jolların tiklew zárúr ekenligi atap ótildi.
Bunnan tısqarı, awǵan tárepi menen shegaralar qáwipsizligi, suwdan paydalanıw hám sawda-satıqtı rawajlandırıw máseleleri boyınsha pikirlesiw áhmiyetli ekeni kórsetip ótildi.
Sóziniń juwmaǵında Prezidentimiz Másláhát ushırasıwlarınıń jumısları boyınsha Milliy muwapıqlastırıwshılar keńesin shólkemlestiriw usınısın qollap-quwatladı hám Oraylıq Aziya mámleketleriniń ekonomikalıq keńesin shólkemlestiriwdi usınıs etti.
Ózbekstan basshısı ushırasıw nátiyjeleri mámleketlerimiz arasında doslıq, jaqsı qońsıshılıq hám strategiyalıq sheriklikti jáne de bekkemlewge, keń kólemdegi regionallıq birge islesiwdi rawajlandırıwǵa xızmet etetutıǵınına isenim bildirdi.
Sammitte Oraylıq Aziya mámleketleri hám Ázerbayjan basshıları shıǵıp sóyledi, Birlesken Milletler Shólkeminiń Bas xatkeri sammit qatnasıwshılarına videomúrájat jolladı.
Ilaj juwmaǵında tómendegi hújjetler qabıl etildiÚ Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń besinshi Másláhát ushırasıwınıń juwmaqları boyınsha birgeliktegi bildiriw, Qazaqstan Respublikası, Qırǵız Respublikası, Tájikstan Respublikası, Túrkmenstan hám Ózbekstan Respublikası arasında jaslarǵa baylanıslı siyasattıń ulıwmalıq baǵdarları haqqında kelisim, Oraylıq Aziyada jerústi transportınıń óz-ara baylanıslılıǵın bekkemlew haqqında kelisim, Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Másláhát ushırasıwlarınıń jumısları boyınsha Milliy muwapıqlastırıwshılar keńesi haqqında reje, 2022-2025-jılları Oraylıq Aziyada salamatlıq hám abadanlıqtı qollap-quwatlaw ushın «jol kartası».
Bunnan soń Dushanbe qalasındaǵı Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Másláhát ushırasıwı sheńberinde rásmiy ilajlar, koncert hám region mámleketlerinde islep shıǵarılıp atırǵan sanaat ónimleriniń kórgizbesi bolıp ótti.
Ózbekstan Prezidenti Shavkat Mirziyoev, Tájikstan Prezidenti Emomali Rahmon, Qazaqstan Prezidenti Qasım-Jomart Toqaev, Qırǵızstan Prezidenti Sadir Japarov, Túrkmenstan Prezidenti Serdar Berdimuhamedov hám húrmetli miyman – Ázerbayjan Prezidenti Ilham Aliev Túrkmen xalqınıń milliy jetekshisi, Túrkmenstan Xalıq Másláháti Baslıǵı Gurbanguli Berdmuhamedovtı Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń húrmetli nıshanı menen sıylıqlaw máresiminde qatnastı.
Húrmetli nıshan 2021-jılı Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń úshinshi Másláhát ushırasıwında shólkemlestirilgen bolıp, onıń menen regionallıq birge islesiwdi rawajlandırıwǵa ayrıqsha úles qosqan shaxslar sıylıqlanadı.
Soń jetekshiler «Kwhi Borbad» sarayında mámleketlerimiz kórkem óner sheberleriniń qatnasıwındaǵı «Doslıq aqshamı» koncert baǵdarlamasın birgelikte tamashaladı.
Folklor-etnografiyalıq jámáátler hám estrada artistleriniń shıǵıwı, milliy qosıq hám ayaq-oyınlar xalıqlarımızdıń tuwısqanlıǵı sonday-aq, mádeniy uqsaslıqtıń ayqın kórinisi boldı.
Ilajlar baǵdarlaması «EKSPO Oraylıq Aziya 2023» kórgizbesine sapar menen dawam etti. Ol jerle Prezidentlerge regionda islep shıǵarılıp atırǵan tiykarǵı túrdegi ónimler tanıstırıldı.
«Made in Uzbekistan» bóliminde elimizdiń zergerlik, toqımashılıq, bılǵarı ayaq kiyim, elektrotexnika, farmacevtika, qurılıs materialları sanaatı, málimleme texnologiyaları, awıl xojalıǵı hám turizm tarmaqlarınıń imkaniyatı sáwlelengen.
Kórgizbeden Qazaqstan, Qırǵızstan, Tájikstan hám Túrkmenstan ónimleri de orın alǵan. Ekspoziciyanıń ulıwma maydanı 1800 kvadrat metrden artıq.
Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Másláhát ushırasıwı sheńberindegi koncert, Hayal-qızlardıń pikirlesiw ushırasıwı, ekonomikalıq forum, ónimler kórgizbesi, transport ministrleriniń ushırasıwı, rektor hám ilimpazlar forumı hám usı kúnleri Dushanbede ótip atırǵan basqa da mádeniy-gumanitarlıq ilajlar Prezidentimizdiń baslaması menen jolǵa qoyılǵan sammit sapa jaǵınan jańa basqıshqa kóterilgeninen dárek beredi.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Tájikstanǵa ámeliy saparı dawam etpekte.
Ózbekstan menen Tájikstan arasındaǵı strategiyalıq sheriklik hám awqamlaslıq qatnasıqların jáne de bekkemlewdiń áhmiyetli máseleleri dodalandı.
Joqarı dárejedegi kelisimler orınlanıwınıń ámeliy ózgesheliklerine, bárinen burın, ekonomikanıń tiykarǵı tarmaqlarında kooperaciyalıq joybarlardı ámelge asırıw hám mádeniy-gumanitarlıq almasıw baǵdarlamasın keńeytiwge ayrıqsha itibar qaratıldı.
Bul baǵdarda birgeliktegi Húkimetleraralıq komissiya nátiyjeli jumıs alıp barıp atırǵanı qanaatlanıwshılıq penen atap ótildi.
Ushırasıwda mámleket basshıları Oraylıq Aziya mámleketleri jetekshileriniń gezektegi Másláhát ushırasıwı hám Araldı qutqarıw xalıqaralıq qorı sammitiniń kún tártibine kirgizilgen máseleler boyınsha pikir alıstı.
Regionallıq birge islesiwdiń basqa tárepleri de kórip shıǵıldı.
Tájikstan Respublikası Prezidenti Emomali Rahmonnıń basshılıǵında ótken sammitte Qazaqstan Respublikası Prezidenti Qasım-Jomart Toqaev, Qırǵız Respublikası Prezidenti Sadir Japarov, Túrkmenstan Prezidenti Serdar Berdimuhamedov, húrmetli miyman sıpatında Ázerbayjan Respublikası Prezidenti Ilham Aliev hám BMSh Bas xatkeriniń arnawlı wákili – Oraylıq Aziya ushın preventivlik diplomatiya boyınsha regionallıq oray basshısı Kaxa Imnadze de qatnastı.
Kún tártibine muwapıq, regionda kóp táreplemeli birge islesiwdi jáne de keńeytiw, sonıń ishinde, siyasiy qarım-qatnastı rawajlandırıw, sawda, investiciyalar, transport, energetika, awıl xojalıǵı hám ekologiya tarawlarında birgeliktegi baǵdarlama hám joybarlardı ámelge asırıw, mádeniy-gumanitarlıq almasıwdı jedellestiriw, qáwipsizlik tarawındaǵı zamanagóy qáwip-qáterlerge qarsı ilaj kóriw máseleleri dodalandı.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti óziniń shıǵıp sóylegen sózinde region elleri arasında isenim, jaqsı qońsıshılıq hám sheriklik qatnasıqların bekkemlew baǵdarındaǵı ulıwma háreketlerdi joqarı bahaladı.
– Ulıwma háreketlerimiz sebepli turmıslıq áhmiyetli máselelerdi sheshiw hám birge islesiwimizdi sapa jaǵınan jańa mazmun menen tolıqtırıw baǵdarında isenimli túrde alǵa ilgerilewge eristik. Biziń siyasiy sóylesiwlerimiz hám parlamentleraralıq almasıwlar turaqlı túrge enbekte. Qarım-qatnas hám birge islesiw ushın hár qıylı platformalar iske qosıldı,-dedi mámleketimiz basshısı.
Oraylıq Aziyada turaqlılıq hám tilekleslik bekkemlenip atırǵanı tiykarǵı nátiyje sıpatında atap ótildi. Regionımız ekonomikalıq ósiw hám investiciyalıq belsendilik oraylarınan birine aylanbaqta. Batıstı Shıǵıs hám Arqanı Qubla menen baylanıstıratuǵın transport xabı bolıwday tariyxıy wazıypanı jáne óz moynına almaqta.
Global processlerdiń regionnıń turaqlı rawajlanıwına tásiri tereń tallanıp, bunday qáwip-qáterlerge nátiyjeli qarsı turıw imkaniyatı kóp táreplemeli sheriklikti tereńlestiriwge qaratılǵan birgeliktegi háreketlerdi birlestiriwge baylanıslı ekenligi atap ótildi.
Usı múnásibet penen Ózbekstan Prezidenti Oraylıq Aziya mámleketleriniń birge islesiw perspektivaları boyınsha bir qatar usınıslardı bildirdi.
– Sawda-ekonomikalıq birge islesiw regionallıq sheriklik hám integraciyanıń tiykarǵı háreketlendiriwshi kúshi bolıp esaplanadı. Biz bul baǵdarla region elleri menen ámeliy birge islesiwdi rawajlandırıw ushın Ózbekstanda barlıq zárúr sharayatlardı jaratpaqtamız,-dedi mámleketimiz jetekshisi.
Tovar aylanısı kólemin arttırıw maqsetinde burınǵısınan ózgeshe túrde hám sheklewlersiz tolıq erkin sawda zonaların tezirek qáliplestiriw usınıs etildi.
Usı múnásibet penen regionda turaqlı sawda-logistika shınjırların qáliplestiriw, shegara aldı aymaqlarında sawda hám kooperaciyalıq oraylardı ashıw hám keńeytiw, óz-ara sawda boyınsha nızamshılıqtı beyimlestiriw hám bul baǵdardaǵı tosqınlıqlardı saplastırıw, bajıxana hákimshiligi, sanitariyalıq hám fitosanitariyalıq qadaǵalaw, tovarlardıń qaysı jerden alıp kelinip atırǵanın sertifikatlaw boyınsha birden-bir elektron platformalar jaratıw, regionallıq elektron sawda maydanın iske qosıwdı názerde tutatuǵın kompleksli regionallıq baǵdarlamanı qabıl etiw zárúr.
Region elleri arasında sanaat kooperaciyasın rawajlandırıwǵa toqtap ótip, Ózbekstan Prezidenti jeńil avtomobiller, turmıslıq texnika, toqımashılıq ónimleri hám azıq-awqat tovarların islep shıǵarıw, Qazaqstan, Qırǵızstan, Túrkmenstan hám Ázerbayjan menen shegara aldı aymaqları kooperaciyasın tabıslı sheriklikke mısal sıpatında atap ótti.
^shinshi mámleketlerge eksport etiwdi gózlegen halda mineral tóginler, polimerler, metalldan tayar buyımlar, tayar toqımashılıq hám azıq-awqat ónimlerin islep shıǵarıw, awıl xojalıǵı texnikaların jıynaw birge islesiwdi jáne de tereńlestiriw hám iri óndirislik joybarlardı ámelge asırıw boyınsha perspektivalı baǵdarlar bolıwı múmkin.
Birgeliktegi háreketlerdi sistemalı túrge engiziw ushın Oraylıq Aziya mámleketleriniń uzaq keleshekke mólsherlengen sanaat kooperaciyasın rawajlandırıw strategiyasın islep shıǵıw usınıs etildi.
Transport jaǵınan óz-ara baylanıslılıq máselelerine ayrıqsha itibar qaratıldı. Tiykarǵı sırtqı bazarlardan geografiyalıq jaqtan uzaqlıǵın esapqa alǵanda, mámleketlerimizde júklerdi tasıw ushın ketetuǵın qárejetlerdiń úlesi tovarlardıń sońǵı bahasına qaraǵanda 50 procentke shekem jetip atırǵanı atap ótildi. Házirgi waqıtta dúnyadaǵı ortasha kórsetkish 11 procentten aspaydı. Nátiyjede ekonomikamız rawajlanǵan mámleketdegilerge qaraǵanda 2-3 márte kóp transport qárejetin kóteriwge májbúr bolmaqta.
Mámleketlerimizdiń transport tarawındaǵı potencialın jáne de arttırıw maqsetinde tarmaq ministrleriniń ushırasıwları sheńberinde Oraylıq Aziyada Transport hám tranzit haqqındaǵı kelisimdi islep shıǵıw, biznes ushın qolaylı bolǵan aralıq tariflerdi qollanǵan halda, Qıtay, Qubla Aziya hám Jaqın Shıǵıs sonday-aq, Evropa Awqamı mámleketleriniń bazarlarına shıǵıw ushın nátiyjeli transport koridorların rawajlandırıw boyınsha anıq mexanizmlerdi qáliplestiriw usınıs etildi.
Bunnan tısqarı, Transport xızmetleri bazarın liberallastırıw hám ruqsat etiwge baylanıslı tártip-qaǵıydalardı optimallastırıw ilajlarınıń baǵdarlamasın tayarlaw sonday-aq, Xalıqaralıq tasıwlardıń integraciyalasqan sanlı platformasın jaratıw máselesin kórip shıǵıw usınısı alǵa qoyıldı.
– Tilekke qarsı, regionda energetika infrastrukturaların rawajlandırıw pántleri sanaatlasıtırıw hám urbanizaciya processleri, sonday-aq, demografiyalıq ósiwden artta qalmaqta. Házirgi kúnde bul mámleketlerimizdiń uzaq múddetli turaqlı rawajlanıwı jolındaǵı úlken qáwip bolıp esaplanadı, – dep energetik qáwipsizlikti támiyinlewdegi mashqalalarǵa itibar qarattı mámleketimiz basshısı.
Tarmaq ministrlikleri hám milliy kompaniyalarımızdıń geologiya-izlew jumısların alıp barıw hám perspektivalı kánlerdi ózlestiriw, energiya resursların saqlaw hám jetkerip beriw boyınsha házirgi infrastrukturalardı keńeytiw hám zamanagóy infrastrukturalardı jaratıw tarawındaǵı birge islesiwin jáne de kúsheytiw zárúr ekenligi atap ótildi.
Bunnan tısqarı, elektr energiyasın jetkerip beriw ushın jańa magistral tarmaqlardı qurıw birge islesiwimizdiń áhmiyetli baǵdarına aylanıwı kerek.
Sonıń menen birge, energiya dáreklerin diversifikaciyalamastan, qolaylı energetika tarawına investiciya hám texnologiyalardı tartpastan hám «jasıl» vodorodtı islep shıqarıwdı jolǵa qoymastan turıp, regiondı turaqlı rawajlandırıw múmkin emes ekenligi atap ótildi.
Ózbekstan Prezidenti tárepinen azıq-awqat qáwipsizligin támiyinlewdegi ázzi noqatlar kórsetip ótildi. Olar – agrar sektordıń ilimiy-texnologiyalıq jaqtan jeterlishe rawajlanbaǵanı, suw resursları baǵdarındaǵı ayrıqsha tamtarıslıq, qosımsha qun jaratıwdıń uzaq hám nátiyjesiz shınjırları, klimat krizisi hám logistikadaǵı úzilisler aldındaǵı turaqsızlıq, salamat awqatlanıw máseleleri.
Bul tarawda háreketlerdi birlestiriw hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Azıq-awqat hám awıl xojalıǵı shólkemi járdeminde regionallıq Sheriklik baǵdarlamasın tayarlaw zárúr. Mámleketlerimiz azıq-awqat ónimleri menen tek ǵana regionnıń ishki bazarındaǵı talaplardı tolıq qaplaw emes, al olardı eksport etiwdey áhmiyetli imkaniyatqa de iye bolıp tabıladı.
– Klimat ózgerisleri menen baylanıslı qáwiplerge qarsı gúresiw regionnıń turaqlı rawajlanıwın támiyinlewdiń eń áhmiyetli faktorına aylanbaqta. Usı múnásibet penen, kelesi jılı báhár máwsiminde Samarqandta Oraylıq Aziyadaǵı klimat ózgerislerine baǵıshlanǵan xalıqaralıq forum ótkermekshimiz,-dep, mámleketimiz basshısı region mámleketleriniń delegaciyaların usı forumǵa mirát etti.
Klimattıń turaqlılıǵın hám «jasıl» rawajlanıwdı támiyinlewge ámeliy úles qosıw maqsetinde Klimat ózgeriwlerine beyimlesiw máseleleri boyınsha regionallıq strategiyanı qabıllaw baslaması bildirildi.
Regionnıń klimatqa baylanıslı bir kún tártibin qáliplestiriw hám birgelikte tásirsheń ilajlardı qabıl etiw ushın biz ekologiya ministrleri dárejesinde «Klimat boyınsha Oraylıq-Aziya qarım-qatnası» kóp táreplemeli platformasın shólkemlestiriw usınıs etildi.
– Ulıwmalıq tariyx, úrp-ádet, mádeniyat hám qádiriyatlarǵa – Oraylıq Aziyanıń teńsiz civilizaciyasınıń uqsaslıǵı hám hár túrliligine tiykarlanǵan mádeniy-gumanitarlıq birge islesiw biziń eń áhmiyetli dástúriy tiykarǵı baǵdarımız bolıp esaplanadı,-dedi Ózbekstan jetekshisi.
Bul baǵdardaǵı jumıslardı sistemalı shólkemlestiriw maqsetinde Oraylıq Aziya mámleketleriniń mádeniy-gumanitarlıq birge islesiwin tereńlestiriw boyınsha Háreketler rejesin qabıl etiw usınıs etildi.
Házirgi waqıtta biziń biybaha mádeniy-tariyxıy hám ruwxıy miyrasımızdı xalıqaralıq maydanda keńnen úgit-násiyatlawda ǵalaba xabar quralları hám húkimetlik emes shólkemler, zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınıń imkaniyatlarınan belsene paydalanıw zárúr.
Ulıwma regionallıq kontentti qáliplestiriw ushın ilimpazlar hám keń jámiyetshilik wákillerin tartqan halda «Oraylıq Aziya tariyxı hám mádeniyatıÚ birden-bir ótmish hám ulıwmalıq keleshek» xalıqaralıq media platformasın jaratıw bul baǵdardaǵı ámeliy qádem boladı.
Oraylıq Aziya mámleketleriniń jaslarǵa baylanıslı siyasatına ayrıqsha itibar qaratıldı.
– Jaslardıń bilim hám tájiriybesin rawajlandırıw boyınsha háreketlerimizdi birlestiriw, olardı jetik maman kadrlar etip tayarlaw hám bántligin támiyinlew maqsetinde usı baǵdardaǵı xalıqaralıq shólkemlerdiń qatnasıwında Oraylıq Aziya jasları imkaniyatların keńeytiw hám olardıń potencialın júzege shıǵarıw orayın shólkemlestiriwdi usınıs etemiz. Sonday-aq, mámleketlerimizdegi talantlı jaslar ushın ilim hám bilimlendiriw tarawında Al-Xorezmiy, Farabiy, Jomiy, Maqtumqulı, Shınǵıs Aytmatov sıyaqlı Oraylıq Aziya regionınan jetilisip shıqqan ullı oyshıllar, ilimpaz hám filosoflar atındaǵı regionallıq grant hám stipendiyalardı shólkemlestiriw áhmiyetli, dep esaplaymız,-dedi Ózbekstan Prezidenti.
Qáwipsizlik tarawında birge islesiwdi keńeytiw áhmiyetli baǵdarlardan biri sıpatında atap ótildi. Qáwipsizlik máseleleri boyınsha mámleketlerimizdiń Qáwipsizlik keńesleriniń xatkerleri tárepinen muwapıqlastırıp barılatuǵın turaqlı májilislerdi ótkeriw haqqındaǵı usınıs qollap-quwatlandı.
Oraylıq Aziya mámleketleriniń shegaraların qorǵaw hám bekkemlew boyınsha Mámleketleraralıq baǵdarlamanı islep shıǵıw sonday-aq, Ayrıqsha jaǵdaylar boyınsha prognozlar etiw, olardıń aldın alıw, erte eskertiw hám olarǵa birgelikte qarsı turıw baǵdarında Regionallıq sistemanı qáliplestiriw baslaması alǵa qoyıldı.
Oraylıq Aziyadaǵı qáwipsizlik hám turaqlılıqqa tikkeley tásir kórsetetuǵın eń tiykarǵı faktorlardan biri Awǵanstandaǵı jaǵday bolıp esaplanadı.
Atap ótilgenindey, Ózbekstan bunnan bılay da awǵan xalqına zárúr járdem kórsetedi, usı maqsette Termizdegi xalıqaralıq xabtı gumanitarlıq járdem ushın usınadı, awǵan puqaraların arnawlı shólkemlestirilgen bilimlendiriw orayında oqıtıwdı dawam ettiredi.
Transawǵan temir jolın qurıw joybarın ámelge asırıw menen birge Awǵanstannıń ishki transport jolların tiklew zárúr ekenligi atap ótildi.
Bunnan tısqarı, awǵan tárepi menen shegaralar qáwipsizligi, suwdan paydalanıw hám sawda-satıqtı rawajlandırıw máseleleri boyınsha pikirlesiw áhmiyetli ekeni kórsetip ótildi.
Sóziniń juwmaǵında Prezidentimiz Másláhát ushırasıwlarınıń jumısları boyınsha Milliy muwapıqlastırıwshılar keńesin shólkemlestiriw usınısın qollap-quwatladı hám Oraylıq Aziya mámleketleriniń ekonomikalıq keńesin shólkemlestiriwdi usınıs etti.
Ózbekstan basshısı ushırasıw nátiyjeleri mámleketlerimiz arasında doslıq, jaqsı qońsıshılıq hám strategiyalıq sheriklikti jáne de bekkemlewge, keń kólemdegi regionallıq birge islesiwdi rawajlandırıwǵa xızmet etetutıǵınına isenim bildirdi.
Sammitte Oraylıq Aziya mámleketleri hám Ázerbayjan basshıları shıǵıp sóyledi, Birlesken Milletler Shólkeminiń Bas xatkeri sammit qatnasıwshılarına videomúrájat jolladı.
Ilaj juwmaǵında tómendegi hújjetler qabıl etildiÚ Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń besinshi Másláhát ushırasıwınıń juwmaqları boyınsha birgeliktegi bildiriw, Qazaqstan Respublikası, Qırǵız Respublikası, Tájikstan Respublikası, Túrkmenstan hám Ózbekstan Respublikası arasında jaslarǵa baylanıslı siyasattıń ulıwmalıq baǵdarları haqqında kelisim, Oraylıq Aziyada jerústi transportınıń óz-ara baylanıslılıǵın bekkemlew haqqında kelisim, Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Másláhát ushırasıwlarınıń jumısları boyınsha Milliy muwapıqlastırıwshılar keńesi haqqında reje, 2022-2025-jılları Oraylıq Aziyada salamatlıq hám abadanlıqtı qollap-quwatlaw ushın «jol kartası».
Bunnan soń Dushanbe qalasındaǵı Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Másláhát ushırasıwı sheńberinde rásmiy ilajlar, koncert hám region mámleketlerinde islep shıǵarılıp atırǵan sanaat ónimleriniń kórgizbesi bolıp ótti.
Ózbekstan Prezidenti Shavkat Mirziyoev, Tájikstan Prezidenti Emomali Rahmon, Qazaqstan Prezidenti Qasım-Jomart Toqaev, Qırǵızstan Prezidenti Sadir Japarov, Túrkmenstan Prezidenti Serdar Berdimuhamedov hám húrmetli miyman – Ázerbayjan Prezidenti Ilham Aliev Túrkmen xalqınıń milliy jetekshisi, Túrkmenstan Xalıq Másláháti Baslıǵı Gurbanguli Berdmuhamedovtı Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń húrmetli nıshanı menen sıylıqlaw máresiminde qatnastı.
Húrmetli nıshan 2021-jılı Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń úshinshi Másláhát ushırasıwında shólkemlestirilgen bolıp, onıń menen regionallıq birge islesiwdi rawajlandırıwǵa ayrıqsha úles qosqan shaxslar sıylıqlanadı.
Soń jetekshiler «Kwhi Borbad» sarayında mámleketlerimiz kórkem óner sheberleriniń qatnasıwındaǵı «Doslıq aqshamı» koncert baǵdarlamasın birgelikte tamashaladı.
ÓzA