Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirzieyovtiń Túrkiy mámleketler shólkemi Mámleket basshıları keńesi májilisinde shıǵıp sóylegen sózi

Húrmetli mámleket hám húkimet basshıları! Qádirli doslar! Siz, ázizlerimdi Ullı Jipek jolınıń kesilispesinde jaylasqan, dúnya civilizaciyası oraylarınan biri bolǵan áyyemgi Samarqand qalasında kórip turǵanımnan oǵada quwanıshlıman. Jańadan atalǵan Túrkiy mámleketler shólkeminiń Sammitine qatnasıp atırǵanıńız ushın bársheńizge óz aldına minnetdarshılıq bildiremen. Ózbekstanǵa xosh keldińiz, áziz doslar! Húrmetli májilis qatnasıwshıları! Bárinen burın, dúnya xalıqları ushın doslıq hám tınıshlıq tımsalı, ilim hám aǵartıwshılıq ortalıǵı bolǵan Samarqand qalasın «Túrkiy civilizaciya paytaxtı» dep járiyalaw baslamasın qollap-quwatlaǵanıńız ushın Sizlerge shın júrekten minnetdarshılıq bildiremen. Belgili bolǵanınday, eski túrkiy jer mıń jıllar dawamında Shıǵıs hám Batıstı tutastırıp, jáhán civilizaciyaların bir-birine jaqınlastırıp, dúnya mádeniyatların bayıtıp kelgen. Biz Túrkiy dúnyası ullı tariyxınıń jarqın betleri ullı ata-babalarımız tárepinen birgelikte jaratılǵanı menen orınlı túrde maqtanamız. Áne usınday biybaha miyrastı saqlap qalıw, onı tereń úyrenip, keleshek áwladlarımızǵa zálelsiz jetkeriw bárshemiz ushın eń tiykarǵı wazıypa bolıp tabıladı. Búgingi sammitimizdiń jáne bir áhmiyetli tárepi sonda, kóp mıń jıllıq tariyxımız dawamında túrkiy shańaraǵımız mine usınday tolıq túrde, jańalanǵan shólkemimiz sheńberinde jıynalıp tur. «Túrkiy civilizaciyanıń jańa dáwiri: ulıwma rawajlanıw hám abadanlıqqa qaray» súreni astında bárshemiz birgelikte pútkilley jańa jetilisiw basqıshına qádem taslap atırǵanımızǵa gúman joq. Húrmetli kásiplesler! Májilis kún tártibine kóp táreplemeli qatnasıqlarımızdıń eń áhmiyetli máseleleri kirgizilgen. Búgin hár tárepleme birge islesiwimizdiń házirgi jaǵdayı hám perspektivaların, baslı baǵdarların hár tárepleme dodalap, áhmiyetli qararlardı qabıl etemiz, dep isenemen. Sonı da ayrıqsha atap ótiwdi qáler edim, kún tártibine kirgizilgen máseleler, konceptuallıq hújjet hám baǵdarlamalar, eń áhmiyetli baslamalarımız Birlesken Milletler Shólkeminiń Turaqlı rawajlanıw maqsetleri ruwxına sáykes hám únles bolıp tabıladı. Húrmetli delegaciya basshıları! Búgingi kúnde bárshemiz keskin geosiyasiy qarama-qarsılıqlar, global ekonomikalıq krizis hám klimat ózgerisiniń keri tásirleri menen baylanıslı quramalı sınaqlardı bastan keshirmektemiz. Sol sebepli házirgi qáweterli jaǵdayda eń áhmiyetli mashqalalardı sheshiw boyınsha mámleketlerimiz ulıwma qatnaslardı belgilep alıwı, háreketlerdi sáykeslendiriwi oǵada zárúr. Biz hár qanday qıyınshılıqlardı doslıq, birge islesiw hám bir-birimizdi qollap-quwatlaw arqalı jeńip óte alamız. Keyingi bes jıl dawamında Shólkemimizge Túrkiyanıń basshılıǵı waqtında hár qıylı baǵdarlar boyınsha biraz jumıslar ámelge asırılǵanın, óz-ara birge islesiwimiz jáne de jedelleskenin ayrıqsha atap ótpekshimen. Ózbekstan da óz basshılıǵı dáwirinde «Túrkiy dúnya názeri – 2040» koncepciyası jáne búgin qabıl etilgen «Túrkiy mámleketler shólkeminiń bes jıllıq strategiyası»n nátiyjeli ámelge asırıw, 170 millionnan aslam xalıq jasaytuǵın úlken regiondı óz ishine alǵan Shólkemimizdiń abırayın bunnan bılay da bekkemlew hám eń tiykarǵısı – tariyxı, tili hám mádeniyatı tamırlas bolǵan tuwısqan xalıqlarımız hám mámleketlerimiz arasındaǵı birge islesiwdi joqarı basqıshqa alıp shıǵıw niyetindemiz. Húrmetli kásiplesler! Biz sammitke tayarlıq kóriw procesinde Shólkemimizdiń jumısın tereń talladıq. Mámleketlerimiz arasındaǵı kóp tárepleme qatnasıqlardı rawajlandırıw ushın birgelikte salmaqlı jumıslar orınlanǵanın atap ótiw kerek. Sonıń menen birge, ele úlken potencial hám imkaniyatlarımız tolıq iske qosılmaǵanı da áyne haqıyqat. Bárinen burın, birge islesiwimizdiń sawda-ekonomikalıq tiykarın bekkemlew maqsetke muwapıq. Mámleketlerimizdiń óz-ara tovar almasıwı ulıwma sırtqı sawdamızdıń tek ǵana 4 procentin quraydı. Onıń qalǵanı bolsa úshinshi mmáleketlerdiń úlesine tuwra kelmekte. Bunday jaǵday bizdi, álbette, qanaatlandırmaydı. Bunnan tısqarı, mámleketlerimiz arasında ayırım import bajıxana tarifleri joqarı bolıp qalmaqta. Biz strategiyalıq baǵdarda jaǵdaydı túp-tiykarınan ózgertiw, sawda, investiciya hám xızmetlerdiń erkin háreketin támiyinlew ushın Shólkemimiz sheńberinde «Jańa ekonomikalıq imkaniyatlar aymaǵı»n dúziw baslamasın alǵa qoyamız. Áne usı rejemizge erisiw ushın Shólkemge aǵza hám baqlawshı mámleketler jáne dúnyanıń jetekshi biznes wákillerin keńnen tarta otırıp, hár jılı Xalıqaralıq túrkiy ekonomikalıq forumın ótkeriwdi usınıs etemen. Forum sheńberinde «mámleket hám biznes» formatında qospa ilajlar, isbilermenlerdiń ushırasıwı hám «dógerek sáwbet»leri, innovaciyalıq joybarlar menen tanıstırıw hám kórgizbeler ótkeriw úlken ámeliy nátiyje beredi. Bul ilajlardıń juwmaqları boyınsha qospa baǵdarlama hám joybarlardı birgelikte ámelge asırıwǵa qaratılǵan jıllıq «jol kartaları»n qabıl etiwimiz áhmiyetli boladı. Bul jumıslarımız, bárinen burın, óz-ara sawdanı keskin arttırıw hám úshinshi mámleketler bazarlarına birgelikte shıǵıw, qosımsha qunnıń úzliksiz shınjırın jaratıw, joqarı texnologiyalıq klasterler hám venchur shirketlerin shólkemlestiriwge qaratıladı. Usı jerde, biz qospa investiciyalıq fondtı iske túsiriw usınısın da tolıq qollap-quwatlaymız. Kún tártibindegi jáne bir strategiyalıq áhmiyetke iye bolǵan baslı másele – bul transport tarawındaǵı óz-ara baylanıslılıqtı kúsheytiw. Sonıń ishinde, biz transkaspiy xalıqaralıq koridorı haqqında kóp aytıp atırmız, biraq sezilerli nátiyjelerge erisiw ushın biraz jumıslar islewimiz kerek. Máselen, Ózbekstan usı transport koridorı arqalı 10 procent sırtqı sawda júklerin tasımaqta. Biz transport hám tranzit potencialımızdı tolıq iske qosıw ushın ne islewsimiz kerek, qanday qosımsha ilajlar kóriw kerek, olardı qansha múddette hám kimler ámelge asıradı, degen sorawlarǵa juwap tabıwımız kerek. Bul baǵdarda búgin qabıl etilip atırǵan Baǵdarlama tiykarında transport ministrlerimiz tárepinen jıldıń aqırına shekem qospa birge islesiwdiń anıq reje hám nátiyjeli mexanizmlerin islep shıǵıwdı usınıs etemiz. Tiykarǵı itibardı regionımızdaǵı tranzit koridorlarınıń básekige shıdamlılıǵın arttırıw, biznes ushın eń maqul tariflerdi engiziw hám zamanagóy transport infrastrukturasın jaratıwǵa qaratıwımız kerek. Usı jerde, Túrkiya hám Ózbekstan arasında jaqında engizilgen avtotransport elektron ruxsatnamaların almasıw sistemasına Shólkemimiz basshıların da qosılıwǵa shaqıramız. Bıyıl Tashkentte ótkerilgen Birinshi Túrkiy agroforum azıq-awqat qáwipsizligin támiyinlew tarawında oǵada úlken potencialımız bar ekenin ayqın kórsetti. Shólkemimizdiń  tek ǵana óz mámleketlerimizdi  emes, al sırtqı bazarlardı da awıl xojalıǵı hám azıq-awqat ónimleri menen támiyinlew imkaniyatı bar. Sonıń menen birge, bul baǵdarda ámeliy qádemlerimizdi jáne de jedellestiriw hám anıq joybarlar tiykarında birge islesiwimizdi tereńlestiriwimiz kerek. Atap aytqanda, tómendegilerdi usınıs etemen. Birinshiden, global hám ishki bazarlarımızdıń talapları, mámleketlerimizdiń óndirislik imkaniyatlarınan kelip shıǵıp, azıq-awqat ónimlerin jetkerip beriwdiń nátiyjeli sistemasın jaratıw boyınsha Shólkemimiz sheńberinde kóp tárepleme kelisim qabıllaw waqtı keldi. Ekinshiden, tarawǵa innovaciyalar, zamanagóy bilim hám aldıńǵı texnologiyalardı jedel alıp kiriw maqsetinde Túrkiy mámleketler shólkemi hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Azıq-awqat hám awıl xojalıǵı shólkemi arasında keń kólemli sheriklikti ornatıw áhmiyetli. Úshinshiden, unamlı tájiriybe tiykarında, Túrkiy agroforumın turaqlı ótkerip barıw hám onıń ekinshi ánjumanında «Smart» awıl xojalıǵı kórgizbesin shólkemlestiriw. Húrmetli sammit qatnasıwshıları! Ózbekstannıń usınısı menen 2022-jıl Túrkiy mámleketler shólkemi sheńberinde «Jaslar baslamaların qollap-quwatlaw jılı», dep járiyalanǵan edi. Onıń kóleminde Buxara qalası – Túrkiy dúnya jasları paytaxtı statusına iye boldı. Jas áwladtı hár tárepleme xoshametlew, olardıń qábiletlerin júzege shıǵarıw maqsetinde baslanǵan sawaplı islerimizdi izbe-iz dawam ettiriw niyetindemiz. Kelesi jılı elimizde túrkiy dúnya jaslarınıń ilim hám innovaciyalar xalıqaralıq kongressin ótkeriwdi usınıs etemen. Onıń sheńberinde innovaciya hám bilimlendiriw ministrleri, joqarı oqıw orınlarınıń rektorları hám jas jetekshiler, qábiletli ul-qızlarımız, Shólkemimiz aqsaqallarınıń keń kólemli ushırasıwların shólkemlestiriwdi názerde tutpaqtamız. Bul jumıslarımızdı sistemalı túske engiziw hám nátiyjelilikti támiyinlew maqsetinde Shólkem bas xatkeriniń jaslar máseleleri boyınsha orınbasarı lawazımın engiziw maqul bolar edi. Jáne bir áhmiyetli baǵdar – regionımızda qáwipsizlikti isenimli támiyinlew bolıp tabıladı. Keyingi waqıtlarda dúnyanıń hár qıylı orınlarındaǵı qarama-qarsılıqlı waqıyalar túrkiy dúnyanıń ulıwma qáwipsizligine de tásir etpekte. Bunday qıyın jaǵdayda terrorizm, ekstremizm, jaslardıń radikallasıwı, adam sawdası, narkotrafikke qarsı gúresiw, jámiyetlik hám kiberqáwipsizlikti támiyinlew tarawlarında huqıq qorǵaw hám arnawlı xızmetlerimiz turaqlı baylanısta bolıwın jáne birge islesiwdi kúsheytiwi kerek. Sonıń menen birge, Shólkemimiz mámleketleri Qáwipsizlik keńesi xatkerleriniń gezektegi májilisin Ózbekstanda shólkemlestiriwge tayar ekenimizdi bildiremiz. Itibarıńızdı jáne bir márte áhmiyetli máselege qaratpaqshıman. Búgingi kúnde jaqın qońsımız Awǵanstandaǵı qıyın jaǵday bárshemizdi álbette úlken táshwishke saladı. Bul mámlekettegi jaǵdaydı unamlı tárepke ózgertiw máselesi hesh qashan názerimizden shette qalmawı kerek. Awǵan máselesi boyınsha ulıwmalıq kózqarastı islep shıǵıw maqsetinde sırtqı isler ministrlerimizdiń sóylesiwlerin turaqlı ótkerip barıwdıń tárepdarımız. Qádirli doslar! Men búgin Ózbekstannıń túrkiy mádeniyat xalıqaralıq shólkemine tolıq aǵza bolǵanın járiyalawdan quwanıshlıman. Óziniń 30 jıllıǵın belgilep atırǵan shólkem sheńberinde kelesi jılı túrkiy xalıqlar mádeniyatı festivalın ótkeriw usınısın tolıq maqullaymız. Biz jaqında Shólkemimizge aǵza hám baqlawshı mámleketler ádebiyatınıń saylandı úlgilerinen ibarat 100 tomlıq «Túrkiy ádebiyat dúrdanaları» toplamın ózbek tilinde basıp shıǵardıq. Bul biybaha ruwxıy ǵáziyneni barlıq aǵza hám baqlawshı mámleketlerdiń tillerinde de basıp shıǵarsaq, tuwısqan ellerimizdi, bárinen burın, jas áwladlarımızdı óz-ara jaqınlastırıw ushın bekkem tiykar jaratqan bolar edik. Májilisimiz sheńberinde túrkiy dúnya birligin bekkemlewge sheksiz úles qosqan ullı shayır hám oyshıl, mámleketlik ǵayratker Álisher Nawayı atındaǵı xalıqaralıq sıylıq birinshi márte saltanatlı túrde tapsırılıwı bárshemizdi sheksiz quwandıradı. Bul sıylıqtı hár jılı berip barıw haqqındaǵı usınısımdı qollap-quwatlaysızlar, dep úmit etemiz. Húrmetli delegaciya basshıları! Túrkiy mámleketler shólkeminiń jumısın jańa sapa basqıshına kóteriw, onıń abırayın bunnan bılay da arttırıw, sherikligimizdiń potencialın tolıq paydalanıw, qabıl etilip atırǵan qararlarımız hám kelisimlerimizdiń orınlanıwın támiiynlew eń áhmiyetli wazıypamız bolıp tabıladı. Shólkemimiz sheńberinde júdá kóp strukturalar hám hár qıylı mexanizmler shólkemlestirilgen bolıp, kóplegen ministrlikler dárejesinde májilisler, basqa da ilajlar ótkerip kelinbekte. Biraq, ashıq tán alıwımız kerek, bulardı sistemalı muwapıqlastırıw hám nátiyjeliligin  támiyinlew baǵdarında ele biraz jumıs islewimiz kerek. Shólkemimiz keleshekte pútkilley sitemalı tiykarda islewi ushın ulıwma háreketlerimizdi birlestiriwimiz zárúr, dep oylayman. Sol maqsette Shólkemde institucional reformalar ótkeriwdi usınıs etemiz. Onda, bárinen burın, áhmiyetli baǵdarlarımız bolǵan siyasat hám qáwipsizlik, sawda hám investiciya, transport, awıl xojalıǵı, energetika, málimleme texnologiyaları, turizm, innovaciya hám bilimlendiriw, medicina, jaslar hám basqa da tarawlar boyınsha ministrlikler dárejesinde óz aldına komitetler dúziwdi usınıs etemen. Olardıń jumısına ekspert hám ilimpazlardı, jámiyetshilik hám sektor wákillerin jedel tartıw úlken nátiyje beretuǵınına gúman joq. Bunnan tısqarı, Shólkemimiz Sekretariatınıń ornı hám tásirin keskin arttırıwdı dáwirdiń ózi talap etpekte. Ol hár bir baǵdar boyınsha jumıstı nátiyjeli shólkemlestiriwi, kóp tárepleme nátiyjeli birge islesiwimizdiń tásirsheń kúshine aylanıwı kerek. Búgin bul jerde bildirilgen pikirlerden kelip shıǵıp, Sekretariattıń jańa strukturasın keleshekte sammitimizde tastıyıqlaymız, dep isenemen. Jáne bir másele – bul mámleket basshıları tárepinen qabıl etilip atırǵan barlıq qarar hám hújjetlerdiń qatań qadaǵalaw sistemasın kúsheytiw menen baylanıslı. Bul processke Shólkemimiz aqsaqallar keńesin tartıw, olardıń bay tájiriybe hám mamanlıǵınan nátiyjeli paydalanıwımız kerek, dep esaplayman. Húrmetli doslar! Túrkiy dúnyamızdıń háwes etse arzıytuǵın ullı tariyxı, ata-babaları hám sheksiz baylıqları bar. hám men isenemen, Túrkiy dúnyanı ullı keleshek kútpekte. Bul keleshekti, miynetkesh, keńpeyil hám ullı xalqımız benen birgelikte jaratatuǵınımızǵa gúman joq. Áyyemgi Samarqand qalasındaǵı sammitimiz bolsa túrkiy dúnya civilizaciyasınıń zamanagóy tariyxında jańa rawajlanıw basqıshın baslap beredi. Búgin áne usınday iygilikli ideyanı ózinde jámlegen Samarqand deklaraciyası da qabıl etiledi. Sonday-aq, shólkemimiz sheńberinde 2023-jıldı Túrkiy civilizaciyanıń joqarılaw jılı, dep járiyalaw haqqındaǵı usınısımızdı qollap-quwatlaǵanıńız ushın minnetdarshılıq bildiremen. Húrmetli sammit qatnasıwshıları! Pursattan paydalanıp, barlıq kásipleslerimizdiń atınan Qazaqstan Respublikası Prezidenti húrmetli Qasım Jomart Kemelevich Toqaevqa hám dos Qazaqstan xalqına jaqında bolatuǵın áhmiyetli siyasiy ilaj – Prezident saylawı tabıslı ótiwin tileymiz. Danıshpan qazaq eli jaqında óz mámleketiniń tınıshlıǵı hám rawajlanıwı, alıp barıp atırǵan áhmiyetli reformalardıń dawamlılıǵı ushın dawıs beretuǵınına isenemiz. Sózimniń juwmaǵında Shólkemimiz Bas xatkeri sıpatında óziniń jumısın juwmaqlap atırǵan Baǵdod Amreev mırzaǵa da ayrıqsha minnetdarshılıq bildiremen. Kelesi jumıslarıńızda tabıs hám áwmet yar bolsın. Jańa Bas xatker, tájiriybeli diplomat Quvanichbek Omuraliev mırzanı lawazımǵa kirisip atırǵanı menen shın kewlimnen qutlıqlayman. Sizge juwapershilikli jumısıńızda úlken tabıslar tileymen. Itibarıńız ushın raxmet.