Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoevtiń Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń másláhát ushırasıwındaǵı shıǵıp sóylegen sózi

Húrmetli delegaciyalardıń basshıları! Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń gezektegi Másláhát ushırasıwınıń barlıq qatnasıwshıların qızǵın qutlıqlayman. Bárinen burın, dástúriy jıllı qabıllaǵanı hám ilajdı joqarı dárejede shólkemlestirgeni ushın Tájikstan Respublikası Prezidenti húrmetli Emomali Sharipovich Rahmonnıń atına bildirilgen minnetdarshılıq sózlerine qosılaman. Búgingi ushırasıwımızda Ázerbayjan Respublikası Prezidenti húrmetli Ilham Haydarovich Alievti kórip turǵanımnan quwanıshlıman. Siziń qatnasıwıńız region mámleketleriniń Ázerbayjan menen tereń tariyxıy baylanıslılıǵı hám birge islesiwdiń házirgi joqarı dárejesiniń bir kórinisi bolıp esaplanadı. Sonday-aq, Birlesken Milletler Shólkeminiń joqarı mártebeli wákili mırza Kaxa Imnadzeni de qutlıqlayman. Ol basqarıp atırǵan Regionallıq preventiv diplomatiya orayı Oraylıq Aziyada kóp táreplemeli sheriklikti rawajlandırıwda áhmiyetli rol atqarıp atırǵanın atap ótpekshimen. Húrmetli kásiplesler! Búgingi besinshi Másláhát ushırasıwınıń ótkeriliwi hám onda alǵa qoyılıp atırǵan baslamalar biziń óz-ara isenim, jaqsı qońsıshılıq hám sheriklikke tiykarlanǵan qatnasıqlarımızdı bekkemlew hám ámeliy birge islesiwdi kúsheytiw jolındaǵı umtılıslarımızdı kórsetpekte. Ulıwma háreketlerimiz sebepli turmıslıq áhmiyetli máselelerdi sheshiw hám birge islesiwimizdi sapa jaǵınan jańa mazmun menen tolıqtırıw baǵdarında ayrıqsha ilgerilewge eristik. Biziń siyasiy sóylesiwlerimiz hám parlamentleraralıq almasıwlar turaqlı túrge enbekte. Sóylesiw hám birge islesiw ushın túrli platformalar iske qosıldı. Usı kúnlerde Dushanbede dástúrge aylanǵan jetekshi hayal-qızlar, rektorlar, ilimpazlar, jaslar ushırasıwları, ekonomikalıq forum hám kórgizbeler, bir qatar mádeniy-gumanitarlıq ilajlar tabıslı ótpekte. Eń baslısı – Oraylıq Aziyada turaqlılıq hám tilekleslik bekkemlenbekte. Biziń regionımız ekomikalıq ósiw hám investiciyalıq belsendilik oraylarınan birine aylanbaqta. Batıstı Shıǵıs hám Arqanı Qubla menen baylanıstıratuǵın transport xabı bolıw sıyaqlı tariyxıy wazıypanı jáne óz moynına almaqta. Keyingi jıllarda region mámleketleriniń ulıwma ishki ónimi 40 procentke kóbeydi. Oraylıq Aziya mámleketleri arasında sawda kóleminiń turaqlı ósiwi baqlanbaqta. Máselen, tovar aylanısı 2,5 eseden aslam arttı. Óz-ara investiciyalar kólemi artıp 6 ret, tikkeley sırt el investiciyaları aǵımı bolsa 45 procentke arttı. Bunnan tısqarı, ishki regionallıq turizm kórsetkishleri 2 esege arttı. Húrmetli ushırasıw qatnasıwshıları! Region mámleketleri jumısınıń xalıqaralıq maydanda tıǵız muwapıqlastırılǵanı ulıwma háreketler nátiyjesi bolıp esaplanadı. Búgin biz globallıq hám regionallıq siyasat kún tártibindegi kóplegen áhmiyetli máseleler boyınsha birden-bir poziciyada turıp háreket etpektemiz. Biziń mámleketlerimiz 2017-jıldan berli Oraylıq Aziyadaǵı rawajlanıw hám sherikliktiń áhmiyetli máselelerine baylanıslı Birlesken Milletler Shólkeminiń 8 rezolyuciyasın qabıllaw boyınsha baslamalardı alǵa qoydı. Bulardıń barlıǵı xalıqaralıq jámiyetshilik tárepinen joqarı bahalanbaqta hám keńnen tán alınbaqta. «Oraylıq Aziya plyus» formatındaǵı derlik 10 nan aslam birge islesiw boyınsha sóylesiw shólkemlestirilgeni bunı tastıyıqlaydı. Mine usı sóylesiwler sheńberinde sırtqı isler ministrleri dárejesinde biziń birgeliktegi háreketimiz boyınsha ulıwma kózqaraslardı islep shıǵıw áhmiyetli, dep esaplaymız. Húrmetli kásiplesler! Búgingi kúnde biziń barlıq mámleketlerimiz dúnya júzinde baqlanıp atırǵan geosiyasiy báseki hám qarama-qarsılıqlardıń aqıbetlerin tolıq sezbekte. Usı jerde sawda hám transport-logistika shınjırlarınıń úziliwi, investiciya hám texnologiyalardan paydalanıw baǵdarındaǵı sheklewler, energetika hám azıq-awqat qáwipsizligi boyınsha mashqalalardıń keskinlesiwi haqqında sóz bolmaqta. Klimat ózgerisleri ayrıqsha qáweter oyatpaqta. Mine usınday qáwip-qáterlerge nátiyjeli qarsı gúresiw imkaniyatı kóp táreplemeli sheriklikti tereńlestiriwge qaratılǵan qospa háreketlerdi birlestiriwge baylanıslı. Usı múnásibet penen birge islesiwimiz perspektivaları boyınsha bir qatar usınıslardı bildirmekshimen. Birinshi. Sawda-ekonomikalıq birge islesiw regionallıq sheriklik hám integraciyanıń tiykarǵı háreketleniwshi kúshi bolıp esaplanadı. Biz bul baǵdarda region mámleketleri menen ámeliy birge islesiwdi rawajlandırıw ushın Ózbekstanda barlıq zárúr sharayatlardı jaratpaqtamız. Tovar aylanısı kólemin arttırıw maqsetinde burınǵısınan basqasha tárizde hám sheklewlersiz tolıq túrde erkin sawda zonaların jedel qáliplestiriw kerek, dep esaplaymız. Usı múnásibet penen, regionda turaqlı sawda-logistika shınjırların qáliplestiriw, shegara aldı aymaqlarda sawda hám kooperaciya orayların ashıw hám keńeytiw, óz-ara sawda boyınsha nızamshılıqtı sáykeslendiriw hám bul baǵdardaǵı tosqınlıqlardı saplastırıw, bajıxana hákimshiligi, sanitariyalıq hám fitosanitariyalıq qadaǵalaw, tovarlardı jaratıw, regionallıq elektron sawda maydanın iske qosıwdı názerde tutatuǵın kompleksli regionallıq baǵdarlamanı qabıllawdı usınıs etemiz. Bul wazıypalardı ámelge asırıw ushın sırtqı sawda jumısı boyınsha juwapker bolǵan ministrlerdiń turaqlı ushırasıwın ótkeriw mexanizmin iske qosıwdı usınıs etemiz. Ekinshi. Sanaat kooperaciyasın rawajlandırıw. Bizde bul tarawda tabıslı sheriklik boyınsha tájiriybe bar. Bul – jeńil avtomobiller, turmıslıq texnika, toqımashılıq ónimleri hám azıq-awqat tovarların islep shıǵarıw, Qazaqstan, Qırǵızstan, Túrkmenstan hám sonday-aq, Ázerbayjan menen shegaraaldı aymaqlar kooperaciyası bolıp esaplanadı. Úshinshi mámleketlerge eksport etiwdi gózlegen halda mineral tóginler, polimerler, metalldan tayar buyımlar, tayar toqımashılıq hám azıq-awqat ónimlerin islep shıǵarıw, awıl xojalıǵı texnikaların jıynaw birge islesiwdi jáne de tereńlestiriw hám iri óndiris joybarların ámelge asırıw boyınsha perspektivalı baǵdarlar bolıwı múmkin. Biziń birgeliktegi háreketlerimiz sistemalı túrge eniwi ushın Oraylıq Aziya mámleketleriniń uzaq perspektivaǵa mólsherlengen sanaat kooperaciyasın rawajlandırıw strategiyasın islep shıǵıwdı usınıs etemiz. Úshinshi. Bul – transport tarawındaǵı óz-ara baylanıslılıq bolıp esaplanadı. Tiykarǵı sırqı bazarlardan geografiyalıq jaqtan uzaqlıǵın esapqa alǵanda, biziń mámleketlerimizde júklerdi tasıw ushın ketetuǵın qárejetlerdiń úlesi tovarlardıń keyingi bahasına salıstırǵanda 50 procentke jetpekte. Házirgi waqıtta dúnya júzindegi ortasha kórsetkish 11 procentten artpaydı. Nátiyjede bizlerdiń ekonomikamız rawajlanǵan mámleketlerge qaraǵanda 2-3 ret kóp transport qárejetin kóteriwge májbúr bolmaqta. Mámleketlerimizdiń transport tarawındaǵı potencialın jáne de arttırıw maqsetinde tarmaq ministrleri ushırasıwları sheńberinde Oraylıq Aziyada Transport hám tranzit haqqındaǵı kelisimdi islep shıǵıw, biznes ushın qolaylı bolǵan aralıq tariflerin qollanǵan halda, Qıtay, Qubla Aziya hám Jaqın Shıǵıs hám Evropa Awqamı mámleketleriniń bazarlarına shıǵıw ushın nátiyjeli transport koridorların rawajlandırıw boyınsha anıq mexanizmlerdi qáliplestiriw, Transport xızmetleri bazarın liberallastırıw hám ruxsat etiwge baylanıslı tártip-qaǵıydalardı optimallastırıw ilajlar baǵdarlamasın tayarlaw, Xalıqaralıq tasıwlardıń integraciyalasqan sanlı platformasın jaratıw imkaniyatları bar, dep esaplaymız. Biziń birgeliktegi jumısımızǵa ázerbayjanlı sheriklerdi jedel tartıwdı usınıs etemen. Tórtinshi. Energetika tarawında qáwipsizlikti támiyinlew. Tilekke qarsı, regionda energetika infrastrukturasın rawajlandırıw pátleri sanaatlastırıw hám urbanizaciya processleri, sonday-aq, demografiyalıq ósiwden arqada qalmaqta. Búgingi kúnde bul mámleketlerimizdiń uzaq múddetli turaqlı rawajlanıwı jolındaǵı ayrıqsha qáwip-qáter bolıp esaplanadı. Biz bunday sharayatta tarmaq ministrlikleri hám milliy kompaniyalarımızdıń geologiyalıq-izlew jumısların alıp barıw hám perspektivalı kánlerdi ózlestiriw, energiya resursların saqlaw hám jetkerip beriw boyınsha bar infrastrukturalardı keńeytiw hám zamanagóy infrastrukturalardı jaratıw tarawındaǵı birge islesiwin jáne de kúsheytiw tárepdarımız. Bunnan tısqarı, elektr energiyasın jetkerip beriw ushın jańa magistral tarmaqlardı qurıw birge islesiwimizdiń áhmiyetli baǵdarına aylanıwı kerek. Biziń regionımız, sonday-aq, gidroenergetika tarawın rawajlandırıw ushın úlken potencialǵa iye. Biz Tájikstanda Zarafshan dáryasında GES qurıw joybarın birgelikte islep shıqpaqtamız, Qırǵızstanda Qambarata GES-1 joybarın ámelge asırıw máselesin jedel sheshpektemiz. Sonıń menen birge, energiya dáreklerin diversifikaciyalawdan, alternativ energetika tarawına investiciya hám texnologiyalardı tartpay hám «jasıl» vodorodtı islep shıǵarıwdı jolǵa qoymay turıp, regiondı turaqlı rawajlandırıw múmkin emes, dep esaplaymız. Besinshi. Azıq-awqat qáwipsizligin támiyinlew. Biz jaqında Samarqandta Birlesken Milletler Shólkeminiń Azıq-awqat hám awıl xojalıǵı shólkeminiń qáwenderliginde dúnyanıń 30 dan aslam mámleketlerinen kelgen ministr hám ekspertlerdiń qatnasıwında xalıqaralıq konferenciya ótkerdik. Bolıp ótken pikir-talaslar dawamında biziń regionımızdaǵı ázzi noqatlar jáne bir márte atap ótildi. Bular – agrar sektordıń ilimiy-texnologiyalıq jaqtan jeterlishe rawajlanbaǵanı, suw resursları baǵdarındaǵı qatań jetispewshilik, qosımsha qun jaratıwdıń uzaq hám nátiyjesiz shınjırları, klimat krizisi hám logistikadaǵı úzilisler aldındaǵı turaqsızlıq, salamat awqatlanıw máselesi bolıp esaplanadı. Bul tarawda háreketlerdi birlestiriw hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Azıq-awqat hám awıl xojalıǵı shólkemi járdeminde regionallıq Sheriklik baǵdarlamasın tayarlaw áhmiyetli, dep esaplaymız. Atap ótpekshimen, biziń mámleketlerimizdiń azıq-awqat ónimleri tek ǵana regionnıń ishki bazarındaǵı mútájliklerdi tolıq qaplaw emes, al olardı eksport etiw sıyaqlı ayrıqsha imkaniyatqa da iye bolıp esaplanadı. Altınshı. Klimat ózgerislerine baylanıslı qáwip-qáterlerge qarsı gúresiw regionnıń turaqlı rawajlanıwın támiyinlewdiń eń áhmiyetli faktorına aylanbaqta. Usı múnásibet penen, kelesi jılı báhár máwsiminde Samarqandta Oraylıq Aziyadaǵı klimat ózgerislerine baǵıshlanǵan xalıqaralıq forum ótkermekshimiz. Region mámleketleriniń delegaciyaların bul konferenciyanıń jumısında belsene qatnasıwın usınıs etemen. Forum juwmaqları boyınsha Birlesken Milletler Shólkemi Bas Assambleyasınıń «Oraylıq Aziya globallıq klimat qáwip-qáterler aldında: ulıwma abadanlıq jolında awızbirshilik» dep atalǵan rezolyuciyasınıń joybarı tayarlanadı. Sonday-aq, Klimat ózgerislerine beyimlesiw máseleleri boyınsha regionallıq strategiyanı qabıllaw hám klimattıń turaqlılıǵın hám «jasıl» rawajlanıwdı támiyinlewge qosımsha ámeliy úles bolıwı múmkin. Regionnıń klimatqa baylanıslı birden-bir kún tártibin qáliplestiriw hám birgelikte tásirsheń ilajlardı qabıllaw ushın biz ekologiya ministrleri dárejesinde «Klimat boyınsha Oraylıq Aziya sóylesiwi» kóp táreplemeli platformasın shólkemlestiriwdi usınıs etemiz. Húrmetli kásiplesler! Ulıwma tariyx, úrp-ádet, mádeniyat hám qádiriyatlarǵa – Oraylıq Aziyanıń siyrek ushırasatuǵın civilizaciyasınıń birdey ekeni hám reń-báreńligine tiykarlanǵan mádeniy-gumanitarlıq birge islesiw biziń eń áhmiyetli dástúriy tiykarǵı baǵdarımız bolıp esaplanadı. Birgeliktegi mádeniyat, kórkem óner hám kino kúnleri, «doslıq kesheleri», jaslar forumları, dóretiwshi zıyalılardıń ushırasıwları, ilimiy simpozium hám sport jarısların ótkeriw jaqsı dástúrge aylanıwı kerek. Bul baǵdardaǵı jumıslardıń sistemalılıǵın támiyinlew maqsetinde Oraylıq Aziya mámleketleriniń mádeniy-gumanitarlıq birge islesiwin tereńlestiriw boyınsha Háreketler rejesin qabıl etiwdi usınıs etemiz. Sonıń menen birge, biziń siyrek ushırasatuǵın mádeniy-tariyxıy hám dástúriy miyrasımızdı xalıqaralıq maydanda keńnen úgit-násiyatlawda ǵalaba xabar quralları hám húkimetlik emes shólkemler, zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaları imkaniyatlarınan jedel paydalanıw zárúr. «Oraylıq Aziya tariyxı hám mádeniyatı: birden-bir ótmish hám ulıwma keleshek» xalıqaralıq media platformasın jaratıw bul baǵdardaǵı ámeliy qádem boladı. Onda ulıwma regionallıq kontentti qáliplestiriw ushın ilimpazlar hám keń jámiyetshilik wákillerin tartıwǵa ayrıqsha itibar qaratıw maqsetke muwapıq bolıp esaplanadı. Bulardıń barlıǵı bir-birin óz-ara túsiniw hám ulıwma regionallıq ózine tánlikti túsiniw sezimin bekkemlewge xızmet etedi. Húrmetli sammit qatnasıwshıları! Álbette, biziń keleshegimiz – bul biziń jaslarımız bolıp esaplanadı. Usı mániste, búgin qol qoyılatuǵın Oraylıq Aziya mámleketleri jaslar siyasatınıń ulıwma baǵdarları haqqındaǵı kelisim ayrıqsha áhmiyetke iye bolıp esaplanadı. Jaslardıń bilim hám mamanlıǵın arttırıw boyınsha háreketlerimizdi birlestiriw, olardı jetik maman kadrlar etip tayarlaw hám bántligin támiyinlew maqsetinde usı baǵdardaǵı xalıqaralıq shólkemlerdiń qatnasıwında Oraylıq Aziya jaslarınıń imkaniyatların keńeytiw hám olardıń potencialın júzege shıǵarıw orayın shólkemlestiriwdi usınıs etemiz. Sonday-aq, mámleketlerimizdegi qábiletli jaslar ushın ilim hám bilimlendiriw tarawında Al-Xorezmiy, Farabiy, Jámiy, Maqtımqulı, Shınǵıs Aytmatov sıyaqlı Oraylıq Aziya regionınan jetilisip shıqqan ullı oyshıllar, ulama hám filosoflar atındaǵı regionallıq grant hám stipendiyalar shólkemlestiriw áhmiyetli, dep esaplaymız. Jas áwladtı ekstremistlik ideyalar tásirinen qorǵaw maqsetinde jaslardıń radikallasıwına qarsı gúresiw tarawındaǵı birge islesiw boyınsha Regionallıq kompleksli baǵdarlama islep shıǵıw zárúr, dep bilemiz. Húrmetli mámleket basshıları! Qáwipsizlik tarawında birge islesiwdi keńeytiwdi jumısımızdıń áhmiyetli baǵdarlarınan biri, dep esaplaymız. Ulıwma qáwip-qáterlerdiń aldın alıw boyınsha toparlıq qararlar islep shıǵıw ushın biz turaqlı túrde hám óz-ara isenim tiykarında pikir alısıp turıwımız kerek. Usı múnásibet penen qáwipsizlik máseleleri boyınsha mámleketlerimizdiń Qáwipsizlik keńesleri xatkerleri tárepinen muwapıqlastırıp barılatuǵın turaqlı májilislerdi ótkeriw haqqındaǵı usınıstı qollap-quwatlaymız. Oraylıq Aziya mámleketleriniń shegaraların qorǵaw hám bekkemlew boyınsha Mámleketleraralıq baǵdarlamanı islep shıǵıwǵa kirisiwdi usınıs etemiz. Qáwipsizlikke baylanıslı dástúriy hám jańa qáwip-qáterlerge qarsı gúresiw baǵdarındaǵı scenariylerdi ámelde qollanıw boyınsha birgeliktegi áskeriy-oqıw shınıǵıwların dawam ettiriw áhmiyetli bolıp esaplanadı. Ayrıqsha jaǵdaylar boyınsha prognozlar etiw, olardıń aldın alıw, erte eskertiw hám olarǵa birgelikte qarsı gúresiw baǵdarındaǵı Regionallıq sistemanı qáliplestiriw búgingi kúnniń talabı, dep esaplaymız. Húrmetli sammit qatnasıwshıları! Oraylıq Aziyadaǵı qáwipsizlik hám turaqlılıqqa tikkeley tásir etetuǵın eń tiykarǵı faktorlardan biri Awǵanstandaǵı jaǵday bolıp esaplanadı. Awǵanstannıń búgingi hákimiyatı menen turaqlı hám ashıqtan-ashıq sóylesiw, bul mámleketti regiondaǵı ekonomikalıq processlerge integraciyalaw oǵada áhmiyetli bolıp esaplanadı. Ózbekstan bunnan bılay da awǵan xalqına zárúr járdem kórsetedi, usı maqsette Termizdegi xalıqaralıq xabtı gumanitar járdem ushın usınadı, awǵan puqaraların arnawlı shólkemlestirilgen bilimlendiriw orayında oqıtıwdı dawam ettiredi. Transawǵan temir jolın qurıw joybarın alǵa qoyıw menen birge, Awǵanstannıń ishki transport jolların tiklew oǵada áhmiyetli, dep esaplaymız. Bunnan tısqarı, awǵan tárepi menen shegaralardıń qáwipsizligi, suwdan paydalanıw hám sawda-satıqtı rawajlandırıw máseleleri boyınsha sóylesiw áhmiyetli bolıp esaplanadı. Awǵanstan hákimiyatı menen birge islesiw biziń máplerimizdi ulıwmalıq túsinikten kelip shıǵıwı hám óz-ara kelisilgen halda bolıwı zárúr. Bunıń ushın Oraylıq Aziya mámleketleriniń Awǵanstan boyınsha arnawlı wákilleri dárejesinde Sóylesiw toparın shólkemlestiriwdi usınıs etemiz. Húrmetli kásiplesler! Biziń ushırasıwlarımız hám erisken kelisimlerimizdi ámelde engiziw nátiyjeliligin arttırıw mexanizmlerin islep shıǵıw kerek, dep esaplaymız. Usı múnásibet penen Másláhát ushırasıwları isleri boyınsha Milliy muwapıqlastırıwshılar keńesin shólkemlestiriw haqqındaǵı usınıstı qollap-quwatlaymız. Bunnan tısqarı, kún tártibindegi sawda-ekonomikalıq máselelerdiń pútkil kompleksi boyınsha ámeliy birge islesiwdi keńeytiw ushın Oraylıq Aziya mámleketleri ekonomikalıq keńesin shólkemlestiriwdi usınıs etemiz. Sózimniń juwmaǵında búgingi ushırasıwımız nátiyjeleri mámleketlerimiz arasında doslıq, jaqsı qońsıshılıq hám strategiyalıq sheriklikti jáne de bekkemlewge, keń kólemdegi regionallıq birge islesiwdi rawajlandırıwǵa xızmet etedi, dep isenim bildiremen. Itibarıńız ushın raxmet.